بخشی از مقاله
چکیده:
اکوتوریسم مسافرتی مسؤلانه به مناطق طبیعی است، که محیط زیست را حفظ و زندگی راحت مردم محلی را تثبیت می نماید. برنامه ریزی برای توسعه اکوتوریسم نیاز به شناخت توانهای محیطی در هر منطقه دارد و شناخت به برنامه ریز این فرصت را می دهد تا براساس وضع موجود و توانهای منطقه، توسعه و جهت آن را شناسایی کند. شهر سامان در جنوب غربی سلسله جبال زاگرس و شمال شرقی استان چهارمحال و بختیاری در یک محیط نسبتاً آرام واقع شده و با توجه به ویژگیهای بی نظیرطبیعی مانند:
رودخانه زاینده رود و شرایط آب و هوایی سالم و دلپذیر و همچنین دارا بودن چندین اثر تاریخی که شامل: عناصرتاریخی، مذهبی و فرهنگی می شود، میتوان با شناخت عوامل تقویت کننده و بازدارنده مؤثر بر توسعه اکوتوریسم گامی بلند در راستای توسعه پایدارشهر و توسعه صنعت گردشگری کشور برداشت. برای این امر و در راستای هدف پژوهش که ارائه را هکارهای بهینه برای عوامل مؤثر در توسعه پایدار اکوتوریسم شهر سامان می باشد وضع موجود شهرسامان با استفاده از روش SWOT مورد تحلیل قرارگرفت. پس از آن طبق نظرسنجی اقدام به وزندهی ساختارهای مذکورگردید. سپس با مشخص شدن موقعیت استراتژیکی هر ساختار راهبردهایی برای توسعه اکوتوریسم شهر سامان ارائه شد.
-1 مقدمه
امروزه گردشگری را به عنوان یکی از مهمترین صنایع توسعه پایدار در هر جامعه ای باید دانست، که از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، شهری و محیطی برخوردار است، تمرکز بر جنبه های مختلف صنعت گردشگری، همراه با برنامه ریزی های مدیریت محلی و ملی هرجامعه ای نقش بسیار با اهمیتی در فرآیندهای بین المللی و ملی هر جامعه ای می تواند ایفاء کند. گردشگری شهری در واقع بخشی از این صنعت توسعه مند و پایدار جهانگردی است که موضوع نسبتاٌ جدیدی است، و سابقه طرح آن در محافل علمی به کمتر از دو دهه اخیر می رسد.
گردشگری شهری، یکی از مهمترین و پیچیده ترین فعالیت های فضایی و مکانی انسان در جامعه شهری است، به نظر صاحبنظران، جهانگردی شهری یک فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کلانشهرها و مادر شهرهای جهانی بوجود می آورد، که این فرصت نقش بسیار موثری در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در ابعاد مختلف می تواند ایفاء کند.در واقع این صنعت در جامعه شهری به عنوان فعالیت چهارم زندگی شهرنشینی، بر اساس اختصاص دادن فضاهای خاص برای گذران اوقات فراغت و نیازهای مختلف تفریحی، میراثی، تاریخی و غیره امروزه نقش بسیار مهمی در ساختارهای فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به شکل مثبت و منفی از طریق رفت و آمد گردشگران داخلی و خارجی به خود اختصاص داده است
-2 بیان مسأله
صنعت گردشگری امروزه نسبت به گذشته متنوع تر و پیچیده تر شده است. امروزه گردشگران بجای اقامت های طولانی، اقامت کوتاه مدت تری در مقاصد گردشگری داشته است، اما به تعداد سفرهای خود افزودند. آنها تأکید بیشتری بر محیط زیست مقاصد داشته، ارزش بیشتری را نسبت به هزینه کرد خود انتظار دارند و متقاضی ارائه خدمات بهتری می باشند. برای موفقیت در زمینه ی گردشگری، یک منطقه باید از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پایداری داشته و به منظور داشتن پایداری، باید به دقت برنامه ریزی و مدیریت شود و عوامل مختلف را در ملاحظات خود مورد توجه قرار دهد.
از اواسط دهه 1980، طبیعت گردی ستون اصلی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را تشکیل می دهد - فنل؛ . - 1 :1385 از اینرو سال 2002 میلادی سال بین المللی اکوتوریسم معرفی شد که این نام گویای اهمیت جهانی اکوتوریسم در ابعاد زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. اتخاذ این تصمیم از سوی سازمان ملل متحد حاکی از اهمیتی است که این سازمان به توسعه توریسم به عنوان یک نیروی اجتماعی، اقتصادی و ضرورت حفاظت از محیط طبیعی در سطح جهان قایل است
کشور ایران را میتوان کشوری چهار فصل نامید ایران یکی از ده کشور پرجاذبه جهان در زمینه گردشگری است. همچنین از لحاظ جاذبه های اکوتوریستی و تنوع اقلیمی جزء پنج کشور برتر دنیاست
که می تواند از اثرات حاصل از گردشگری، طبیعت گردی و اکوتوریسم در کاهش مشکلات و توسعه شهری بهره مند شد اما متاسفانه توسعه اکوتوریسم شهری دارای جایگاه شایسته نیست. مطالعات گسترده در این زمینه در استان های مختلف کشور از جمله استان چهار محال بختیاری ضروری می نماید. استان چهارمحال و بختیاری از نظر طبیعی و جغرافیایی دارای موقعیت ممتازی است. آب و هوای مناسب و وجود رودخانه زاینده رود و نواحی سرسبز اطراف آن به نسبت کشور، گردشگران را بیش از آنچه از جمعیت خود انتظار دارد جذب می کند
بخصوص شهر سامان به دلیل قرارگیری در وضعیت جغرافیایی خاص ضروری می باشد. این شهر در فاصله 22 کیلومتری شمال شرقی شهرکرد قرار دارد. شهر سامان به دلیل قرار گرفتن در حاشیه زاینده رود از زمینهای مناسبی برای کشاورزی، باغداری و جذب گردشگر برخورداراست.
نقشه :1 موقعیت جغرافیایی شهر سامان
از نقاط قوت گردشگری ویژگیهای طبیعی - جغرافیایی شهر سامان میتوان به، عبور رودخانه زاینده رود از ناحیه و ایجاد مناظر زیبا و جذاب، وجود شیب و پستی و بلندی در اراضی و ایجاد شرایط لازم برای گردشگری ورزشی - صخره نوردی - ، وجود هوای مناسب و دلپذیر در فصل تابستان، بکر بودن ناحیه و برخوداری از قابلیت های مناسب برای امکانات گردشگری، نزدیکی به دو استان خوزستان و اصفهان، وجود آیین ها و سنت ها که می تواند عامل قوی برای جذب گردشگران باشد، وجود باورها و فرهنگ های بومی، آداب پذیرش مهمان در اهالی ناحیه، وجود منابع آب فراوان، کوه شیراز، تکیه بر تولیدات دامی ناحیه و ارائه مستقیم به گردشگران، مناطق سرسبز و وجود اراضی مستعد کشاورزی - زراعی و باغی - اشاره کرد، که از جاذبه های قوی اکوتوریستی منطقه محسوب می شود و می تواند در جهت جذب گردشگر مؤثر باشد، بر این اساس اکوتوریسم در این شهر به عنوان یکی از فرصت های توسعه شهری به شمار می آید.
شهر سامان علاوه بر جاذبه های گردشگری طبیعی - جغرافیایی خاص و کم نظیر جاذبه های تاریخی زیادی را در خود جای داده است. سازمان میراث فرهنگی 6 مورد بنای با ارزش تاریخی در داخل شهر سامان اعلام کرده است. بناهای مذکور عبارتند از: مسجد جامع، حمام قدیمی ملارحیم، حمام ده بالا، مسجد سامان - ابوالفضل - ، مقبره دهقان سامانی، مسجد و حسینیه آل محمد - ص - . از دیگر جاذبه های تاریخی شهر سامان می توان به پل و قلعه هوره، پل کاهکش، قناتهای سامان، روستای یاسه چا، روستای سواد جان، امامزاده بابا پیر احمد و ... را نام برد. که بناهای مذکور از جاذبه های گردشگری شهر سامان بحساب می آید و گردشگران را بیش از آنچه انتظار میرود جذب می نماید.
از نقاط ضعف و کاستی های شهر سامان در زمینه گردشگری می توان به، عدم وجود امکانات اقامتی و تأسیسات رفاهی، فصلی بودن گردشگری، تغییر چشم انداز طبیعی در جهت ساخت ویلاها و دهکده های تفریحی، آلودگی آب در اثر تخلیه زباله ها و عدم رعایت بهداشت گردشگران، گسترش آلودگی های زیست محیطی، دوره طولانی یخبندان، سرمای زودرس پاییز، سنت گرایی و قوم گرایی و وجود تعصبات خاص قومی، آلودگی محیط زیست، آسیب های زیست محیطی به ناحیه، مهاجر فرستی، ضعف فرهنگی در حفاظت محیط زیست، از بین رفتن درختان و پوشش گیاهی و زمینهای کشاورزی و مزارع، آلودگی منابع آب، خاک و اقلیم ناحیه اشاره کرد. به نظر میرسد با توسعه اکوتوریسم شهری موارد و نقاط ضعف مذکور تا حدی قابل مرتفع شدن خواهد بود.
از آنجایی که توان های محیطی شهر سامان مانند واقع شدن در بخش بالادست بزرگترین رودخانه ایران موقعیت ممتازی در سطح استان به خود اختصاص داده، قابلیت کشاورزی مبتنی بر باغداری، فضای سبز بسیار زیبا، حیات وحش منحصر به فرد، سواحل رودخانه ای بکر و تماشایی و پلهای تاریخی آن و نقش سیستمی این عوامل در پیشرفت صنعت اکوتوریسم شهری و تقویت ارتباطات فرهنگی و توسعه بومی و کاهش تهدیداتی همانند متروک ماندن منطقه و گسترش محرومیت های فرهنگی و اقتصادی و جلوگیری از مهاجرت پژوهشگر را به مطالعه در این باره فرا می خواند.
-3 اهمیت و ضرورت
توسعه فعالیت های گردشگری می تواند مشاغل متعددی را در بازار کار عرضه کند و با اشتغال مستقیم و غیر مستقیم موجب تولید زنجیره ای از فعالیت ها شود. اشتغال در هتل ها، رستوران ها، آژانس های مسافرتی، شرکت های حمل و نقل، تأسیسات ورزشی همچون قایقرانی و ... به طور مستقیم و تقویت بازار صنایع دستی و تولیدات محلی و به طور کلی اشتغال کلیه کسانی که به شکلی از اشکال گردشگری منتهی می گردد، جملگی توان اشتغال زایی را نشان می دهد، ضمن آن که به موازات بهبود فضای اشتغال و درآمد، اثرات اجتماعی و روان شناختی مهمی را در منطقه ایجاد می کند
در چهار دهه گذشته صنعت گردشگری یکی از عوامل اصلی توسعه بسیاری از کشورها بوده است. به این لحاظ کشورها تلاش می کنند سهم بیشتری از جمعیت توریست را به خود اختصاص دهند. سازمان جهانی گردشگری رشد سالیانه صنعت جهانگردی را تا سال 2010 بین 4/3 تا 7/6 درصد پیش بینی کرده است. که اکوتوریسم با رشد سالیانه 30 تا 40 درصد بالاترین رشد در بخشهای مختلف گردشگری داشته و در پایان سال 2010 پنجاه درصد گردشگران را گروههای متعلق به بخش طبیعت گردی تشکیل داده است.
با توجه به این که بهره برداری از توان های توریستی در هر منطقه می تواند زمینه ای پویا و فعال برای توسعه آن در پی داشته باشد قرار گرفتن ساماندر مرکز جغرافیایی کشور و امکان دسترسی نسبتاً مناسب از مرکز استانهای اصفهان، چهارمحال و بختیاری و خوزستان ویژگی ییلاقی در فصول گرم و جذابیت های اکوتوریسم زمستانی در فصول سرد، دره رودخانه ای در بخش علیای حوضه آبخیز زاینده رود همراه با کوهستانهای بکر و کمتر شناخته شده و حیات وحش منطقه، سیستم محیطی متنوع و ویژه ای را مشخص می سازد که می تواند قابلیتهای ویژه اکوتوریسم منطقه را بهتر معرفی نماید.
در این پژوهش قصد بر آن است منطقه مورد مطالعه که با گذشتن رودخانه زاینده رود از شهر سامان و دارا بودن جاذبه های اکوتوریستی فراوان موقعیت ممتازی در سطح استان به خود اختصاص داده است و همچنین دارای جاذبه های طبیعی و تاریخی فراوان و کم نظیر در مرکز کشور است را مورد بررسی قرار داده و عوامل تأثیر گذار بر آن را تجزیه و تحلیل نموده و راهبردهایی در جهت بهبود و توسعه اکوتوریسم شهری ارائه نماید.
-4 هدف
هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه راهکارهای بهینه برای عوامل مؤثر در توسعه پایدار اکوتوریسم شهر سامان می باشد.
-5 مواد و روش
رویکرد حاکم بر این تحقیق کاربردی توسعه ای است و روش بررسی این تحقیق توصیفی تحلیلی است. گردآوری داده ها از طریق اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای بوده است. با استفاده از مجموعه اطلاعات بدست آمده و با عنایت به هدف تحقیق، گزینه ها و سئوالات مورد نیاز به صورت مدون و در قالب پرسشنامه تحقیق تهیه و تدوین می شوند. پرسشنامه به صورت سئوالات باز و بسته و مبتنی بر هدف می باشد، که در اختیار مدیران شهری قرار می گیرند.
