بخشی از مقاله
چکیده
بی شک یکی از راههای شناسایی هنر معماری ایرانی نگاه به گذشته پربار این سرزمین است که سرشار از مفاهیم، نماد ها و نشانه هاست، در این تحقیق سعی داریم عظمت گرایی معماری ایران، به خصوص دوره ایلخانی که اوج عظمت گرایی معماری ایرانی بوده را بررسی کنیم ولی در ظرفیت این نوشتار به تعداد محدودی از آنها که حائز اهمیت بیشتری است می پردازیم و با بررسی تعدادی از بناهای ارزشمند این دوره از جمله گنبد سلطانیه، مسجد جامع یزد و ارگ علیشاه تبریز ببینیم چه عواملی باعث شده تا این عظمت گرایی به وجود بیاید و عظمت گرایی در چه قسمت هایی و چگونه نشان داده شده است و چه هدفی را دنبال می کند ، روش تحقیق این مقاله به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است و مبتنی بر منابع کتابخانه ای می باشد.
مقدمه
با تدبر و تعمق در آثار معماری گذشته ایران می توان بسیاری از راز و رمز های این آتار نا مکشوف را به منصه ی ظهور رساند به این دلیل که معماری سرزمینمان از آنچنان شکوهی برخوردار است که اهل فن را به تحسین و تمجید وا داشته که عظمت گرایی یکی از آن ها است ودر دوره ایلخانی که مغولان کشور را به دست گرفته بودند اوج عظمت گرایی اتفاق افتاده است .پس از حمله ی مغول که یکی از مخوف ترین رویداد های تاریخ است ،کشور برای چندین نسل تباه شد و دیگر از اثرات آن کاملا قد راست نکرد و دیگر نه حوصله و نه ظرفیت سازندگی داشت،ولی بعد از مدتی مغولان در زمان هولاکو بازسازی را آغاز کردند.مهارت والای نظامی ،مقاومت بدنی افسانه وار و بلند پروازی رهبرانشان با عث شد تا معماری سده چهاردهم با حجم چشمگیر و تزیینات مجلل را پدید آورد.
همچنین مغولان علاقه زیادی به ایجاد سلطه به مردم داشتند و سعی داشتند با ایجاد بناهای چشمگیر ،عظمت را در معماری متجسد کنند و در برابر مردم عامه قدرت نمایی کنند و تضاد خود را با مردم بازگو کنند.
مفهوم عظمت :
واژه عظمت معانی بزرگی، کلانی، شوکت، حشمت، ابهت، شکوه، جاه وجلال، قدرومرتبه، برزگواری، ملک، جبروت، ملکوت و علو معنی شده - لغت نامه دهخدا ذیل واژه عظمت - ؛ وهمچنین به دو معنی -1 بزرگی و بزرگواری و-2 کبر و نخوت نیز معنی شده است - لغت نامه معین ذیل واژه عظمت - . عظمت در معماری نیز می تواند از نظر بزرگی بنا، ارتفاع، کلان بودن یک بنا یا مجموعه بررسی شود .در واقع عظمت بزرگی خیره کننده و حیرت آوری است که انسان وقتی با آن مواجه شد قوه ی خیالش دچار حیرت و شگفتی شود. در توصیف عظمت همین بس که اولین و عظیم ترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد بزرگ حال حاضر پس از سانتا ماریا دلفیوره و مسجد ایاصوفیه ، گنبد سلطانیه یکی از شاهکار های دوره ایلخانی است .
معماری ایلخانی:
در دوره ایلخانی تبریز و سلطانیه کانون سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی بودند - پیرنیا،1392 ، - 208 پس از خرابی های عظیم که مغولان به بار آورده بودند ، نیاز دیدند که باز سازی را شروع کنند، امرای مغرور و بلند پروازشان سعی در ایجاد یک معماری عظیم بودند،یک مقیاس افزایش یافته پدیدار شد ،" ساختمان هایی با اندازه های بسیار بزرگ ساخته شد که در شیوه های پیشین همانند نداشت، همچون سلطانیه و علیشاه تبریز"
در بناهای مغول یک مقیاس عظیم به کار رفته، ولی آنها در عین عظمت خیلی سبک تر بودند، جزئیات آراسته تر و نقطه اوج نمایان تر بود - پوپ،1393 ، - 188 و همچنین تاکید به عناصر عمودی و تعهدی آشکار به احیای سردر های قائم و فوق العاده بلند در معماری آنها دیده میشد
همچنین گنبد های دو پوسته در دوره ایلخانی رواج بسیاری پیدا کرده بودند که برای ساخت نوع گسسته آن دیوارهای به نام خشخاشی بود که خود گنبد روی آن سوار می شد - پیرنیا، 219، - 1392 و خشخاشی ها را میزدند تا بتوانند پوسته دوم را اجرا کنند که احتمالا کاراکتر اصلی آن نشان دادن ابهت و عظمت از بیرون بنا در مقیاس شهر و رعایت تناسبات انسانی و مردم واری در داخل بود.
شکل : 1 گنبد سلطانیه، ماخذ آثار معماری سنتی ایران
سلطانیه
به گفته پیرنیا باشکوه ترین ساختمان شیوه آذری ،یک مجموعه عظیم ساختمانی بود که به صورت یک مجموعه در یک زمان طراحی و سپس در مدت بیش از 10 سال ساخته شد و مدت 30 سال این شهر اقامتگاه تابستانی پادشاهان ایلخانی بود که بر سرزمین وسیعی از خاورمیانه حکومت می کردند،این بنا با یک روش ساختمانی سراپا آجری که در نتیجه از نقطه نظر استاتیکی بافت روشن و مشخصی را تشکیل می دهداجرا شده است - پائولزی - و"تمام اجزا در وحدت عظمتی آرام ترکیب گردیده اند"
سلطانیه یک مقبره عظیم هشت ضلعی است با گنبد نیمکره ای به ارتفاع 50 متر و قطر 26 متر - پیرنیا،1392 ، - 226و "ضخامت هریک از جرزهای نگهدارنده گنبد به طور متوسط 6 تا 7 متر است". - سلطانزاده، 1390، - بر اضلاع هشتگانه پلان داخلی 8 ایوان رفیع و وسیع به ارتفاع 18,80 و به عرض 7,70 وگنبد دو پوسته پیوسته متوازی داشته که دو پوسته فقط 60 سانتی متر باهم فاصله داشتند و پروفسور سن پائولزی ساختمان گنبد کلیسای سانتا ماریا دلفیوره را بر گزیده از گنبد سلطانیه میداند چون گنبد سلطانیه تنها نمونه گنبد دو پوسته متوازی بود که تا آن موقع در آسیا ساخته شده بود،بنابراین اثر آن بر روی تنها گنبد اروپایی از این نوع گنبد یعنی گنبد برونلسکی انکار ناپذیر است
در گنبد سلطانیه فضا وسیع و مقیاس شاهانه است و "بنا از لحاظ ساختار یک شاهکار است" و در حال حاضر در بین خانه های خشتی شهر سلطانیه همچون نگینی می درخشد.
