بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مصرف کودهای زیستی به عنوان یکی از راهکارهای افزایش بهرهوری و کاهش خطرهای زیست محیطی جایگزین کودهای شیمیایی به کشاورزان معرفی شده است. هدف این مطالعه، بررسی و شناسایی منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی تأثیرگذار بر به کارگیری کودهای زیستی به وسیله کشاورزان استان البرز بود. جامعه آماری تحقیق کشاورزان استفادهکننده از کودهای زیستی بودند که 45 نفر از آنها به روش نمونهگیری انباشتی مورد مطالعه قرار گرفتند.
ابزار جمع آوری دادهها پرسشنامه بود که روایی محتوایی آن با کسب نظر از پانل متخصصان و پایایی مقیاسهای آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ - بالاتر از - 0/7 بررسی و تأیید شد. مطابق با نتایج تحلیل عاملی اکتشافی، منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی در چهار عامل منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی محلی، منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری، منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی سازمانی و منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباط جمعی خلاصه شدند. این عوامل در مجموع توانستند 65/30 درصد از واریانس کل را تبیین کنند. همچنین، از بین چهار عامل منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی، تنها منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری با بکارگیری کود زیستی ارتباط مثبت و معنیداری داشته است.
مقدمه
تولید محصولات کشاورزی به مجموعهای از عملیات بهزراعی به ویژه کودهای شیمیایی وابسته است. آلودگی خاک و آب با کودهای شیمیایی یکی از مشکلات عمده زیستمحیطی است که بر سلامت موجودات زنده و انسان اثرات سوء دارد
از روشهای فیزیکی و شیمیایی متفاوتی برای پالایش خاکهای آلوده و کاهش اثر سوء آنها بر گیاهان استفاده میشود که اغلب آنها علاوه بر داشتن هزینه زیاد، سبب تخریب ساختار فیزیکی و شیمیایی و فعالیتهای حیاتی خاک شدهاند. بنابراین، بهتر است تا حد امکان از روشهای بیولوژیکی و سازگار با محیط زیست استفاده شود که یکی از این موارد بکارگیری کودهای زیستی است
کودهای زیستی به مواد جامد، مایع و یا نیمهجامدی اطلاق میشود که حاوی یک و یا چند گونه میکروارگانیسم خاص بوده که از طریق تامین بخشی از یک عنصر مورد نیاز گیاه و یا تولید مواد محرک رشد در بستر مناسب حاوی مواد آلی و خاک مناسب به رشد بهتر گیاه کمک میکند.
کودهای زیستی با مکانیسمهای متعدد از جمله تثبیت نیتروژن، کمک به آزاد شدن عناصر غذایی در خاک، تولید هورمونهای محرک رشد گیاه، افزایش کارایی جذب ریشه و موجب رشد و عملکرد گیاه میشوند. در طی ده سال گذشته توسعه کودهای زیستی در کشور بسیار مثبت و قابل توجه بوده است و امروزه بیش از 15 نوع کود زیستی با اسامی تجاری و حاوی باکتریهای متنوع تولید میشود. با این حال مقدار تولید و مصرف کودهای زیستی در کشور در مقایسه با کودهای شیمیایی بسیار ناچیز است و مصرف این کودها کماکان از اقبال عمومی برخوردار نیست که مهمترین دلیل این امر ناشناخته بودن این فراوردهها برای کشاورزان است
انتقال فناوری با انتقال دانش در ارتباط است و کانالهای ارتباطی و منابع اطلاعاتی از جمله مجراهای انتقال فناوریهای نوین کشاورزی پایدار از جمله کودهای زیستی به کشاورزان محسوب میشوند. مسئله اساسی در اثربخشی منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی مقیاس ترکیب پوشش - در معرض بودن - و اثرها - تغییرات در رفتار و آگاهی - است و این دو مورد با توجه به هزینه، سهولت مدیریت و تداومپذیری منابع و کانالها تکمیل میشود
دسترسپذیری کانالهای ارتباطی هم یکی دیگر از مواردی است که مورد تأکید تعدادی از پژوهشگران ارتباطات است. منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی، به لحاظ اعتبار، دسترسپذیری فیزیکی و روانشناختی و دیگر ویژگیها، با یکدیگر متفاوتند. پیامهای گوناگون، بسته به ویژگی منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی گوناگون یا ویژگی افرادی که زیر پوشش آنها هستند، ممکن است کاربردهای گوناگونی را ایجاب کند. در این راستا راجرز بیان کرد در زمینه پیکارهای ارتباطی در کشورهای جهان سوم، علاقه به کانالهای ارتباطی بزرگ مثل تلویزیون و ماهواره کاهش یافته است، اما کانالهای ارتباطی کوچک - مثل ارتباط بین فردی - اهمیت یافتهاند
با وجود این انتخاب بهترین منبع اطلاعاتی و کانال ارتباطی در جهان سوم هنوز جنبه نظری دارد زیرا فقدان وسایل یا شرایط حاکم جایی برای انتخاب بسیار باقی نمیگذارد. در عمل یک فرد ممکن است فقط بتواند کانال ارتباطی مناسب و اثربخش را در شرایط خاصی انتخاب کند که این خود دستاورد کمی نیست
با توجه به رویکرد وضعیتی در برنامهریزی ارتباطات، برنامهریز در استفاده از منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی همیشه باید به دنبال فرضیههای جایگزین باشد و بر مبنای آن فرضیهها بیندیشد. هورنیک - 1989 - پنج نوع از این فرضیهها را مطرح کرده است. دو فرضیه نخست در تحقق تغییرات رفتاری به منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی بین فردی اهمیت زیادی میدهند. سه فرضیه دیگر اهمیت کمتری برای منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی بین فردی قائلاند و به تأثیرهای ناشی از منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری توجه میکنند. این فرضیهها عبارتند از:
.1فرضیه فقط تأثیرهای عامل: اثرها از راه روابط بین فردی تولید میشوند و منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری دخالتی ندارند.
.2فرضیه ضرورت عامل برای تأثیرهای رسانهها: منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری موثرند، اما تأثیر آنها فقط با حضور یک عامل محیطی بروز میکند.
.3فرضیه افزایشی: منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری و منابع اطلاعاتی و کانالهای بین فردی، هر دو، میتوانند موجب تغییر باشند اما مستقل از یکدیگر عمل میکنند.
.4 فرضیه جایگزینی: منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری و بین فردی، هر دو، موثرند و میتوانند جایگزین یکدیگر شوند.
.5فرضیه تقویت : هر دوی منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی جهانشهری و بین فردی دارای تأثیر مستقلاند، اما با یک کنش متقابل مثبت.
بنابراین، توجه به نقش و رسالتی منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی برای افزیش اطلاعات در خصوص کودهای زیستی اجتنابناپذیر است - رضوانفر و زارع،. - 1385 در ادامه به آن دسته از مطالعاتی که اهمیت و نقش ارتباطات در فرایند کشاورزی پایدار و از جمله به کارگیری کود زیستی را مورد توجه قرار دادهاند اشاره میشود.
کرکهآبادی - 1384 - در تحقیقی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش کشاورزی پایدار در گندمکاران شهرستان سمنان نشان داد که بین سطح تحصیلات، میزان استفاده گندمکاران از کود سبز، مشارکت اجتماعی، میزان یاریرسانی فعالیتهای آموزشی ترویجی، دسترسی به بازار، استفاده از وسایل ارتباطی و شرکت در کلاسهای ترویجی، سازگاری توصیههای ارایه شده درباره کشاورزی پایدار و نگرش کشاورزان نسبت به کشاورزی پایدار با پذیرش کشاورزی پایدار رابطه مثبت و معنیداری وجود داشت. از سوی دیگر بین سن، میزان استفاده گندمکاران از کود شیمیایی و سموم شیمیایی با پذیرش کشاورزی پایدار رابطه منفی و معنیداری وجود داشت.
شفیعی و همکاران - 1388 - در تحقیق خود نشان دادند که مهمترین عوامل ارتباطی موثر بر نگرش روستاییان درباره بکارگیری عملیات حفاظت خاک برای توسعه پایدار روستایی به ترتیب اهمیت منابع یا کانالهای جهانشهری، منابع یا کانالهای سازمانی، محلی و ارتباط جمعی بودند.
شارما و همکاران - 2002 - در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که بین درآمد سالانه، سطح تحصیلات، استفاده از رسانههای انبوهی با پذیرش فناوری کشاورزی پایدار کمنهاده، رابطه مثبت و معنیدار وجود داشت اما، بین سن با این پذیرش رابطه معنیداری وجود نداشت.
بینکادآکاتی - 2008 - در مطالعهای نشان داد که بیشتر کشاورزانی که آموزش دیده بودند، دانش کلی مناسبی درباره عملیات به کارگیری کودهای زیستی و آفتکشهای زیستی در مقایسه با کشاورزان آموزش ندیده داشتند. همچنین، نتایج نشان داد که بین متغیرهای سطح تحصیلات، مالکیت زمین، میزان استفاده از رسانههای ارتباط جمعی، شرکت در فعالیتهای ترویجی با سطح پذیرش عملیات پیشنهادی درباره کودها و آفتکشهای زیستی برای دو گروه مذکور رابطه مثبت و معنیداری وجود داشت.
راکیپور و نوریوندی - 2015 - در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که بین بهکارگیری کود زیستی فسفات بارور2 با شرکت در دورههای ترویجی، سطح تحصیلات، درآمد، دانش فنی، کانالهای ارتباطی، مشارکت اجتماعی رابطه مثبت و معنیداری وجود داشت. در یک جمعبندی میتوان به این نتیجه رسید که مطالعات مذکور با فراهم آوردن زمینههای تئوریکی به نقش کانالهای ارتباطی و منابع اطلاعاتی در توسعه کشاورزی پایدار و بهکارگیری کودهای زیستی پرداختهاند. بنابراین، مطالعه حاضر به بررسی میزان استفاده از کانالهای ارتباطی و منابع اطلاعاتی و اهمیت آنها در راستای استفاده کشاورزان استان البرز از کودهای زیستی پرداخته است.
روش
تحقیق حاضر به لحاظ روششناسی، پیمایشی و ابزار جمعآوری اطلاعات پرسشنامهای بود که بر اساس مطالعات محققان نسبت به موضوع تحقیق طراحی، تدوین و انجام شد. جامعه آماری تحقیق مذکور شامل زارعان استان البرز در سه شهرستان، کرج، ساوجبلاغ و نظرآباد بودکه از کود زیستی استفاده میکردند. آماری از تعداد جامعه مورد نظر-کشاورزان استفاده کننده ازکودزیستی- وجود نداشت، بنابراین، با استفاده از روش نمونهگیری انباشتی - گلوله برفی - 45 نفر از کشاورزان استفاده کننده از کود زیستی مورد مطالعه قرار گرفتند. برای تعیین روایی صوری پرسشنامه مذکور از نظرها و پیشنهادهای اساتید گروههای ترویج و آموزش کشاورزی و زراعت دانشگاه تهران و کارشناسان جهاد کشاورزی استان البرز بهره گرفته شد و اصلاحات لازم انجام و به این وسیله روایی پرسشنامه تأیید شد.
برای سنجش پایایی پرسشنامه مذکور هم از ضریب آلفای کرونباخ پس از انجام آزمون مقدماتی استفاده شد که مقدار آن برای هر یک از مقیاسهای تحقیق در حد بالایی - <0/7 - برآورد شد. دادههای جمعآوری شده به وسیله پرسشنامه، با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 20 و Excel مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
