بخشی از مقاله
چکیده
سرارغوانی از بیماریهای مهم سیب زمینی است که با علایم پژمردگی، ریزبرگی، زردی ، لولهای شدن برگ، تورم جوانههای جانبی و تشکیل غدههای هوایی در ارقام مختلف سیبزمینی مشاهده می شودکه عمدتاً وقوع این علایم در مناطق مختلف دنیا به عوامل فیتوپلاسمایی نسبت داده شده است.
علایم دیگری از جمله پوسیدگی ریشه و شانکر نیز در نمونههای جمعآوری شده با علایم سرارغوانی مشاهده شدند. بررسی نمونههای جمعآوری شده از مناطق مختلف سیب زمینی کاری وجود سه عامل فیتوپلاسما، قارچ های مختلف از جمله رایزوکتونیا و ویروس برگ قاشقی سیب زمینی را در بین نمونههای دارای علایم بررسی شده را نشان داد.
مقدمه
سیب زمینی - Solannum tuberosum - یکی از محصولات مهم غذایی دنیا است که در بیشتر از 140 کشور جهان تولید میشود. سیبزمینی ارزش غذایی بالایی داشته و علاوه بر مصارف غذایی مستقیم در تهیه نشاسته و سایر مواد صنعتی و حتی علوفه استفاده میشود. ارزش غذایی سیب زمینی در ردیف برنج و گندم است.در بیشتر مناطق کشاورزی کشور کشت می شود. عوامل بیماری زای متعددی از جمله عوامل قارچی،ویروسی و پروکاریوتی قادر به ایجاد بیماری در سیب زمینی هستند.
عارضه سر ارغوانی همراه با تشکیل غده های هوایی،ریزبرگی وزردی و لوله ای شدن برگ ها در مزارع سیب زمینی قابل مشاهده است که عوامل بیماری زای متعددی به عنوان عامل این بیماری گزارش شده است . ویروس برگ قاشقی سیب زمینی، Potato leaf roll virus، فیتوپلاسمای پژمردگی سرارغوانی potato purple top wilt و قارچ Rhizoctonia solani مهمترین این عوامل هستند .
علایم مشخصه آلودگی فیتوپلاسمایی شامل پژمردگی و سرارغوانی شدن بوته و تورم جوانههای واقع در قاعده دمبرگ ها، رشد زیگزاگ ساقه و جوانههای میانی و ظهور غدههای هوایی است. شانکر رایزوکتونیایی هم روی ساقه زیرزمینی توسط قارچ رایزوکتونیا ایجاد میشود و میتواند زردی و ارغوانی شدن برگ ها و غده هوایی ایجاد کند اما علایم مشخصه آن ظهور زخمهای قهوهای رنگ روی ساقه زیرزمینی است. PLRV هم می تواند منجر به زردی و ارغوانی شدن برگ های انتهایی شود که علایم نکروز شبکهای غده ایجاد میکند ولی این علایم توسط توسط قارچ Verticillium و استرسهای محیطی مثل گرما هم میتواند ایجاد شود
پژمردگی سرارغوانی سیبزمینی تا کنون از کشورهای متعددی از جمله روسیه، هند، مکزیک وکوبا، استرالیا، اسرائیل، ترکیه، فرانسه، ایتالیا، آمریکا، ژاپن و کره گزارش شده است و در برخی کشورها از جمله مکزیک خسارت بالایی ایجاد می کند - . - 5 در این تحقیق عواملی که سبب بیماری سرارغوانی سیب زمینی در مناطق مهم سیب زمینی کاری استان همدان می شوند بررسی و درجه اهمیت بسته به رقم سیب زمینی و منطقه بررسی شد.
مروری بر منابع
قبلا نشانههای ارغوانی که در بوتههای سیبزمینی ظاهر میشد به کمبود عناصر غذایی و یا قارچ فیتوفترا و یا فوزاریوم نسبت داده میشد و در سالهای بعد با روش هایی نظیر تیمار با آنتیبیوتیک تتراسایکلین و بهبود علایم نقش عوامل فیتوپلاسمایی در بروز آن مشخص شد - . - 7 عوامل دیگری از جمله عناصر غذایی، گونه های قارچی مختلف مربوط به جنس های Rhizoctonia ، Fusarium ، Colletotrichum و ویروس Beet curly top virus و نماتدها هم میتوانند علایم مشابهی ایجاد کنند. برخی قارچ شناسان هم علایم سرارغوانی را مراحل ابتدایی آلودگی Phytophthora میدانند هر چند در آزمون کخ چنین نتایجی تأیید نشده است
اولین بار فیتوپلاسماها در سال 1915 کشف شدند.فیتوپلاسماهای گیاهی اندازه بسیار کوچک حدود 1000نانومتر دارند و عمدتاً در صفحات غربالی آوند آبکش وجود دارند که با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهدهاند . - 11 - فیتوپلاسماهای سیبزمینی گسترش جهانی دارند و در برخی کشورها مثل گواتمالا، پاناما، مکزیک و تونس جزء بیماریهای مهم محسوب میشوند و خسارت اقتصادی ایجاد میکنند. علایم ایجاد شده توسط این عوامل در سیبزمینی بر حسب رقم تفاوت دارد و بر اساس علایم نمیتوان اقدام به شناسایی فیتوپلاسماها کرد
پژمردگی سرارغوانی سیبزمینی از کشورهای مختلفی در دنیا از جمله روسیه - - 9، هند - - 18 ، مکزیک وکوبا - 20 - ، استرالیا، اسرائیل 15 - ، - 10، ترکیه - 6 - ، فرانسه - 7 - ، ایتالیا، آمریکا، ژاپن و کره گزارش شده است 1 - ،16 ،. - 13 خسارت بالایی از این بیماری در برخی کشورها از جمله مکزیک گزارش شده است . - 5 - فیتوپلاسماهای متعددی از سیبزمینی گزارش شده است که تفکیک آنها از یکدیگر بر حسب علایم به سادگی امکان پذیر نیست. برخی ازآنهاعلایم جاروک در بوته ایجاد می کند که با غده و زنجرک Scleroracus spp . منتقل می شود.
این فیتوپلاسما در اروپا، آسیا و آمریکای شمالی گزارش شده و در کاهو نیز ایجاد بیماری کرده است. گسترش جغرافیایی این بیماری بسیار گستردهاست. بوته های آلوده به این فیتوپلاسما دچار زردی شده و جوانههای جانبی در قاعده بوته رشد کرده و ریزبرگی ایجاد میکند و برگها ارغوانی یا قرمز میشود. غدههای آلوده در سال دوم آلودگی، کوچک بوده و جوانه های کشیده تولید میکنند. این غده ها دوره خواب خود را از دست میدهند. اغلب غدههای آلوده نمیتواند جوانه بزنند و در مراحل اولیه غده می میرد که خود یک عامل محدوده کننده برای این بیماری محسوب میشود و بیماری به نسل بعد توسط غده منتقل نمیشود.
ناقل این فیتوپلاسما زنجرک Ophla flavopictus - Scleroracus - ، S.dasidus، S.balli است ولی در بسیاری از مناطق دنیا ناقل همچنان ناشناخته است. ناقل قادر به اخذ فیتوپلاسما از سیبزمینی نیست 3 - ، . - 4 انتقال عامل فیتوپلاسما به سیبزمینی از طریق پیوند امکان پذیر است. گونههای گیاهی و علف هرز Datura stramonium ، D.metel ، Nicotiana tabacum ، Medicago sativa ، Melilotus alba ، Trifolium repens میتواند میزبان این فیتوپلاسما باشد. برخی ویروسها هم میتوانند علایمی شبیه به علایم ایجاد شده توسط این فیتوپلاسما ایجاد کرده و در تشخیص اشکال ایجاد کند
وقوع آلودگی در سیبزمینی پایین است چرا که سیبزمینی ترجیح غذایی میزبانی برای زنجرک ناقل ندارد ولی در مکزیک خسارت این بیماری شدید گزارش شده است . - 8,7 ,4 - برگهای انتهایی بوته های آلوده به فیتوپلاسما، پیچیده و لولهای شده و به رنگ زرد و ارغوانی در میآید. گیاه آلوده غالبیت انتهایی خود را از دست میدهد و دچار ریزبرگی میشود. گیاه بیمار نهایتا دچار پژمردگی و مرگ قبل از بلوغ میشود. عوامل فیتوپلاسمایی اغلب منجر به کاهش کیفیت غده از طریق افزایش میزان قند غده میشوند که در فرآوری سیبزمینی مشکلاتی ایجاد میکند
ویروس برگ قاشقی سیب زمینی : Potato leaf roll virus یکی از مهمترین بیماریهای ویروسی سیب زمینی PLRVاست که خسارت آن تا %90 کل محصول میتواند باشد.ویروس با تجمع درون آوند آبکش نکروز وکالوز ایجاد میکند که باعث ممانعت از انتقال نشاسته از برگها به غده میشود.شدت علایم ایجاد شده توسط PLRV بسته به رقم و شرایط محیطی دارد.
در شرایط مزرعه لولهای شدن برگ و ارغوانی شدن توسط عوامل متعدد دیگری هم به غیر از این ویروس ایجاد میشود چرا که این علایم نتیجه اختلال در انتقال مواد در آوندهای آبکش است. آلودگی PLRV در برخی ارقام نظیر Bismark، Carla و Apta موجب پدید آمدن علایم فوق حساسیت - HR - شده و غده های این ارقام قادر به جوانهزنی نیستند. لولهای شدن برگها و تغییر رنگ آنها در قسمت انتهایی بوته عمدتاً در آلودگیهای اولیه ایجاد میشود و در آلودگی های حاصل از غده علایم بیشتر در قسمت پایین گیاه دیده میشود . ریزبرگی، زردی حاشیه برگ و بین رگبرگها هم از سایر علایم PLRV است که در برخی ارقام قابل مشاهده است
شانکر رایزوکتونیایی یا شوره سیاه : این بیماری توسط قارچ Rhizoctonia solani ایجاد میشود که عموماً در قسمتهای زیرزمینی سیب زمینی است. این قارچ اسکلروتهایی روی سطح غدهو شانکرهای قهوهای رنگی روی ساقه زیرزمینی سیبزمینی ایجاد میکند که میتواند منجر به مرگ بوته شود . دمای خنک و رطوبت خاک در زمان کاشت موجب خسارت بیشتر این قارچ می شود . خسارت شامل کاهش تعداد بوته سبز شده کوتولگی و ضعف بوته کاهش تعداد و اندازه غدهها است.
غده های هوایی ایجاد شده توسط رایزوکتونیا اغلب در قاعده ساقه سیبزمینی تشکیل میشوند که وجه تمایز آن با سایر عوامل ایجاد کننده غده های هوایی است . علاوه بر این روی ساقه زیرزمینی آلوده به رایزوکتونیا شانکرهای قهوهای رنگ تشکیل می شود. تناوب زراعی به گونه ای که 2-1 سال سیب زمینی کشت نشود میزان آلودگی را کاهش میدهد. تناوب جو و ذرت میزان جمعیت این قارچ را کاهش و چغندر قند و لوبیا آن را افزایش میدهد. طیف میزبانی قارچ رایزوکتونیا بسیار وسیع است و خود قارچ نیز تنوع زیادی دارد و بیشتر از 100 گونه برای این جنس گزارش شده است
شانکرهای روی ساقه سیبزمینی ابتدا قرمز مایل به قهوهای هستند که به تدریج بزرگ شده به رنگ قهوهای درمیآیند و در صورت به هم پیوستن، جریان آب و کربوهیدرات در گیاه را قطع میکنند. ممانعت از انتقال نشاسته در صورت رشد شانکرها و به هم پیوستن آنها در اواخر فصل رشد روی میدهد که موجب پدید آوردن غدههای سبز و کوچک در محل انشعاب دمبرگ ها میشود که اصطلاحاً غده هوایی گفته میشوند که معمولاً نزدیک سطح خاک تشکیل میشوند. ظهور این غدهها به معنای نبود غده در سطح زیرزمینی بوته است. اختلال در انتقال کربوهیدراتها موجب بروز علایم پیچیدگی و لوله شدن برگها و کوتولگی شدن و ارغوانی شدن برگها میشوند
علاوه بر تناوب زراعی، کاشت غدههای عاری از قارچ، تیمار غدهها با Fludioxonil، کاشت در عمق کم و گرم کردن غده قبل از کاشت در کنترل بیماری مفید است . سموم - Maxim - Fludioxonil و - Flutolanil - Mancozeb و تیوفانیت متیل به صورت ضدعفونی غدههای بذری و - Azoxystrobin - Quadris به صورت همراه با آب برای آلودگیهای بعدی در کنترل این بیماری میتواند استفاده شود
