بخشی از مقاله
چکیده
فناوری اطلاعات و ارتباطات به معنای استفاده از ابزارهای اداره و مدیریت اطلاعات، شامل مجموعهای از وسایل است که به منظور تولید، ذخیره، پردازش، توزیع و تبادل اطلاعات به کار میرود. هر اجتماعی که به اطلاعات بیشتر و به هنگامتری دسترسی داشته باشد، از رشد، پویایی و پیشرفت بیشتر و سریعتر برخوردار خواهد بود. در این راستا، یکی از موضوعات مورد توجه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان، چگونگی ارائه خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات به نقاط محروم و روستاها میباشد. در این مقاله که به روش مطالعه اسنادی انجام گردید، نقش و اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در محیط کشاورزی و روستایی مورد کنکاش قرار گرفت. یافتهها نشان داد هر راهکاری که بتواند فاصله دسترسی به اطلاعات را بین شهر و روستا کاهش دهد از دید جهانی، ارزشمند و در راستای توسعه جامعه اطلاعاتی است. فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی باید فضای را فراهم آورد که دسترسی به تمامی خدمات دولتی از جمله خدمات ارتباطی، پست بانک و خدمات فناوری اطلاعات، از طریق آن ممکن باشد و روستاییان بتوانند از این خدمات به نحو بهینه استفاده نمایند.
واژههای کلیدی: فناوری اطلاعات و ارتباطات، روستا، کشاورزی.
مقدمه
در یک بررسی کلی، فرآیند کمک به افراد روستایی از طریق اولویتبندی نیازها، فعال کردن آنها و سرمایهگذاری در زمینه ایجاد زیرساختها و ارائه خدمات اجتماعی میتواند در توسعه پایدار روستایی مؤثر باشد؛ از این رو فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - نقش بسیار مؤثری در توسعه روستایی ایفا میکند - آیت و اعظمیان، . - 1390 از طرفی موج جدید و گستردهای از توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای جهان سوم و بهویژه در مناطق روستایی این کشورها شکل گرفته است؛ به طوری که در حال حاضر کمتر کشوری در جهان یافت میشود که تجربهای در این زمینه در مناطق روستایی خود نداشته باشد - نوری و همکاران، . - 1385 ایران نیز به عنوان یک کشور درحالتوسعه که جمعیت روستایی آن رو به کاهش و جمعیت شهری آن رو به افزایش است، به شدت به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها و مناطق دوردست نیاز دارد.
گرچه بعضی وزارتخانهها و سازمانهایی که به نوعی با روستاها ارتباط دارند، قدمهایی ابتدایی برداشتهاند، اما هنوز اراده لازم برای توسعه سریع و منطقی این فناوری در روستاها دیده نمیشود. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از مظاهر عمده پیشرفت و توسعه اقتصادی و صنعتی محسوب میشود که در این راستا، روستاها نیز از توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات تأثیر پذیرفتهاند. از آنجا که در حوزههای روستایی با پراکندگی و فاصله زیاد مواجه هستیم، بنابراین فناوری اطلاعات و ارتباطات بهعنوان ابزاری است که مرزها و فاصلهها را طی میکند و فارغ از محدودیتهای سرزمینی، در دسترس همه قرار میگیرد - صیدائی و همکاران، . - 1389 از این رو، هدف این مقاله بر واکاوی اهمیت و تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در جوامع روستایی و بخش کشاورزی و تحلیل بایدها و ضرورتهای مورد نیاز در این رابطه، قرار گرفت.
روش شناسی
روش پژوهش به کارگرفته شده در مطالعه حاضر، اسنادی و توصیفی است. بدین منظور، جهت دستیابی به اطلاعات از روش اسنادی و مطالعات کتابخانهای - فیشبرداری از کتب مقالات و منابع اینترنتی - استفاده شده است.
تاریخچه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی در جهان و ایران
در طی سالهای اخیر، فناوری اطلاعات و ارتباطات تغییرات وسیع و سریعی را در ابعاد مختلف زندگی جوامع انسانی ایجاد کرده و اطلاعات به عنوان کارآمدترین ابزار تصمیمگیری و برنامهریزی مطرح شده است که میتواند نقش مهمی را در برنامهریزی اصولی و منظم جهت بهرهمندی از منابع انسانی و طبیعی ایفا نماید - فراهانی و همکاران، . - 1391 اولین مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی دنیا در سپتامبر 1985 میلادی در یکی از روستاهای سوئد با جمعیتی بالغ بر 800 نفر راهاندازی شد و پس از آن، مراکز فناوری اطلاعات در سایر کشورهای دنیا به سرعت گسترش یافت. از جمله کشورهای فعال در این زمینه، انگلستان و فرانسه بودند. در مقیاس جهانی، کشور کانادا دارای اطلاعات بسیار پیشرفته و زیرساختهای فناوری ارتباطات - ICT - میباشد.
در حالی که برخی از آمارها در این کشور نشان میدهد که شکافها در زیرساخت اطلاعات و استفاده بین بخشهای شهری و روستایی ممکن است به کاهش خدمات مناطق روستایی و دورافتاده منجر شود . - Ramirez, 2001 - این چالش به منزله رشد بخشی از فاصله زیرساختهای جهانی است که توجه به آن بسیار مهم میباشد.کشور ایران نیز در زمینه شاخص نشر ICT در سال 2004 دارای وضعیتی ضعیفتر از دیگر کشورهای منطقه مانند قطر، کویت، عربستان سعودی و عمان بوده است و با آگاهی از وضعیت ایران در زمینه شاخصهای توسعه بهویژه شاخصهای ICT در مقایسه با کشورهای توسعهیافته و حتی برخی از کشورهای جنوبشرقی آسیا و با عنایت به اهمیت راهبردی روستاها با 33/4 درصد از جمعیت کل کشور و با این علم که، ICT رویکرد توانمند توسعه در هزاره سوم است و همچنین، به خاطر رفع شکاف دیجیتالی به عنوان بزرگترین چالش قرن در بین تمامی اقشار جامعه بویژه بین شهر و روستا، ICT از مباحث روز شناخته شده است - خلیلمقدم و همکاران، . - 1387
موضوع ایجاد مراکز فناوری اطلاعات و ارتباطات، سابقه مطالعاتی چندانی در مناطق روستایی ایران ندارد. اولین مرکز فناوری اطلاعات در روستای شاهکوه واقع در استان گلستان دایر گردید که در سال 1379 با تلاش مجمع دانشگاهیان شاهکوه به اینترنت متصل شد؛ از سال 1382 نیز با امضای اعلامیه اصول جامعه اطلاعاتی متعهد شد که در ساختار جامعه اطلاعاتی جهانی تأثیرگذار باشد به طوری که از آن سال به بعد به صورت جدی به این فناوری توجه شده است. دومین مرکز نیز، مرکز جامعه کاربری فناوری اطلاعات روستای قرنآباد است که در سال 1383 به وسیله مجمع دانشگاهیان شاهکوه افتتاح گردید - صرامی و بهاری، 1389؛ صیدائی و همکاران، . - 1389در تحقیقی در هلند، پیامدهایی مانند ارتقای شاخصهای سلامت، ارتقای وضعیت بهرهمندی از منابع مالی، ارتقای شاخصهای آموزش، محیطزیست و منابع طبیعی و توسعه رفاه در بخشهای محروم برای گسترش فناوری اطلاعات در مناطق روستایی برشمرده شده است - وانریل1 و همکاران، . - 1379
در مطالعه لاشگارار2 و همکاران - 2012 - با عنوان عوامل مؤثر بر استفاده روستاییان از مراکز از راه دور انجام دادند و مشخص شد که فقط 38/3 درصد از روستاییان مورد مطالعه از این مراکز استفاده میکردند، همچنین مهمترین عامل مؤثر بر استفاده روستاییان از فناوری اطلاعات و ارتباطات، عامل فرهنگی اجتماعی بوده است. عنبستانی و وزیری - 1390 - دریافتند که تفاوت معنیداری بین پاسخگویی روستاییان در روستاهای برخوردار و نابرخوردار از ICT وجود داشته است و این نشان میدهد که ICT روستایی میتواند در ابعاد مختلفی مانند اجتماعی، اقتصادی و کالبدی تأثیر مثبتی داشته باشد. رضوانی - 1387 - توجه به ICT را از اولویتهای اساسی در فرآیند برنامهریزی توسعه روستایی کشور دانسته و از آن به عنوان ابزاری ضروری جهت رشد و توسعه روستایی یاد کرده است.
تحقیق لشگرآرا و برزویی - 1388 - با عنوان نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی نشان داد که توجه به فناوری اطلاعات و ارتباطات، در بهبود کیفیت زندگی بسیار مهم است و این فناوری نقش مهمی را ایفا میکند؛ به گونهای که متغیرهای اطلاعرسانی در باب کمک به بازاریابی محصولات کشاورزی، گسترش صنعت گردشگری، حذف واسطهها، ایجاد فرصتهای اقتصادی، تولید درآمد روستاییان، افزایش بهرهوری تولید، آموزش مورد نیاز و کاربری کشاورزی و آموزش بهداشتی روستاییان، بر بهبود کیفیت زندگی مؤثر است. در همین رابطه، ملکی - 1390 - در مقالهای با عنوان بررسی وضعیت و مطالعه تطبیقی ICT روستایی در ایران به این نتیجه دست یافت که با ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به مناطق روستایی، روشهای سنتی، کاربر و ناکارآمد کشاورزی و دامپروری، جای خود را به شیوههای مؤثر و مدرن داده است.
اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در جوامع روستایی
بدون شک از جمله اهداف برنامه اصول و عمل جامعه اطلاعاتی در مناطق روستایی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات میباشد. ICT روستایی فضایی است که از طریق آن دسترسی به تمامی خدمات دولتی مانند خدمات ارتباطی، پست، پستبانک و خدمات فناوری اطلاعات ممکن باشد و روستاییان با مراجعه به این دفاتر بتوانند از خدمات مذکور استفاده کنند. همه ما در جهانی با شکاف دیجیتالی زندگی میکنیم که در آن، نصف جمعیت جهان از دسترسی به تماس تلفنی محروم هستند. با این وجود بحث مورد توافق این است که دهه جهانی شدن، توانایی کاربرد این فناوری را برای مردم روستایی، قابلیتها و توان کشورهای درحالتوسعه را بهبود میبخشد - مولاییهشجین و همکاران، . - 1391
دسترسی مردم به فناوری اطلاعات و ارتباطات، برای غلبه بر فواصل از راه دور و محدودیتهای مادی به این معنی است که این فناوریها به ارتباطات خاصی در مناطق روستایی که به صورت تاریخی در شرایط اقتصادی و اجتماعی دیده میشود اطلاق میگردند . - Chung & Hossain, 2010 - از طرفی بسیاری از متخصصان و صاحبنظران در مسائل مربوط به توسعه کشورهای جهان سوم و مناطق روستایی معتقدند که با استفاده صحیح از فناوری اطلاعات و ارتباطات و آموزش فنون و روشهای نوین میتوان بر بهبود کیفیت زندگی وافزایش میزان تولیدات در روستاها افزود - خواجهشاهکوهی، . - 1392
در برخی کشورهای درحالتوسعه، بسیاری از معضلات اجتماعی مانند مهاجرت گسترده به شهرها، کمبود امکانات آموزشی و پایین بودن سطح دانش و اطلاعات عمومی با بهرهگیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی مرتفع شدهاند. کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها و توسعه آموزشهای روستایی از جمله دستاوردهای مهم توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی به شمار میآیند - ریاحیوفا و هدایتی، . - 1385 مزایای این فناوری، تنها در صورتی قابل کسب است که در بین تمام بخشهای مختلف جامعه گسترش پیدا کند. تجربیات جهانی نشان میدهد با برنامهریزی صحیح، گسترش ICT میتواند دسترسی مردم روستایی به انواع خدمات بهداشتی، آموزشی و دولتی، ایجاد فرصتهای شغلی و افزایش سطح آگاهی در زمینه فعالیتهای تولیدی، کشاورزی و ترویجی،
