مقاله عوامل رقابت‌پذیری فناورانه در بنگاه‌های خدماتی ایران

بخشی از مقاله

چکیده

امروزه قسمت اعظمی از تولید ناخالص ملی اقتصادهای پیشرو در دنیا و همینطور در کشور ما را بخشهای مبتنی بر خدمات تشکیل میدهد. از سوی دیگر، با پیچیدهشدنِ رقابت اقتصادی مبتنی بر فناوری در سالهای اخیر در دنیا، مفهوم رقابتپذیری فناورانه تبدیل به دغدغهای جدی در میان بنگاه ها شده و تحقیقات و پژوهشهای بسیاری بر روی ابعاد مختلف این مفهوم و عوامل مؤثر بر آن در بنگاهها و همچنین در سطح ملی آغاز شده است؛ اما علیرغم اهمیت بخش خدمات در دنیای امروز، این تحقیقات بیشتر در مورد بنگاههای تولیدکننده محصول انجام شده و پژوهش ها در مورد رقابتپذیری در بخش خدمات - بهعنوان مهمترین بخش و پیشران توسعه اقتصاد کشورها در دنیای امروز - و بهخصوص در کشورمان ناچیز است.

این مقاله قصد دارد تا با مروری بر مفاهیم رقابتپذیری فناورانه و عوامل مؤثر بر آن، همچنین مروری بر ویژگی های خدمات، فناوریهای خدماتی و تفاوتهای آن با محصول، مفاهیم و عوامل مؤثر بر رقابتپذیری فناورانه در بخش خدمات را به صورت کلی ترسیم نماید. در ادامه نیز با توجه به بخش خدمات در کشورمان و شرایط ویژه این بخش در ایران، این عوامل و اهمیت آنها با استفاده از پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفته است.

-1 رقابتپذیری

-1-1 مفهوم رقابتپذیری

رقابتپذیری یک مفهوم پیچیده است که با رویکردهای متنوع و در رشتههای مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است؛ با اینحال، نمیتوان در مورد آن تعریف واحدی ارائه کرد که بهطور گسترده پذیرفته شده باشد. برخی از محققان [1]، مفهوم رقابتپذیری را مربوط به توانایی یک بنگاه و یا اقتصاد ملی در تولید کالاها و خدماتی که در بازارهای داخلی و یا بینالمللی مورد پذیرش و اقبال قرار گیرد، میدانند. در واقع رقابت پذیری، قابلیت و ظرفیت پایدار برای به دستآورن و حفظ سهم بازار و سودآوری است.

همانطور که در فوق بیان شد، علیرغم پذیرش گسترده مدل مزیت رقابتی پویا، توافق جامعی بر سر معنا و مفهوم رقابتپذیری وجود ندارد. با این حال این اجماع وجود دارد که رقابتپذیری یک مفهوم چندبعدی مشتمل بر توانمندیها، استفاده کارا از عوامل تولید و منابع طبیعی و افزایش بهرهوری است که ارتقای استانداردهای زندگی - در بنگاه، بخش و یا کشور - را تضمین میکند

مفهوم رقابتپذیری که در سیر تکامل نظریههای مزیت و بهویژه مزیت رقابتی قرار دارد از جنبههای خرد و کلان قابل بررسی است [3] و از سه جنبه بنگاه، بخش - یا صنعت - و ملی میتواند مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد .[1] از بعد کلان این مفهوم در بعد اقتصاد ملی مطرح میشود،اما مفهومِ خرد رقابتپذیری گستردهتر از مفهوم کلان آن بوده و مشتمل بر خصوصیات اساسی تولیدکنندگان در زمینه رقابت در سهم بازار و سود حاصل از تولید و صادرات می باشد.

-1-2 رقابتپذیری در سطح بنگاه

همانطور که ذکر شد، مفهوم رقابتپذیری در سطوح بنگاه، بخش و یا ملی مورد بررسی قرار گرفته است. این نوشتار به مفهوم رقابت پذیری در بنگاه متمرکز شده و این مفهوم را در سطح بنگاهی مورد بررسی قرار می دهد. بهترین راه برای درک رقابت پذیری در سطح بنگاه، از نقطهنظر بسیار ساده این است که یک بنگاه، در صورت سودآوری، رقابتپذیر است. در واقع در سطح بنگاه، سودآوری، هزینهها، بهرهوری و سهم بازار شاخصهای رقابتپذیری میباشند 

در سطح بنگاه، رقابتپذیری اشاره به توانایی بنگاه برای افزایش در اندازه، سهم بازار و یا سودآوری نسبت به بنگاه های دیگر که محصولات و خدمات مشابه ارائه میکنند، دارد. در نظریههای جریان غالب اقتصادی، هزینههای مقایسهای تولید، رقابتپذیری نسبی را تعیین میکنند؛ بنابراین، رقابتپذیری را میتوان با کاهش قیمت کالاها و خدمات، که به نوبه خود از طریق کاهش هزینههای تولید انجام میشود، افزایش داد

-1-3 عوامل مؤثر بر رقابتپذیری در سطح بنگاه

به منظور افزایش رقابتپذیری در سطح بنگاه، عوامل زیادی در ادبیات موضوع اشاره شده است که سعی میشود در ادامه به مهم ترین آنها اشاره شود. به اعتقاد برخی از محققان، عملکرد رقابتی بنگاه در وهله اول به ظرفیت بنگاه برای مدیریت و کنترل عناصر داخلی زیر بستگی دارد :

·    انتخاب یک سبد محصول؛

·    انتخاب تکنولوژی و تجهیزات؛

·    سازماندهی درونی؛

·    خریدها؛

·    پروژههای تحقیق و توسعه؛

·    سیستمهای کنترل کیفیت؛

·    قراردادها، آموزش و مدیریت منابع انسانی؛

·    بازاریابی و توزیع؛

·    تأمین مالی و مدیریت هزینهها.

همچنین محققان فوق اشاره میکنند که رقابت پذیری به کیفیت ارتباطاتی که بنگاه با یک سری از عوامل ایجاد میکند نیز بستگی دارد. از جمله این عوامل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

·    محیط اقتصاد کلان؛

·    بهرهوری شرکتهای پشتیبانی که ورودیها و خدمات را تأمین می کنند؛

·    زیرساختهای فیزیکی؛ به خصوص برای ارتباطات و حمل و نقل؛

·    زیرساخت نیروی انسانی که بهعنوان کمیت و کیفیت منابع انسانی بیان میشود؛

·    زیرساختهای نهادی برای ارائه خدمات مالی، پشتیبانی از صادرات، کمکهای فنی و سیستمهای قانونی. سازمان OECD، عوامل موثر بر رقابتپذیری در سطح بنگاه را شامل موارد زیر میداند :[1]

·    مدیریت موفق جریان تولید، مواد اولیه و موجودی؛

·    مدیریت موفق مکانیسم تعامل بین بخشهای برنامهریزی، بازاریابی، تحقیق و توسعه، طراحی، مهندسی و تولید صنعتی؛

·    ظرفیت ترکیب تحقیق و توسعه داخلی و فعالیتهای نوآوری با همکاری دانشگاهها و بنگاههای دیگر؛

·    ظرفیت ترکیب تعاریف دقیقتر از ویژگیهای تقاضا و تکامل بازار در استراتژیهای طراحی و تولید؛

·    ظرفیت برای سازماندهی روابط کارآفرینانه موفق با تأمینکنندگان مواد و قطعات و همچنین مشتریان؛

·    طراحی گامهایی برای بهبود ظرفیتهای کارکنان از طریق سرمایهگذاری در آموزشهای تخصصی و ایجاد

سطوح بالاتری از مسئولیت در کارکنان بخش تولید.
همچنین جدول 1 دستهبندی دیگری از عوامل مؤثر بر رقابتپذیری در بنگاه را که شامل عوامل قیمتی و غیرقیمتی است، ارائه میکند:

جدول :1 عوامل مؤثر بر رقابتپذیری بنگاهها :

    •    هزینههای کارکنان
    •   هزینههای مواد اولیه و انرژی
    •   هزینههای تولید، بازاریابی و مشاوره
    •    نرخ تبدیل
    •   هزینه تعمیر و نگهداری محصولات
    •   در دسترس بودن و هزینه اعتبار برای خرید
    •    هزینههای راهنمایی مشتریان

عوامل  غیر  قیمتی  مربوط  به :

•    نوآور بودنمحصول - ذاتی -     

•    مهارت فناورانه
•    بازدهی
•    طراحی خوب
•    کیفیت
 •    دوام
 •    ایمنی
•    آسان بودن تعمیرات
•    استفاده آسان
•    تعدد عملکرد محصول
•    کیفیت ارگونومیک
•    دوستدار محیطزیست بودن محصول

عوامل غیرقیمتی مربوط به بنگاه:   

•    زمان تحویل
•   خدمات پس از فروش
•    شهرت بنگاه
•    شبکه توزیع
•   سهولت دسترسی به قطعات یدکی
•   هم افزایی با سایر محصولات
•   سهولت دستیابی به خردهفروشی
•    خدمات به مشتریان