بخشی از مقاله
چکیده
امروزه شهرها، انسان را که به عنوان اصلیترین عامل که کلیت شهر از ابتدا از حول او، خواستها و نیازهایش شکل گرفته، فراموش کرده است به گونهای که از آن با نام بحران شهری یاد میکنند. به عبارت دیگر شهر مدرن قادر به برآورده کردن نیازها و خواستههای مادی و غیر مادی آدمیان نیست. نیازهای غیر مادی که از آن به عنوان خدمات فرهنگی اکوسیستم یاد میشود، یکی از مهمترین نیازهای انسان است و سلامت جسم و روح انسان را تضمین میکند. ما این نیاز را مستقیم از محیط به دست آورده و از طریق ادراک شناختی و فرهنگ درک میکنیم.
بنابراین فرهنگ ما نقش مهمی در دریافت این نوع خدمات محیط دارد و از آنجا که بین فرهنگ و گردشگری رابطه سودمند متقابلی وجود دارد. از همین روی با حفاظت و توسعه فرهنگ توسط گردشگری، میتوان خدمات فرهنگی اکویستم را توسعه داد و سلامت جامعه و شهر را تضمین کرد. حال با گردشگری میتوان روزنهی امیدی برای تثبیت فرهنگ شهر به صورت هرچه خالصتر و نابتر خودش گشود که بتوان خدمات فرهنگی اکوسیستم را توسعه داد و سلامت شهر را بهبود بخشید.
مقدمه
امروزه گسترش بیرویه و بی برنامه توسعه شهرها، افزایش ترددهای شهری، عدم تشخیص نیازهای انسانی، آلودگی صوتی و بصری و هوا، فقدان مسکن مناسب و کیفی، ازدحام و بروز تعارضهای اجتماعی، از بین رفتن حس تعلق به محیط و سایر عوارض با ایجاد فشارهای روانی در افراد اثرات سویی بر سلامت جسمی و روحی آنها میگذارد و موجب اختلال در عملکرد افراد در قلمروی اجتماعی، روانشناختی و جسمانی میگردد. - رعیتی ایل بیگی، - 2 :1394
بنابراین شهر مدرن قادر به برآورده کردن نیازها و خواستهی جسمی و روانی آدمیان نیست - یاراحمدی، . - 185 : 1378 موضوع شهرهای انسانگرا از مباحث مهمی است که در پاسخ به این شرایط مطرح شده و بر این دلالت دارد که لایههای تشکیل دهندهی فرم شهرها و محلات باید مطابق با خواستهها و نیاز شهروندان شکل بگیرد - امانپور، زادولی خواجه و زارعی، . - 18 :1395 یکی از نیازهای انسان، نیازهای غیرمادی است که مردم از طبیعت به دست می آورند و شامل: زیباشناختی, هویت فرهنگی, روابط اجتماعی, حس مکان و..است و خدمات فرهنگی اکوسیستم - 1CES - نامیده میشود.
خدمات فرهنگی اکوسیستم مزایای غیر مادی که برخاسته از روابط انسان و اکوسیستم است، میباشد Riechers et al - ، - 33 :2016 و نسبت به سایر خدمات متفاوتاند زیرا آنها توسط درک افراد ایجاد میشوند نه به خاطر خود اکوسیستم - Dickinson & Hobbs، . - 183 :2017 بنابراین ارتباط نزدیک با سیستم ارزش انسان دارد Nauelhaul et al - ، . - 90 :2014 بنابراین سیستم ارزش یا فرهنگ که زمینهساز همهی اعمال و مشخصات زندگی انسان است - راجر داس ویل، - 191: 1386 رابطهی موجود بین ویژگیهای انسان و پاسخ انسان به محیط زیست را تحت تاثیر قرار میدهد - Gatzweiler & Hagedorn،
. - 335 : 2013 هرگونه تغییر در رفتار, اکوسیستم و خدمات فرهنگی اکوسیستم را تحت تاثیر قرار میدهد - UKNEA،. - 2011 و با کاهش خدمات فرهنگی اکوسیستم به از دست دادن هویت فرهنگی میانجامد ومیتواند منجر به اختلال فرهنگی و اجتماع منزوی شود. مردم فرصت لذت بردن از زیباشناختی و مزایای طبیعی و فرهنگی را از دست میدهند و این تاثیرات منفی روی سلامت جسم و روح آن ها اثر میگذارد و منجر به هزینههای بسیاری برای درمان بیماریها, مشکلات زیست محیطی, جلوگیری و مبارزه با جرم میشود - De berg et al،. - 473 : 2006 با توجه به اهمیت فرهنگ در خدمات فرهنگی اکوسیستم, محافظت از فرهنگ غیر قابل انکار است.
از آنجا که بین فرهنگ و گردشگری رابطه سودمند متقابلی وجود دارد - OECD وگردشگری میتواند حمایت نامحدود از منابع فرهنگی و طبیعی و تخریب و نابود نشدن آنها در فرآیندهای پیشرفت را تضمین کند حال ضرورت پرداختن به موضوع خدمات فرهنگی شهری از این حیث حائز اهمیت است که مهرهی تعیین کنندهای است برای کاهش یا افزایش ناهنجاریهای فرهنگی و اثرات بد و مخرب این ناهنجاریها در فرهنگ شهر و بر هم زدن خلوص فرهنگ شهر. از همین رو اهمیت موضوع ضرورت گردشگری در توسعهی خدمات فرهنگی شهر غیر قابل چشم پوشی است و امید است که با استفاده از گردشگری شاید بتوان روزنهی امیدی گشود برای تثبیت فرهنگ شهر به صورت هرچه خالصتر و نابتر خودش.پژوهش حاضر سعی بر آن دارد که مشخص کند آیا گردشگری میتواند موجب توسعه خدمات فرهنگی شهری شود؟
مبانی نظری -1فرهنگ
فرهنگ از جمله کلماتی است که در متون مختلف از کاربرد گستردهای برخوردار است و همین گستردگی برابهام و پیچیدگی آن میافزاید. البته این وسعت استفاده نشانه ابعاد بسیار پنهان فرهنگ است که آن را قادربه نفوذ در امور مختلف میسازد - شمس و امینی، . - 83-84 :1388 در واژگان فارسی فرهنگ از دو جز فر و هنگ تشکیل شده که نخستین بخش آن به معنی جلو، بالا، سر و پیش آمده و بخش دوم آن از ریشه اوستایی تنگا و به معنی کشیدن، سنگینی و وزن و در مجموع نیز به معنی بالا کشیدن و برکشیدن است - مظفر، حسینی و عبدمجیری، . - 31 :1391
فرهنگ درکلیترین شکل مجموعهای است کمابیش منسجم و ترکیبی از پدیدههای انتسابی در زمینههای رفتاری و فکری که در مقاطع زمانی و مکانی مشخص در جامعهای خاص رایج و مورد پذیرشاند و از طریق فرآیند اجتماعی کردن از نسلی به نسل دیگر انتقال مییابند - فکوهی، . - 101 : 1393 فرهنگ به مجموعهای از تکرارها که توسط انسان و برای تطابق با محیط و تغییر آن محیط صورت میگیرد که بتواند در محیط زندگی کنند و به عنوان جامعهای خاص، گروه یا یک ملیت در یک دوره زمانی در نظر گرفته میشود، خاص گفته میشود.
فرهنگ زمینهساز همهی اعمال و مشخصات زندگی انسان است و هرآنچه انسان انجام میدهد و انجام نمیدهد را در بر میگیرد - راجر داس ویل، - 191: 1386 و رابطهی موجود بین ویژگیهای انسان و پاسخ انسان به محیط زیست را تحت تاثیر قرار میدهد - Gatzweiler & Hagedorn، . - 335 : 2013 مردم به کمک فرهنگ یعنی مجموعه ارزشها، باورها، جهان بینی و نظامهای نمادی مشترک به محیط خود معنی میدهند و فضای خالی را به مکان تبدیل میکنند.
- رعیتی ایل بیگی، . - 1 :1394 مردم از طریق فرهنگ, محیط را درک میکنند وطبق آن با محیط رفتار میکنند. بنابراین فرهنگ تاثیر زیادی روی چگونگی درک مغز افراد از محیط و چگونگی رفتار آنها در محیط دارد. در حالی که محیط زیست توسط فرهنگ افراد درک و مفهوم سازی میشود بنابراین مغز ما در شناخت محیطکمک میکند و رفتار انسان را مانند قطب نما راهنمایی میکند - Gatzweiler & Hagedorn،. - 336 : 2013
-2خدمات فرهنگی اکوسیستم - CES -
مشکلی که در ارتباط با خدمات فرهنگی اکوسیستم برای تصمیمگیران محیط زیست وجود دارد این است که تعریف قابل قبولی از خدمات فرهنگی اکوسیستم نیست. خدمات فرهنگی اکوسیستم به صورت ابتدایی به عنوان ارزشها و مزایای غیرمادی در ارتباط با اکوسیستم تعریف میشوند. طبق نظر کستانزا و همکارانش خدمات فرهنگی اکوسیستم به عنوان ارزش های زیباشناختی، هنری، آموزشی، معنوی یا علمی اکوسیستم میباشند.
سازمان هزاره اکوسیستم این تعریف را گسترش داد بدینگونه که مزایای غیرمادی که مردم از اکوسیستم به دست میآورند از طریق غنیسازی معنوی، توسعه شناختی، انعکاس، تفریح و تجربه زیباشناختی و شامل تنوع فرهنگی، معنوی و ارزش مذهبی، سیستم دانش، ارزش آموزشی، الهامات، ارزش زیباشناختی، روابط اجتماعی، حس مکان، میراث فرهنگی و تفریح و اکوتوریسم میباشند Satz et al - ، . - 2 :2013 خدمات فرهنگی اکوسیستم غیر مادی هستندکه مردم از طریق غنای روحی، رشدشناختی، بازتاب، خلق مجدد و تجارب زیباشناختی از طبیعت به دست میآورند و شامل: حسمکان، روابط اجتماعی، زیباشناختی و هویتفرهنگی است.
- Alcamo et al،. - 58-59 :2005 لارزا و همکاران ابعاد خدمات فرهنگی را که در شکل شماره 1 آورده شده، بیان میکنند - La rosa et al، . - 6 :2015 چن و همکاران - 2012 - خدمات فرهنگی اکوسیستم را اینگونه بیان میکند: کمکهای اکوسیستم، مزایای غیر مادی که برخاسته از روابط انسان و اکوسیستم است، میباشد Richers et al - ، . - 33 :2016 خدمات فرهنگی اکوسیستم ضروری هستند Pert - ، - 1 :2014 و نسبت به سایر خدمات متفاوتاند زیرا آنها توسط درک افراد ایجاد میشوند نه به خاطر خود اکوسیستم Dickinson & Hobbs - ، . - 183 : 2017 بنابراین ارتباط نزدیک با سیستم ارزش انسان دارد Nahuelhaul - ، - 90 :2014 و به طور انحصاری به افراد وابسته است.
در نتیجه خدمات فرهنگی اکوسیستم در مکان تجربه و مصرف میشود و به رابطه واقعی افراد و اکوسیستم نیاز است Zwierzchowska et al - ، - 6 :2017 و از رابطه بین محیط و افراد محصولی به عنوان خدمات فرهنگی اکوسیستم تولید میشود Vaz & Santos - ، . - 168 : 2018 خدمات فرهنگی اکوسیستم و نتیجه آن بستگی به فرهنگ افراد دارد که از آن برای درک کردن اطلاعات فراهم شده توسط ساختار و عملکرد اکوسیستم استفاده میکنند Pleasant et al - ، . - 1i :2014 این خدمات با یک لنز خاص و چشماندازی که ریشه در زمینههای فرهنگی یک فرد دارد به رفاه انسان به طور مسقیم و غیرمستقیم کمک میکند Baulcomb et al - ،
