بخشی از مقاله
چکیده
در راستای تحولات بینالمللی، ملی و منطقهای در زمینه مدیریت پایدار جنگل با هدف حفظ همه کارکردهای جنگل - تولیدی، حفاظتی و تفرجی - و در عین حال افزایش رفاه روستاییانی که به نحوی به جنگل وابسته هستند، دستهای از شاخصها متناسب با ویژگیهای هر منطقه مطرح شد. به منظور دستیابی به توسعه پایدار تعیین کارکردها و خدمات اکوسیستم برای هر منطقه ضروری است.
در این تحقیق فهرستی از معیار و شاخصهای پایداری و ارتباط آنها با کارکرد جنگل برای سامان عرفی نامجو از توابع بخش شمالی شهرستان کوهدشت از طریق توزیع پرسشنامه بین دستاندرکاران جنگل - مردم محلی و کارشناسان متخصص - و مصاحبه حضوری با آنها تهیه شد. به منظور تحلیل دادهها ابتدا نتایج امتیازهای مقایسه زوجی شاخصها از طریق طیف لیکرت اولویتبندی شد و وزن نسبی هر یک بدست آمد، سپس متناسب با نوع شاخص و معیار کارکرد متناسب برای آنها تعیین گشت.
نتایج موثر واقع شدن و نشدن هر کارکرد برای شاخصها متفاوت است. در نهایت در بین معیارهای موجود با توجه به شاخصهایی که برای آنها در نظر گرفته شده است، تنها برای دو معیار سلامتی، شادابی و تمامیت، و چارچوبهای قانونی و حقوقی هر سه کارکرد تولیدی، حفاظتی و تفرج موثر واقع شد.
.1 مقدمه و هدف
با توجه به مسائل مطرح شده در کنفرانس سران زمین در سال 1992 تلاشهای بسیاری برای اجرایی کردن توسعه پایدار و بهدنبال آن مدیریت پایدار جنگل صورت گرفت که نتایج این تلاشها منتهی به تعریف، تشخیص و بکارگیری شاخصها و معیارهای مدیریت پایدار شد که این ابزار در ارزیابی پایداری و تصمیمگیری مدیران بسیار مهم است
معیار و شاخصها میتواند یک چارچوب برای تدوین ارائه گزینههای سیاست، کمک به پیشبرد همکاریهای بینالمللی و همچنین یک ارزیابی از تغییرات مثبت و منفی در حفاظت از جنگلها و مدیریت در سطوح مختلف را ارائه دهند
در بسیاری از منابع توسعه تصریح شده که توسعه روستایی باید مرکز هر بحث و مذاکره در فرایند توسعه ملی باشد .[11] طبق نظر کارشناسان هرگاه در منطقهای 30 درصد سطح آن پوشیده از جنگل باشد، جنگلهای آن کشور قادر است کلیه وظایف خود اعم از وظایف زیست محیطی، تفرج، تولید چوب و نقش اقتصادی را به نحو احسن انجام دهد. اگر سهم سرانه هر فرد از جنگل برابر 0/35 هکتار باشد، میتواند علاوه بر اینکه توان تأمین احتیاجات چوبی آن مملکت را داشته باشد بتواند جزء کشورهای صادرکننده چوب باشد
امروزه تخریب منابع طبیعی به خصوص جنگلها در سطح جهان بر کسی پوشیده نیست و انسان برای بهرهبرداری هر چه بیشتر از این منابع خدادای به روشهای مختلفی از جمله روشهای غیر اصولی که منجر به خسارت جبرانناپذیری به جنگلها میشود اقدام میکند. در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به دلایلی از جمله تکنولوژی پایین، ضعف مدیریتی، پیروی از فرهنگ سنتی، فقر اقتصادی و دانش زیست محیطی این صدمه جبران ناپذیر بیشتر نمایان شده است. جنگلهای زاگرس از جمله جنگلهایی است که از گذشتههای دور یکی از منابعی بوده که انسانها هموراه بهمنظور برآورد نیازهای خود به آن نیازمند بودند
سکونتگاههای روستایی تحت تأثیر عوامل مختلف طبیعی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی شکل گرفتهاند. عوامل فوقالذکر، موجب تفاوت در ساختار و کارکرد روستاها شده است. این در حالی است که روند تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در چند دهه اخیر از یک طرف و گوناگونی بستر جغرافیایی از طرف دیگر در کشور ما، موجب شکلگیری نظام فضایی نامتعادل در سطح سکونتگاههای روستایی شده است. از این رو ایجاد و تقویت سلسله مراتبی از سکونتگاهها در راستای سازماندهی مطلوب فضاهای روستایی همواره در اکثر برنامههای عمرانی کشور مورد توجه بوده است.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
پژوهشهای زیادی با هدف مشخص کردن کارکردهای مختلف تفرجی، تولیدی و حفاظتی جنگلها انجام شده است. در این زمینه عابدی و همکاران - 1389 - ، اصول کلی مدیریت و استراتژی حفاظت تنوعزیستی در جنگلهای ایران را بررسی کرد و پنج اصل راهنما برای حفاظت تنوع زیستی که در دامنه وسیعی از جنگلها کاربرد دارند پیشنهاد شد که شامل حفظ ارتباط، حفظ ناهمگنی زمین منظر، حفظ پیچیدگی ساختاری توده و حفظ یکپارچگی اکوسیستمهای آبی و استفاده از روند تخریب طبیعی به عنوان راهنما برای تخریب انسانی است.
نظری - 1390 - ، به بررسی نقش جنگلهای طبیعی رشته کوههای زاگرس جنوبی بر کارکردهای روستایی پرداخت و بیان کرد که جنگلها با توجه به جایگاه بسیار مهمی که در نورآباد ممسنی ایجاد کرده، شرایط زیست محیطی را برای ساکنین این منطقه بهوجود آوردهاند، میتوان گفت عامل مهمی در جلوگیری از مهاجرت به مرکز شهر و همچنین به شهرهای اطراف بوده است.
حسینپور نیازی و ملکنیا - 1392 - ، کارکردهای جنگلهای زاگرس میانی را با استفاده از تحلیل AHP کلاسیک و فازی برای جنگلهای کاکارضای خرمآباد اولویتبندی کردند. در اولویتبندی شش کارکرد - حفاظت جنگل، حمایت جنگل، تفرج، محصولات چوبی، محصولات فرعی، آموزش - و 14 زیر کارکرد - تنوع زیستی، پدیده های برجسته اکوسیستمی، حمایت از آب و خاک جنگل، تفرج گسترده، شکار، ماهیگیری، مصارف ساختمانی، هیزم، گیاهان دارویی، علوفه، میوه، برنامههای آموزشی، فعالیتهای پژوهشی - را مشخص کردند.
منصوری و بادهیان - 1393 - ، روشهای ارزشگذاری کالاها و خدمات اکوسیستم جنگلهای ایران را بررسی کرد. از نتیجه بررسی آنها مشخص شد که هر یک از روشهای ارزشگذاری ابعاد مختلفی از ارزش کالا و خدمات را برآورد میکند و در بکارگیری هر یک از روشها بایستی به قابلیت آن روش و به ارتباط بین تولیدات و خدمات جنگل با روشهای ارزشگذاری مناسب آن توجه شود. زیرا شناخت اصول و کاربرد صحیح روشهای ارزشگذاری میتواند به سیاستگذاران و برنامهریزان برای طراحی موٌثر و مناسب سیاستهای توسعه پایدار در مواجهه با مشکلات منابع طبیعی کمک نماید.
مهمترین کارکردها و خدمات اکوسیستمهای جنگلی را معرفی کردند. آنها اذعان نمودند که گاهی یک خدمت اکوسیستمی محصول دو یا چند فرآیند است و تحلیل کارکردها و خدمات اکوسیستم در مقیاسهای مختلفی صورت میگیرد. هر یک از کارکردها و خدمات جنگل جهت حفاظت از محیط زیست موجودات زنده میباشد. توراس - 2000 - 1، کارکردهای اکوسیستم جنگلی آمازون برزیل را چهار کارکرد مصرفی مستقیم، مصرفی غیرمستقیم، منافع انتخاب و وجودی عنوان کرد.
جیو2 و همکاران - 2001 - ، کارکردها، خدمات و ارزشهای اکوسیستم Xingshan چین را بررسی کردند. آنها محصولات اکوسیستم را در قالب چوب، محصولات فرعی جنگل و تفرج جنگل معرفی کردند، و خدمات اکوسیستم را مربوط به سه جنبه: حفاظت از آب، حفاظت خاک و کنترل گاز ارزیابی کردند. هیگمن3 و همکاران - 2005 - ، در تحقیقی نشان داد که به طور کلی از کل سطح مدیریتی 10000 - هکتاری - ، تقریباَ 3500 هکتار آن غیر تولیدی و غیر قابل بهرهبرداری است و حدود 6500 هکتار آن به عنوان سطح مؤثر تولیدی در نظر گرفته میشود.
از این رو ضروری بنظر میرسد که در محاسبات مربوط به امکان برداشت سطح تولیدی و قابل بهرهبرداری جنگل در تولید وارد محاسبات شد. گاتمن - 2007 - 4، اظهار داشت که اکوسیستم-ها ی جنگلی علاوه بر خدمات بسیار زیاد، دارای کارکردهای پناهگاهی - محل مناسب برای زندگی - و خزانهای - محل مناسب برای تولیدمثل - نیز هستند. سان5 و همکاران - 2015 - ، خدمات مهمی شامل عرضه آب پاک، تولید چوب، زیستگاههای حیات-وحش و فرصتهای تفریح و سرگرمی در مقیاس ملی برای جنگلهای ایالت متحده امریکا برای توسعه مدیریت پایدار جنگل ضروری دانستند. پژوهش حاضر با هدف ارائه مهمترین شاخصهای معیار مدیریت پایدار جنگل همراه با کارکردهای مناسب برای شاخصهای فوق و ارائه کارکردهای مناسب برای توسعه پایدار تهیه شده است.
.3 مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه سامان عرفی نامجو واقع در بخش شمالی شهرستان کوهدشت در غرب استان لرستان، با موقعیت جغرافیایی 33°41'45" تا"33°42' 5 عرض شمالی و"47°28' 1 تا 47°28' 34" طول شرقی قرار گرفته است.از 11123 هکتار مساحت جنگلهای این منطقه 659,150 هکتار را جنگل با زیر اشکوب علوفه با وضعیت انبوه تشکیل میدهد. بهطورکلی جنگلهای محدوده مطالعاتی شامل گونههای گیاهی منطقه رویشی زاگرس است. گونه غالب در جنگلهای مناطق کوهستانی و سرد، بلوط6 میباشد که بسته به ارتفاع از سطح دریا و نوع سنگ مادری، گونههای درختی و درختچهای سازگاری و استقرار یافته است. در این منطقه مردم اغلب در زیراشکوب زراعت میکنند.
