بخشی از مقاله
چکیده:
جداییگزینی مردم از فضاهاي عمومی، نادیده انگاري ارزشهاي اجتماعی، فرهنگی و هویتی نهفته در فضاهاي عمومی، بی توجهی به حفظ و ارتقاء حیات جمعی در دهه هاي پیشین، موجب شده که برخی فضاهاي عمومی در مقیاسهاي مختلف شهري اهمیت و نقش خود را از دست بدهند. ایجاد فضاهاي عمومی در مقیاسهاي مختلف شهري در دهههاي اخیر تلاشی در جهت رفع نیاز اجتماعی انسان به فضاهاي عمومی بوده است .
حضور افراد در این فضاها منجر به اجتما ع پذیري فضاي عمومی و عاملی در جهت موفقیت فضا است. اجتماع پذیري و اجتماع گریزي از ویژگی هایی است که بیانگر کیفیت هاي فضایی هستند و مردم را دور هم جمع میآورند یا از هم دور میکنند. از این حیث شناسایی معیارهاي ایجاد کننده و ارتقاء دهنده اجتماع پذیري فضايهاي عمومی ضرورت دارد.
هدف از تحقیق پیش رو بررسی شماري از عوامل موثر در ایجاد و ارتقاء اجتماع پذیري در فضاهاي عمومی و سپس بررسی میزان اجتماع پذیري نمونه موردي - پارك سیفیه - با استفاده از مشاهده میدانی و تحلیل دادههاي حاصل از آن میباشد. نتایج حاکی از آن است که: پارك سیفیه از نظر ابعاد اجتماعی ، کالبدي و فعالیتی داراي نقصهایی میباشد همچنین بررسی هاي بیشتر به واسطه حضور در محل و مشاهده ، نقص در بعد اجتماعی را برجسته تر و نیازمند توجه بیشتر می داند.
- 1مقدمه :
فعالیت هاي انسان در محیط نظام پیچیده اي را تشکیل میدهد که وجوه مختلفی داشته و رویکردهاي نظري مختلفی بدان پرداختهاند. این رویکردها در محور قرار دادن مفهومی کلی یعنی کیفیت زندگی در محیط انسان ساخت مشترکند و این امر ضرورت پرداختن به قابلیتهاي محیط انسان ساخت را آشکار مینماید. امکان برقراري تعاملات جمعی مطلوب در سطوح مختلف خانواده و جمعی در محیط انسان ساخت از یک سو و امکان ادراك طبیعت و عناصر طبیعی از سوي دیگر بر دو جنبه از کیفیات محیط انسان ساخت دلالت دارند.
علاقه به طبیعت و میل به نزدیک شدن به عناصر طبیعی و زنده احساس هایی است که به طور وسیعی کاربران محیط هاي ساخته شده را در بر دارد و این امر بر کیفیت زندگی در مکان هاي فعالیت موثر است. هدف مشترك پرداختن به این جنبه ها ارتقاء کیفیت زندگی است. این امر ضرورت پرداختن به فضا هاي عمومی را متذکر میشود .
لذا ایجاد فضاهاي عمومی به عنوان محل تعاملات اجتماعی در دههه هاي اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته به همین دلیل وجود فضاهاي عمومی در مقیاس هاي مختلف شهري که در دسترس عموم باشد و بتواند به نیاز هاي همهي گروهها پاسخ دهد ضروري است علاوه بر این اجتماع پذیري فضاهاي عمومی نیز از دیگر دلایل مهم در ایجاد تعاملات موثر اجتماعی در فضا است.
اجتماع پذیري بیانگر ویژگی است که موجب ترغیب و تشویق افراد به تعاملات اجتماعی و جمع شدن به دور هم است. در واقع اهمیت موضوع مورد بحث در این مقاله به علت بررسی عوامل موثر بر اجتماع پذیري فضاهاي عمومی میباشد . در این تحقیق به برسی این عوامل در پاركها پرداخته شده است. این پژوهش در زمره پژوهشهاي کیفی و کمی قرار دارد.
روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی – تحلیلی است. توصیفی است چرا که به توصیف و شناخت اجتماعپذیري در فضاهاي عمومی و عوامل ارتقاء و ایجاد آن پرداخته است .تحلیلی است چرا که نیازمند بررسی رابطه عوامل مختلف با اجتماع پذیري در فضاهاي عمومی بوده و در بخشهایی از تحقیق از روش تحلیلی استفاده شده است .در بخش اصلی تحقیق یعنی مطالعه موردي از روش میدانی استفاده شده است.
- 2پیشینه پژوهش:
در مطالعات شهري فضاها به دسته هاي مختلفی تقسیم بندي میشوند که یکی از مهم ترین این بخش ها فضاي عمومی است. این فضاها توسط محققان به شیوهي زیر تعریف گردیده اند: فضاي عمومی یک مکان باز و قابل دسترس براي همه ي شهروندان بدون در نظر گرفتن جنسیت ، نژاد ، قومیت ، سن و یا سطح اجتماعی اقتصادي است. - . - Kurniawait, 2012 - - Efroymson.etal, 2009
در واقع فضاي عمومی، فضاهایی هستند که افراد و گروه هاي مختلف اجتماعی در آن سهیم اند، استفادهکنندگان از این فضاها شگفتی ولذت غیر منتظرهاي را تجربه میکنند بازي کودکان ، قدم زدن جوانان، گفت و گوي افراد مسن، استراحت کردن افراد خسته. هیچ تمایز روشنی بین ناظران و مشاهده کنندگان وجود ندارد، همه آنها در صحنه و بخشی از مخاطبان هستند. - . - Efroymson.etal,2009
فضاهاي عمومی محل تبادل افکار و اطلاعات و مکانی براي شکل گیري شبکه هاي اجتماعی هستند و شامل خیابانها ، معابر، میدانها، پلازا ها، پارك ها، زمین هاي بازي، سیتی هالها، بازارها، سواحل و کنارهها و سایر فرم هاي فضاهاي تجمع میشوند. - دانشپور- چرخچیان - 1386 گذشته از تعاریفی که براي فضاي عمومی بیان میشود فضاي عمومی باید ویژگی ها و کیفیت هایی در راستاي سهولت بخشیدن به تعاملات اجتماعی داشته باشد.
داگلاس نیز بر ضرورت وجود فضاهاي عمومی با کیفیت براي تسهیل تعاملات اجتماعی و حضور مدنی مردم، تاکید کرده و خود را مسئول خلق مکان هاي کالبدي میداند که مشارکت و تعاملات اجتماعی را تسهیل میکند. او بر این باور است که زندگی اجتماعی در فضاهاي عمومی اساسا به بهبود کیفیت زندگی افراد و جامعه کمک میکند. همچنین در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده که فضاهاي عمومی مکانهاي ایده آلی براي آغاز آشنایی ها نبوده و حتی در اجتماعی ترین آنها آمیختگی زیادي میان مردم دیده نمیشود. اما با وجود این حضور همزمان مردم در زمان و مکان میتواند فرصت هایی را براي تعاملات اجتماعی فراهم آورد - . - Douglass,2003
اجتماع پذیري:
استفاده از واژه هاي اجتماع پذیر و اجتماع گریز بیانگر کیفیتهاي فضایی هستند که مردم را دور هم جمع می آورند و یا از هم دور میکنند. - . - Osmand , 1957 فرآیند اجتماع پذیري با برقراري تعامل و ارتباط اجتماعی بین بهره برداران هر فضاي عمومی و مشترك معماري قابل حصول است و قابلیت شرکت موثر در تعامل با دیگران، چه در زندگی خصوصی و چه در زندگی عمومی و حرفه اي انسان ها ، از اهمیت حیاتی برخوردار است.
- lang,1994 اجتماع پذیري در فضاهاي عمومی بر پایه ي نیاز مردم به حس تعلق اجتماعی و تعامل با یکدیگر قرار دارد و این امر در یک فضاي حمایت کننده در کنار تأمین آسایش فیزیولوژیکی، ادعاي قلمرور، حس مالکیت و دریافت عدالت در فضا، میسر خواهد بود. - . - Alexander,1968 تعامل اجتماعی و بر قراري ارتباط میتواند یک موضوع فیزیکی، یک نگاه ، یک مکالمه و ارتباط بین افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیتهاي متناسب و در نتیجه نقش پذیري مردم در فضا و عضویت آنها در گروه ها و شبکه هاي اجتماعی است. - دانشپور- چرخچیان. - 1386
فضاي عمومی اجتماع پذیر:
وجود فضاهاي عمومی اجتماع پذیر، مکمل مهمی در جهت اجتماعی شدن افراد است. علاوه براین اجتماع پذیري فضاهاي عمومی موجب ارتقاء روحیه همبستگی، رشد فردي، ایجاد و بهبود الگوهاي رفتاري مناسب میشوند - مردمی، قمري:. - 1390 فضاي اجتماع پذیر را می توان فضایی سرزنده دانست که مردم داوطلبانه و با رغبت در آن حضوري همیشگی مییابند. که از ویژگی هاي آن نیز میتوان موارد زیر را برشمرد: - Car. et al. 1992 -
.1تأمین قلمرو، امنیت، ساختار منسجم، تداوم و خوانایی و قابل پیش بینی بودن فضا
.2وجود تسهیلات مناسب در فضا، پاسخگویی، راحتی و آسایش محیطی
.3میزان اطلاعات ، شور و هیجان محیطی که مستلزم وجود ابعادي چون پیچیدگی و رمز آلودگی، آموزش، امکان بیان خود، گوناگونی و تضاد، انتخاب، هویت یابی، خلوت جویی و دلبستگی در فضا است.
.4تعاملات اجتماعی باتوجه به مولفه هایی که توسط پژوهشگران و نظریه پردازان بیان شده است میتوان این طور تبیین کرد که فضایی اجتماع پذیر است که، بتواند اجتماع مردمی را در کلیه ساعات شبانه روز به صورت طولانی مدت در خود داشته باشد.
