بخشی از مقاله
چکیده
حج یکی از واجبات مهم الهی است که دارای ابعاد مختلف است که بعد سیاسی واجتماعی آن مورد غفلت واقع شده است. امام خمینی، مقام معظم رهبری به حج نگاهی راهبردی دارند. ایشان معتقدند وضعیت کنونی حج ،وضعیت مطلوبی نیست. عدم بهرهگیری مناسب از فرصت های عظیم حج ،نشناختن ابعاد مختلف حج ،اختلافات بین شیعیان و سنیان، و بحران هویت از ویژگی های وضعیت غیر مطلوب موجود است.
براین اساس ایشان وضعیت مطلوب حج را که ضامن دنیا و آخرت جوامع مسلمین است ترسیم کرده اند. این ویژگی ها عبارتند از برجسته کردن ابعاد معنوی، اجتماعی و سیاسی حج که موجب تحکیم وحدت مسلمین، آشنایی آنها با مشکلات جهان اسلام نفی طواغیت و حاکمان ظالم و نیز نفی سبیل و تسلط کفار بر مسلمین و هویت بخشی جمعی مسلمین می باشد. این مقاله بر اساس نظریه اسپریگنز در صدد است به تشریح عدم رضایت وضع موجود کنونی ا نجام مناسک حج و ارائه راه حل منطقی با تأکید بر آراء امام خمینی و مقام معظم رهبری بپردازد.
مقدمه
حج یکی از واجبات مهم دینی است که علی رغم دربرداشتن ابعاد مختلف آن، تاکنون تنها به بعد معنوی و عبادی آن توجه شده است و سایر ابعاد آن مورد غفلت واقع شده است، ظهور انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی - ره - و متعاقب آن رهبری آیت االله خامنه ای،ابعاد دیگر حج را برجسته نمود و به وجه سیاسی آن اهمیت ویژه ای شده است.
امام خمینی - ره - و مقام معظم رهبری با هوشمندی از ظرفیتهای ایجاد شده با طرح احیای حج ابراهیمی - ع - و محمدی - ص - و با هجوم به عقبههای استعمار و دولتهای سلطه پذیر در جهان اسلام، فریاد بازگشت به مجد و عظمت فرهنگی وتمدنی اسلامی و هویت جمعی و تاریخی مسلمین را به صدا درآوردند. ایشان حج را زمینه ساز و تبلور و تمرین همگرایی و اتحاد و همزیستی مسلمانان میدانند، که میتواند این روح اخوت و همدلی و وحدت را بر محور توحید و خداگرایی در پیکره امت اسلامی تزریق نماید. ایشان از مسلمین میخواهند که حج را کانون اتحاد و همبستگی و اصلاح امور مسلمین قرار داده و از این پایگاه بر سلطه ابرقدرتها و حکومتهای وابسته و خودکامه بشورند.
دراین پژوهش به تبیین کارکردهای سیاسی حج از منظر امام خمینی و مقام معظم رهبری می پردازد.
همچنین تلاش شده است از نظریه بحران اسپریگنز به تشریح عدم رضایت وضع موجود و ارائه راه حل منطقی بهره ببرد. نتایج این پژوهش برجستگی ظرفیت های ابعاد سیاسی حج براساس نظریات امام خمینی و رهبری است که به محورهایی چون آشنایی مسلمانان و ایجاد مودت، تحکیم وحدت، برائت از مشرکان، ایجاد حیات طیبه و هویت بخشی جمعی مسلمین اشاره دارد.
به اعتقاد اسپریگنز، هدف نظریات سیاسی، فهم و توضیح نظم صحیح در جامعه است. اما این هدف از مشاهده خرابی و بی نظمی آغاز میشود. - اسپریگنز، فهم نظریه های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی،تهران 1365،ص - 61لذا وی برای درک و شناخت اندیشه و نظریه سیاسی یک اندیشمند، چهار مرحله، یعنی از مشاهده بی نظمی و به تعبیری بحران در جامعه تا ارائه راه حلی منطقی برای حل مشکل را ارائه میکند و معتقد است بر این اساس میتوان اندیشه سیاسی اندیشمند را به خوبی درک کرد.
از نظر وی اولین مسئله، شناسایی مشکل جامعه است. نظریه پرداز بعد از شناسایی مشکل باید ریشه مشکل را بیابد. باید به مطالعه دقیق در علل نامنظمی و کارکرد نادرست اوضاع سیاسی که مشاهده کرده، بپردازد. این مرحله هم خیلی دشوار است. الگوهای فکر بعضی نظریه پردازان سیاسی، تلاشی برای رسیدن به این هدف است. در مرحله ی بعدی نظریه پرداز، جامعه ای را تصویر میکند که در آن مشکل یا معضل سیاسی به شیوه مؤثری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با آن برخورد شده استاو. در این مرحله معمولاً تخیلات خود را به خدمت میگیرد و میکوشد تا تصویر یک نظم سیاسی را که در زمان او وجود ندارد ترسیم کند و یا این که نظم سیاسی بهتری که در جامعه به شکل مطلوب وجود ندارد، ترسیم کند.
پس از اینها نظریه پرداز، پیشنهادات علمی ارائه میکنداو. طبعاً توصیه ای برای اعمال سیاسی ارائه میدهد که به نظر او به بهترین وجهی، مشکل مطرح شده را حل و فصل میکند.
بنابراین در این مقاله براساس چهار مرحله فوق سعی میکنیم تا نظر امام خمبنی - ره - و مقام معظم رهبری راجع به کارکرد و وجوه سیاسی حج را در دو قسمت ارائه دهیم.
الف - وضعیت موجود حج از نگاه امام خمینی - ره - و مقام معظم رهبری
.1 عدم بهرهگیری مناسب از فرصت عظیم حج
از دیدگاه امام خمینی - ره - : حج یک کنگره استثنایی و یک فرصت طلایی و بسیار مغتنم برای جهان اسلام و مسلمین میباشد ولی به دلایلی از آن به شایستگی استفاده نشده است و به غفلت و جهالت این فرصت عظیم را آنطور و جهتی که خواسته شده مسلمانان به اجرا در نیاوردند.
»همه کس می داند که برپا نمودن چنین کنگره عظیمی برای هیچ مقامی و هیچ دولتی امکانپذیر نیست . و این امر خداوند متعال است که این گردهمایی بزرگ را فراهم آورده، مع الأسف مسلمین درطول تاریخ نتوانستند از این نیروی آسمانی و کنگره اسلامی استفاده شایانی به نفع اسلام و مسلمین بنمایند . « - صحیفه حج ج1، ص - 26 -25
رهبری معظم انقلاب حضرت آیت االله خامنهای نیز دراین خصوص میفرمایند:
»به نظر من، »حج« گنجی لایفنی است. تمام مشکلات دنیای اسلام، از طریق حج قابل رفع است. اعتقاد من این است که هم مشکلات سیاسی و هم مشکلات معنوی و انسانی و هم حتی مشکلات اقتصادی دنیای اسلام، به برکت حج قابل حل است. آن روزی که در دنیای اسلام، چنددولتِ حقیقتاً مؤمن به اسلام و حج وجود داشته باشد، میتوان از طریق حج، حتی مشکلات اقتصادی دنیای اسلام را هم برطرف کرد.
.2 نشناختن ابعاد مختلف حج
امام خمینی - ره - معتقدند که حج سالها مثل سایر احکام و فرایض اسلامی در بین مسلمانان در ابعاد مختلف مهجور مانده است و زوایای درخشان آن نادیده گرفته شد.
» باید بدانند که» حج ابراهیمی محمدی - «صلّی االله علیه وآله - سالهاست غریب و مهجور است، هم از جهات معنوی و عرفانی و هم از جهات سیاسی و اجتماعی.. و حجاج عزیز تمامی کشورهای اسلامی باید بیت خدا را در همه ابعادش از این غربت درآورند -
حضرت آیت الله خامنه ای نیز چنین میفرمایند:
»هنوز ابعاد بی شماری از این فریضه مهم، ناشناخته و مهجور مانده است.
