بخشی از مقاله
چکیده:
اجرای عملیات حفاری به منظور اکتشاف، توسعه، توصیف و بهره برداری از مخازن نفت و گاز و ترمیم و تعمیر آن ها و همچنین حفر چاه های تزریقی و انجام کلیه خدمات تخصصی مربوطه، توسط شرکت های حفاری در کشور و سایر نقاط جهان اعم از خشکی و فلات قاره صورت می گیرد. عملیات حفاری صحیح از اصول منطقی برای بهره برداری از مخازن نفت و گاز در طولانی مدت می باشد،لذا استفاده از دانش روز موارد مهم در صنعت حفاری چاههای نفت وگاز می باشد. عدم رعایت اصول در عملیات حفاری باعث هدر رفت سیالات مهم هیدروکربوری می باشد که همین امر می تواند آسیب های جبران ناپذیری وارد کند.
مقدمه:
صنعت حفاری در ایران با حفر اولین حلقه چاه نفت در منطقه مسجدسلیمان آغاز شد و اکنون که حدود یک قرن از عمر آن می گذرد، این صنعت دوران پر فراز و نشیبی را طی کرده و بسیاری از تحولات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور در سایه آن رقم خورده است. دکل های حفاری از جمله ابزارآلاتی هستند که می توانند سهم بسزایی در صنعت نفت در بخش بالادستی ایفاء کنند.
این در حالی است که طی سیالیان متمادی دست خوش تغییرات و تکامل بسیاری شده اند و باعث گشته است تا امروزه انواع عملیات های مختلف و پیچیده حفاری با دقت بسیار بالا در نقاط گوناگون انجام پذیر باشد. از آنجایی که عملیات حفاری یکی از پرهزینه ترین فعالیت های بخش بالادستی صنعت نفت محسوب می شود، هر گونه فعالیت و اقدام لازم به منظور استفاده بهینه و علمی از امکانات موجود در جهت کاهش هزینه ها امری اجتناب ناپذیر تلقی می گردد.
بدین منظور سعی شده است به ابعاد مختلف فعالیت دکل ها و عوامل تأثیرگذار در عملکرد و راندمان دکل های حفاری پرداخته شود. از عوامل اصلی که در این راستا می توان به آن ها اشاره کرد، عبارتند از: زمان های از دست رفته، زمان های جابه جایی و سرعت حفاری دکل ها، که این عوامل می تانند به عنوان شاخص های اصلی ارزیابی در نظر گرفته شده و در نهایت عملکرد هر دکل با توجه به برنامه های پیش بینی شده و زمان های انتظار مورد بررسی قرار گیرند با توجه به آنکه برسی تمام عوامل مذکور در طی یک گزارش امکان پذیر نمی باشد، بنابراین در این قسمت سعی می شود مهم ترین عامل در تعیین راندمان دکل حفاری یعنی انتظارات یا زمان های از دست رفته - Waiting - مورد بررسی قرار گیرد. انتظار دستگاه حفاری و هرز رفتن زمان کاری مفید دکل، نه تنها در برخی موارد اجتناب ناپذیر است، بلکه باعث افزایش زمان حفاری و افزایش هزینه ها می گردد و حتی ممکن است باعث از دست رفتن چاه و ضرر و زیان جبران ناپذیری شود.
به طور کلی انتظارات عملیات حفاری را می توان به دو گروه آشکار و پنهان تقسیم کرد.
-1 انتظارات آشکار
به آن دسته از تأخیرات ایجاد شده توسط عوامل انسانی و غیرانسانی - تعمیرات، کالا و مواد، شرایط آب و هوایی و ... - که باعث افزایش زمان زمان به کارگیری دستگاه حفاری می گردند، انتظارات آشکار گفته می شود. اینگونه انتظارات عمدتاً باعث توقف عملیات حفاری می شود.
بعضی از انتظارات آشکار به شرح ذیل می باشد.
-1-1 تأخیر در جابه جایی و برپایی دکل
بر طبق سوابق قبلی و قرارداد فی ما بین شرکت ها، مدت زمانی جهت پیاده کردن دستگاه حفاری و انتقال آن به مکان دیگر - با توجه به فاصله - و برپا کردن دوباره، در نظر گرفته می شود. چنانچه محل جدید آماده باشد، هر گونه تأخیر در این نقل و انتقال به عهده شرکت سرویس دهنده می باشد. از جمله مواردی که باعث به وجود آمدن این تأخیر می گردد، می توان به مشکلاتی مانند تأمین وسایل نقلیه مناسب، باربری، هماهنگی با پلیس راه و سایر عوامل انسانی اشاره کرد. البته این عامل در آینده در گزارشی مجزا به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد. [3]
-2-1 انتظارات کالا و مواد
عدم وجود کالاهای مورد نیاز شامل: مته، لوله جداری، لوله آستری، مواد اولیه گل حفاری و هر نوع کالا و مواد به میزان کافی در محل چاه که باعث توقف یا تأخیر در انجام عملیات حفاری و به خطر افتادن ایمنی چاه و افراد شود.
-3-1 تعمیرات
خرابی و مستهلک شدن قطعات دستگاه باعث توقف کار خواهد شد که هر چه دستگاه ها و قطعات یدکی مربوطه از جنس مرغوب تری باشند باعث کاهش زمان تعمیرات و انتظار به وجود آمده می شوند. در حال حاضر یکی از معضلات اصلی عملیات حفاری، کمبود تجهیزات و قطعات با شرایط استاندارد و نبود قطعات یدکی به میزان کافی و در صورت وجود از نع نامرغوب می باشد. همچنین عدم وجود نیروی انسانی متخصص و ماهر به میزان نیاز، جهت تعمیر و قابل استفاده نمودن قطعات و وسایل، باعث انتظار در تعمیرات می شود
-4-1 انتظار خدمات
سرویس های خدماتی از جمله عملیات سیمان کاری، اسیدکاری، تهیه گل حفاری، رادن لوله جداری، رانن لوله آستری، نمودارگیری، مغزه گیری، حفاری انحرافی و ... مدت زمانی را به خود اختصاص خواهد داد. هر گونه تأخیر در انجام اینگونه خدمات به علت مشکلات مربوط به دستگاه ها، تجهیزات و نیروی متخصص شرکت سرویس دهنده به عنوان انتظار خدمات محسوب شده و به عهده شرکت سرویس دهنده خواهد بود.
-5-1 انتظار اصلاح و یا تغییر برنامه
برخی اوقات به علت ابهامات زمین شناسی، تغییر در برنامه های مهندسی نفت و یا اشکالات فنی در حین عملیات اقدام به توقف کار و انتظار دستور از سوی دفتر مرکزی می شود که خود نوعی انتظار می باشد.
-6-1 انتظار در تحویل و آماده سازی محل چاه - Location -
به علت کمبود محل چاه ساخته شده توسط شرکت مهندسی و ساختمان و یا یمانکار مربوطه، ممکن است برخی دستگاه ها نتوانند به موقع به محل جدید منتقل شوند که این مورد باید توسط شرکت های کارفرما برنامه ریزی و ساماندهی شود.
-7-1 انتظار به علت قهر طبیعت
عوامل طبیعی از جمله سیل، طوفان، بارندگی شدید و ... می توانند باعث توقف کار دستگاه شوند.
-8-1 انتظار نیروی انسانی متخصص
چنانچه جهت انجام برخی تعمیرات و یا کارهای خاص، نیروی انسانی متخصص در دسترس نباشد، مدت زمانی صرف یافتن نیروی متخصص می گردد. در موارد استثنایی و خاص به علت اعتصاب نیروها - نیروهای محلی که به عنوان کارگر گل به طور موقت استخدام می شوند - به خصوص در مواقع اضطرار عملیاتی، فعالیت دستگاه متوقف می شود.
-9-1 انتظار ناشی از عدم هماهنگی
در برخی از موارد عدم هماهنگی بین دستگاه و سایر قسمت های مربوطه، باعث ایجاد انتظار و توقف عملیات می گردد.
-10-1 انتظار استفاده از وسایل بازسازی شده و یا مستهلک معیوب
به منظور صرفه جویی، اقدام به بازسازی برخی وسایل و ادوات مصرفی می گردد که خود موجب بروز مشکلات زیاد در کار شده و تأخیراتی را باعث می شود. در برخی موارد نیز عدم سرویس دستگاه ها در زمان مشخص تعیین شده، باعث توقف کار می گردد
-2 انتظارات نهان
به تأخیرات غیرملموس ایجاد شده توسط عوامل انسانی و غیرانسانی گفته می شود که چنانچه باعث توقف عملیات حفاری نشود منجر به کند شدن آن شده یا به عبارتی سرعت حفاری و کارآیی دکل را کاهش می دهند. عوامل عمده انتظار پنهان به شرح ذیل می باشد:
-1-2 استفاده نامناسب از سر مته ها
شکل و جنس هر نوع مته جهت حف سازند به خصوصی طراحی و ساخته شده است و چنانچه نوع مته انتخابی با جنس سازند متناسب نباشد، راندمان حفاری دچار افت شدیدی می گردد. با وجود اینکه عملیات حفاری به ظاهر در حال انجام است ولی نوع تأخیر به ظاهر نامحسوس - نهان - ، به علت استفاده از مته نامناسب ایجاد شده است.
-2-2 عدم اعمال بار و دور مته بهینه جهت سازندهای مختلف
دو و میزان با روی مته، با توجه به خواص فیزیکی و مکانیکی هر سازند، باید به صورت بهینه اعمال گردد تا راندمان کار بهینه باشد ولی با توجه به هزینه بر بودن پرژوهش در این مورد و نیاز به بررسی و مطالعه، معمولاً بر طبق تجارب قبلی، بار و دور مته تنظیم می شود که عموماً شرایط بهینه را ایجاب نکرده و سرعت حفاری نسبت به شرایط ایده آل که می تواند داشته باشد کمتر خواهد بود.
