بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، شناسایی عوامل بازدارنده گرایش کشاورزان استان ایلام به عضویت در تعاونی های تولیدی کشاورزی بوده است. این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی - همبستگی بوده ودر چارچوب کلی تحقیقات پیمایشی به انجام رسیده است. جامعه آماری پژوهش را کلیه اعضای تعاونی های تولید کشاورزی به تعداد 782 نفر تشکیل دادند که از این تعداد با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب، 254 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.
پرسشنامه به عنوان ابزار پژوهش، جهت جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار گرفت. که روایی شکلی و محتوایی آن توسط گروه متخصصین ترویج و آموزش کشاوررزی و پایایی آن با محاسبه ضریب تتای ترتیبی - ./94 - و با کمک نرم افزار R، در مرحله پیش آزمون تایید شد. به منظور دسترسی به اهداف تحقیق از روش تحلیل عاملی اکتشافی تحت نرم افزار آماری spss22 استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی با رویکرد تلخیص داده ها نشان داد که 4 عامل اقتصادی، آموزشی، حمایتی - فرهنگی و روان شناختی در مجموع توانسته اند 76/17 درصد واریانس کل عوامل بازدارنده گرایش کشاورزان به عضویت درتعاونی های تولیدی کشاورزی را تبیین نمایند.
مقدمه
تعاون یکی از بخشهای مهم اقتصادی کشور در جذب سرمایهگذاری مولد و اشتغالزا میباشد. این بخش در صورت رفع موانع و محدودیتها در زمینه تولید و ارتقای ضریب امنیت سرمایهگذاری داخلی و در صورت اجرای سیاستهای حمایتی و بازنگری در قوانین و مقررات آییننامههای اجرایی حمایت از سرمایهگذاران، با اعمال سیاستهای مالی و پولی هماهنگ و تنظیم قوانین کسب و کار اثربخش، میتواند به عنوان محور توسعه اقتصادی در جذب سرمایهگذاری و همچنین ایجاد اشتغال مولد نقش سازندهای داشته باشد.
امروزه نقش تعاونی ها در عرصه های گوناگون اقتصادی - اجتماعی به طور چشمگیری افزایش یافته است، به گونه ای که ظهور تعاونی ها به صورت واقعیتی انکارناپذیر در طول دهه های اخیر با رشد قابل توجه همراه بوده و با حضور این شرکت ها در تمامی عرصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به نیازهای طبیعی جوامع انسانی نیز پاسخ داده شده است - احمدپور و همکاران، . - 1393
در ایران تشکیل شرکت تعاونی تولید به عنوان نوعی نظام بهرهبرداری در رشد کیفی شرایط کشاورزان و حل مسائل و مشکلات حرفهای آنان در زمینههای اقتصادی و اجتماعی از طریق تشریک مساعی و همیاری نقشی حیاتی دارد. همچنین از بدو خلقت انسان تا کنون کشاورزی نقش اساسی برای استمرار و حفظ بقاء بشر داشته است. در حال حاضر در اکثر کشورها تعاونیهای تولید کشاورزی، در زمینه های زراعت، باغداری، دامداری، صیادی، صنایع تبدیلی فراوردههای کشاورزی و تأمین خدمات و نهادهها به اشکال مختلف، فعالیت دارند . - zarafshani et al., 2010 -
در این بخش به محصولات استراتژیکی نظیر گندم، برنج و ذرت توجه بیشتری در سبد غذایی خانواده ها مبذول شده است و در بین این سه محصول گندم با توجه به سهولت و پراکندگی شرایط کشت آن و تنوع فرآوردههای بدست آمده و همچنین نگهداری آسان و طولانی مدت بیشتر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. افزایش کمی و کیفی، فروش به موقع محصول به خریداران، بالا رفتن قدرت خطرپذیری از طرف تولیدکنندگان و تشویق آنها برای شرکت در فعالیتهای مشارکتی از جمله مهمترین مزیت شرکتهای تعاونی کشاورزی میباشد. بخش کشاورزی کشورهای پیشرفته برای افزایش تولید، کاهش هزینهها، افزایش درآمد به سمت توسعه تعاونیهای تولید کشاورزی رفته و موفقیتهای چشمگیری را به دست آوردهاند - نسیمی، . - 1384
اما مساله مهم اینجاست که تعاونی های تولید کشاورزی برای نیل به موفقیت با مشکلات عدیده مواجه می باشند. مشکلاتی نظیر عدم استفاده از فنآوری روز، پایین بودن توان تخصصی مدیران، دسترسی ضعیف به اطلاعات، محدودیت سرمایه و مشکلات مالی و اقتصادی بر سر راه توسعه تعاونی ها قرار د اشته اند - احسانی و همکاران، . - 1391 دربررسی تعاونیهای تولیدی کشاورزی استان ایلام، نتایج نشان می دهد که تعداد 833 تعاونی تولیدی کشاورزی با 12566نفرعضو در استان ایلام وجود دارد که از این تعداد، 125 تعاونی با 782 نفر عضو، در بخش تولید محصول استراتژیِک گندم فعال بوده و 28 تعاونی غیرفعال و 31 تعاونی باقیمانده نیز در حال اجرا می باشند.
لذا ملاحظه می گردد که حدود 33درصد تعاونی های تولیدی کشاورزی استان تعطیل و یا در شرف واگذاری هستند - فتاحی،. - 1390 با نگاهی اجمالی به وظایف و اهداف تعاونیهای تعاونی های تولیدی کشاورزی، قابلیتها و تواناییهای آنها در بهبود نظام بهره برداری، ، ارائه خدمات و سرانجام کاهش فقر و توسعه همهجانبه مناطق روستایی داشته باشند بنظر میرسد این شرکتها در نیل به این اهداف عالی، از توفیق کافی برخوردار نیستند.
همچنین در برخی از کشورها از جمله ایران، یکی دیگر از مشکلات اغلب کشاورزان ناآشنا بودن با تعاونی های تولید و ناتوانی در درترک روش های سنتی و قدیمی و روی آوردن به روش های نوین است. این امر سبب کناره گیری و بذبینی آنان نسبت به تعاونی می شود. این در حالی است که در بیشترکشورها، تعاونی ها یکی از ارکان اقتصاد محسوب می شوند و مقبولیت خاص پیدا کرده اند - گندم زاده و ثمری، . - 1388 در کشور مانیز همزمان با تشکیل وزارت تعاون، رشد و توسعه این نهادهای مردمی چشمگیر بوده و روز به روز گسترش بیشتری پیدا نموده اند و به منزله یکی از کانون های رفع کننده نیازهای مردم روز بروز جای واقعی خود را در بین توده های مردمی باز کرده اند.
لذا باید طبق برخی از اصول و روشهای نگرش این افراد را تغییر و رغبت و انگیزه آنها را افزود و با برطرف کردن برخی از نیازهای آنان از طریق تعاونی، جذب و کشش آنان را به تعاونی اافزایش داد و گرایش آنها رابه عضویت در تعاونی ها بیشتر کرد. اما این مهم زمانی میسر خواهد شد که موانع و عوامل بازدارنده گرایش کشاورزان به عضویت در تعاونی ها مشخص شود و به رفع و یا تقیل تهدیدهای احتمالی این بخش، در جهت تقویت روحیه و گرایش جهت عضویت در تعاونی های تولید کشاورزی اهتمام ورزید.
همچنین بر مبنای اهداف ترسیم شده افق چشم انداز 1404، ایران باید جایگاه نخست اقتصادی را در میان کشورهای منطقه کسب نماید، همین انتظار لزوم توجه به شرکت های تعاونی را دو چندان می کند - احمدپور و همکاران، . - 1393 بنا به اصل 44 قانون اساسی، بخش تعاونی یکی از پایههای نظام اقتصادی کشور قلمداد شده و جایگاه آن جلوتر از بخش خصوصی قرار گرفته است.
در اصل 43 نیز که ضوابط نظام اقتصادی کشور بر شمرده شده، ضمن تأکید بر انسان محوری اقتصاد و تحقق اهداف عدالت اجتماعی بر بخش تعاونی تأکید ویژه ای شده است و همین تلاشها موجب شد تا برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی اقدامی جدی و قانونی در زمینه تبیین جایگاه بخش تعاونی در اقتصاد کشور صورت گیرد.
در همین راستا، دو بند از سیاستهای کلی برنامه چهارم - ماده - 102 به توسعه بخش تعاونی اختصاص یافته است - اداره کل کار، تعاون و رفاه اجتماعی استان ایلام، . - 1391 تحقیق حاضر که در محدوده استان ایلام انجام شده است در صدد آن است که عوامل بازدارنده گرایش کشاورزان را در زمینه عضویت آنان در تعاونی های تولید را شناسایی نماید، تا پس از شناسایی موانع موجود، راهکارهای مناسب را جهت مرتفع ساختن آنها، ارائه نماید.
بخش کشاورزی هر جامعه ای مبتنی بر نظام های بهره برداری آن جامعه است. نظام های بهره برداری مانند هر جزء دیگری از نظام های اجتماعی، تابعی از تغییر و تحولات کل نظام اجتماعی می باشد. به عبارت دیگر پیدایش، استحکام و اضمحلال نظام های بهره برداری کشاورزی در چارچوب کلی روند توسعه هر جامعه ای رخ می دهد. از آنجا که روند توسعه خود نیر تابعی از عوامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی داخلی و خارجی است، لذا تغییرات در ساختارهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه به طور مستقیم بر ساختار و کارکرد نظام های بهره برداری کشاورزی اثر خواهد گذاشت - لهسایی زاده، . - 1372
نظام بهره برداری، سازمان اجتماعی مرکب از عناصر به هم پیوسته است که با هویت و مدیریت واحد ویژگی های نرم اافزاری و سختت افزاری که دارد در ارتباط متقابل با شرایط طبیعی و اجتماعی محیط خود ، امکان تولید ممحصلات کشاورزی را فراهم می سازد. هر نظام بهره برداری دارای سازمان، مدیریت فضا، اطلاعات، فناوری، سطح توسعه، جمعیت یا اعضا و کارکنان است که طبق قواعد مالکیت، حاکمیت، عاملیت، مبادله و سایر ویژگی های ناظر بر واحد بهره برداری و برخورداری نسبی از امکانات فضایی، سازمانی، اطلاعاتی، فناوری و توسعه ای آن، یا بهره برداری از منابع آب و خاک در فرایند تولید محصولات کشاورزی برای مصرف یا مبادله و یا فروش، مشارکت دارند. نظام بهره برداری هسته مرکزی و تعیین کننده ترین عامل بلافصل تولید کشاورزی است.
تمام عوامل محیطی به واسطه همین نظام است که بر کم و کیف عملکرد کشاورزی موثر واقع می شوند. بنابراین توسعه کشاورزی به معنی ایجاد تحولی کیفی و بنیادی در ساختار کشاورزی، موکول به شناخت و نهادمندی نظام ههای بهره برداری بهینه و ماسب در ایران است - عبداللهی، . - 1377 نظام تعاونی به ععنوان یکی از نظام های بهره برداری کشاورزی، گستره ای بسیار وسیع از درجات مختلف همکاری در انجام فعالیتهاست. دامنه این نظام از واحدهایی آغاز می شود که در آنها کار جمعی فقط در تعدادی از فعالیت های فرعی صورت می گیرد و به حالتی ختم می گردد که در آن کشاورزان تمام عملیات کشاورزی و تصمیم گیری را به طور کامل و به صورت جمعی و تعاونی انجام می دهند.
شرکتهای تعاونی در زمینه های رشد اقتصادی، فقرزداییف اشتغال مولد، یکپارچگی اجتماعی، تقویت کارآفرینی و مدیریت، تمرکز سرمایه های کوچک در قالب سرمایه های متوسط و کلان ایفای نقش می کنند و به طور خلاصه، تعاونی ها از لحاظ اقتصادی به عدالت و از بعد سیاسی به آزادی و از حیث فرهنگی به ارزشهای اخلاقی وو انضباط داوطلبانه اجتماعی توجه دارند و به عنوان یکی از جدی ترین راههای توسعه پایدار در برنامه های توسعه کشور مطرح هستند - میرمحمدی،. - 1382
شرکتهای تعاونی تولید کشاوررزی از سوی کارشناسان به ممنظور پایان دادن به پراکندگی و ایجاد یکپارچگی اراضی و امکان کاربرد ماشین آلات در زمینهای خرد کشاورزی، مناسب تشخیص داده شده اند. از جمله اهداف تاسیس شرکت های تعاونی تولید روستایی را می توان استفااده بهینه از ماشین ها و مکانیزاسیون ، تسطیح اراضی مزروعی و یکپارچه کردن تولید، به کارگیری موثر فناوری های نوین، و حداکثر بهره برداری از منابع آب و خاک کشور از طرریق احداث شبکه های نوین آبیاری ذکر کرد - کیانی مهر، - 1380 و یکی از عوامل رسیدن به این ااهداف ایجااد گرایش و جذب کشاورزان و اعضا به منظور مشارکت در رسیدن به اهداف نامبرده می باشد.
گرایش یک نوع آمادگی فکری و عصبی است که به وسیله تجربه سازماندهی می شود و در واکنش های انسان نسبت به کلیه پدیده ها و وضعیت هایی که با او سر و کار دارد، تاثیری جهت دهنده یا پویا می گذارد - . - All Port & Gordon , 1973 در فرهنگ عمید گرایش را گراییدن، میل و رغبت کردن، قصد، آهنگ، تمایل و گرایش نیز گفته اند. تاکنون تحقیقات زیادی روی گرایش انجام شده است ولی اکثر آنها یا از دید مشارکت پذیرفته اند و یا آنکه در آنها گرایش با نگرش اشتباه گرفته شده و به بحث در مورد نگرش پرداخته شده است.
