بخشی از مقاله
چکیده
موزه ها به عنوان مظهر حفظ میراث فرهنگی و محل آشنایی نسل جدید و پیشینه هر کشور، از اهمیت بالایی در هر جامعه برخوردار هستند و شاید بتوان گفت موزهها نشانه تمدن و پیشینه گذشته و مدنیت و فرهنگ جاری هر کشور باشند و با توجه به اهمیت و نقش مهمی که درارتقاء سطح فرهنگ جامعه دارند، امروزه موزه ها مؤسساتی فرهنگیاند که رازگشای تاریخ گذشته جوامع بوده و هویت کنونی آنها را بازتاب میدهند.حفاظت موزه داران برای نگهداری اشیاء و مرمت و نمایش آنها بسیار مهم تلقی میشود و اینان میراث معنوی و دستاورد گذشتگان را حفظ کرده و به سالم ماندن این اشیاء کمک مینمایند.
از زمانی که شیء به موزه وارد و به موزه داران سپرده می شود. کار موزه داران با ثبت مشخصات شیء در دفاتر مخصوص و دادن شماره کد، اموالی، تهیه شناسنامه و در صورت نیاز نظافت و آفت زدایی و مرمت اولیه آنها آغاز می گردد. در موزه ها مجموعههای شامل اشیاء منتخب برای نمایشگاه دائم یا موقت اند و به بهترین شکل در شرایط مناسبی که آسیبی متوجه آنها نشود و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار میگیرد. دمای مناسب، نور، مکان نظیف و پاکیزه از شرایط مناسب آن میباشد.
دستبافته ها به عنوان یکی از عناصرفرهنگی مهم در هر تمدنی، نگهداری و حفاظت از آنها اجتناب ناپذیر است. در این راستا وظیفه ی اصلی بر عهده موزه ها است.. لازم است کلیه ی عوامل تاثیر گذار بر این آثار تحت کنترل قرار گیرند، چرا که دستبافته ها در برابر عوامل محیطی بسیار آسیب پذیر و حساس هستند.نور و رطوبت به مثابه یکی از عوامل محیطی تاثیری مخرب بر روی بافته ها می گذارد، بنابر این کنترل و ارائه راهکار جهت به حداقل رساندن آسیب آن ضروری است. در این مقاله علاوه بر تاثیر نور بر دستبافته ها، به تاثیر رطوبت نیز پرداخته می شود ، شرایط ایده آل جهت کنترل آسیب توسط این عوامل محیطی ارائه میگردد.
مقدمه
کشور ایران با تاریخی کهن و تمدنی درخشان، یکی از غنی ترین مراکز اشیا و ابنیه تاریخی جهان است. بخشی از این آثار برجا مانده دستبافته ها است. بافتهها در طول تاریخ نقش کاربردی مهمی را در زندگی بشر برعهده داشته اند. همین امر موجب شده تا براساس موارد مختلف مصرف انواع گوناگونی از بافتهها با استفاده از تکنیکها و مواد اولیه متنوع به وجود آیند. با توجه به ماهیت بسیار حساس و آسیب پذیری بالای بافته ها در برابر شرایط محیطی جزء آن دسته از آثاری قرار دارند که نیاز به حفاظت و نگهداری دقیقتری دارند، عوامل مختلف در این ایمن سازی نقش به سزایی دارد، که در یک دسته بندی کلی می توان آنرا به شرح زیر مشخص نمود.
- عوامل محیطی
- میکرو ارگانیزم ها
- آفات
با توجه به حساسیت زیاد بافته ها به موارد فوق، موزه ها باید به عنوان مکانی ایمن و مقاوم در برابر این عوامل عمل نمایند.عوامل محیطی شامل نور، رطوبت،آلاینده های هوا و.... هستند. در این مقاله سعی شده است نور و رطوبت بررسی و راهکارها کنترل آنها ارائه شود.
نور در موزه
برای دیدن به نور نیاز است، اما کیفیت بیش از کمیت باید مورد توجه باشد. زمینه محیط که اجسام تحت تاثیر آن قرار می گیرد، و نحوه مشاهده آنها بسیار اهمیت دارد. آنچه که مردم فکر می کنند که می بینند بهمان اندازه اهمیت دارد که طراح بخواهد آن را به وجود آورد. نیازهای واقعی انسان برای دیدن اغلب در درازمدت با اهمیت تر از نیاز آنی اوست. در طراحی معماری در نظر گرفتن تمام این فاکتورها با هم وظیفه اصلی معمار است، که باید با فاکتورهای فیزیکی محیطی دیگر همراه باشد. که در این زمینه ابزار ورود نور روز و کنترل کننده های آن نیز بایستی بررسی و مورد تامل قرار گیرند.
نوربه دو صورت طبیعی یا مصنوعی، به عنوان نوعی از انرژی، خطری جدی برای بعضی از آثار هنری تلقی می شود. معمولا نور تاثیر ناچیزی بر سنگ، فلز و سرامیک دارد، ولی همه ی اشیائی که از مواد آلی تشکیل شده اند از جمله منسوجات به نور حساس اند
الیاف طبیعی اعم از طبیعی - پشم، ابریشم - یا گیاهی - پنبه، کتان، کنف،.. - چنان چه در معرض نور خورشید قرار گیرند، بعد از مدتی مقداری مقاومت و پایداری و همچنین ازدیاد طول تا حد پارگی خود را از دست می دهند. این پدیده در اثر تاثیر نور برساختمان پلیمری و ملکولی الیاف و گسستگی زنجیرهای ملکولی آنهاست. - ا. پی، اگراوال،ص - 25 نور موجب رنگ پریدگی الیاف و آسیب دیدگی فیزیکی و شیمیایی بافته ها شود. موادی که بر سطح بافته ها به عنوان آهار به کار برده می شوند، مثل آهار نشاسته در اثر تابش نور و شکسته شدن ساختار شیمیایی تغییر رنگ داده و زرد می شوند.
بنابراین تاثیرات نور بر روی بافته شدید و غیر قابل برگشت است. علاوه بر امواج ماورا بنفش، پرتوهای مادون قرمز نیز که طول موج بالاتر از 750 نانومتر دارند، به دلیل اثرات حرارتی موجب فرایندهای شیمیایی از قبیل اکسیداسیون بر روی مواد شده و اسیدهایی را به منسوجات وارد می کنند. از آنجا که عوامل خارجی مثل رطوبت، گرما، و اکسیژن برمیزان خسارت هایی که نور بر اشیا وارد می کنند، تاثیر گذار هستند ،بنابراین واکنش های فتو شیمیایی نور می توانند با افزایش گرما ازد یاد و به همان نسبت میزان تغییرات شیمیایی نیز شدت پیدا کنند.
در واقع اختلاف در منبع نور اثر چندانی بر کاهش مقاومت و پریدگی رنگ در منسوجات ندارد و عامل موثر بر این پدیده ها شدت نور و مدت تابش آن است
این مطلب در مورد پرتوهای طبیعی و مصنوعی هر دو صادق است، با این تفاوت که به علت ضعف نسبی نور منابع مصنوعی مانند چراغ، زمان بیشتری لازم است تا واکنش های فتو شیمیایی مثل پریدگی یا تغییر رنگ نمایان شود. در ضمن بعضی از بافته های موزه ای می توانندانرژی نورانی که از منابع مصنوعی یا نور غیر مستقیم خورشید به آنها می رسد را جذب و ذخیره کنند. بعد از مدت نسبتا طولانی در این منسوجات تغییراتی مشابه با آنچه در مدت کوتاهی در معرض تایش مستقیم نور خورشید قرار می گرفتند، به وجود می آید.
در مجموع خسارت های ناشی از نور در دستبافته ها بستگی به عوامل زیر دارد:
- شدت نور
- مدت زمان تابش نور به شی
- خصوصیات ویژه مثل طول موج های فتو شیمیایی فعال موجود در نور
- میزان حساسیت منسوجات نسبت به نور
- نوع الیاف
- ظرافت الیاف
- نوع رنگ
- نوع آهار و مواد کمکی دیگر
از آنجا که نور یکی از عوامل مهم آسیب و تهدید کننده ی منسوجات محسوب می شود، کنترل آن نقش به سزایی در ایمن سازی آنها دارد، بنابراین در اینجا راهکارهایی برای کنترل نور و به حداقل رساندن تاثیر آن بر روی بافته ها در موزه ها توصیه می شود:
- برای اطمینان از شرایط مطلوب نگهداری منسوجات باید هر چند وقت یکبار نور و امواج ماورابنفش مورد بررسی قرار داد.
- فیلترهای پلاستیکی جاذب نور ماورابنفش به مرور زمان کهنه و پوسیده شده و تاثیر خود را از دست می دهند، بنابراین باید فیلترها و نورسنج های مورد استفاده بازرسی مداوم شوند
- کنترل نور مصنوعی به ویژه در محلی که قرار است اشیایی با حساسیت زیاد در مقابل نور نگهداری یا به نمایش
گذاشته شوند، به سه طریق زیر صورت گیرد:
-1 شدت نوری که به اشیا می تابد باید به حداقل برسد.
-2 اشیا برای حداقل مدت در معرض نور قرار داده شوند.
-3 پرتوهای مخرب نور حذف شوند.
- حداقل میزان نور لازم برای دیدن اشیا 15 لوکس - - lux است. بنابراین میزان نور 50 لوکس برای نمایش اشیا کافی است. در مناطق گرمسیر و آفتابی مثل مناطق استوایی که به دلیل شدت زیاد نور از ورود آن به داخل موزه ممانعت می شود، کمبود آن در گالری هایی که مشکل دید برای بازدیدکنندگان در آنها وجود دارد، باید مورد مطالعه بیشتری قرار گیرد.
اقدام دیگر برای به حداقل رساندن تاثیرات مضر نور، نمایش اشیا فوق العاده حساس در کوتاهترین زمان ممکن است. برای نمایش اینگونه اشیا باید از پرده استفاده شود، به نحوی که پرده از تابش نور جلوگیری کند و تنها زمانی کنار زده شود که بازدیدکننده بخواهد شی را ببیند.
