بخشی از مقاله
مقدمه
بیان ذکر مخصوصاً ذکرهاي مذهبی از قدیم در بین مردمان رایج بوده و فواید بسیاري را در کتاب هاي »اوراد« براي هر کدام از ذکرها بیان داشته اند. یکی از معروفترین کتابهایی که در این زمینه به رشته تحریر درآمده است کتاب »اوراد الاحباب و خصوص الآداب« از ابوالفاخر یحیی باخرزي از عرفاي نیمه اول قرن هفتم هجري است. او در جلد اول این کتاب فواید بیان ذکرهاي مختلف در مواقع مختلف را به تفصیل بیان داشته است، و یکی از منابع معتبر در این زمینه است.
کتاب معروف شیخ صدوق تحت عنوان ثواب الاعمال با شمردن فواید ذکرهاي مذهبی از جمله ذکر لا اله الا االله، ماشاءاالله، لا حول و لا قوه الا باالله، الحمداالله، لا حول و لا قوه الا باالله، سبحان االله، الحمداالله و لا اله الا االله و االله اکبر ... شروع می شود، و نتایج بسیار پرمعنایی را براي گفتن این اذکار میشمرد. فواید روانشناختی ذکرهاي معنوي و مذهبی اخیراً توجه روانشناسان را به خود جلب کرده است.
بسیاري از روانشناسان در استفاده از تکنیکهاي مراقبه از ذکرها و یا »مانترا« براي تمرکز فکر و آرمیدگی عضلانی و وجد و سرور روانی استفاده می کنند و معتقدند که ذکرها انسان را با هسته اصلی زندگی خود که همان بهشت درونی، خود معنوي و جوهرة انسانی است پیوند میدهند. بنسون - 1996 - اینگونه تغییرات زیستی روانی را پاسخ تنشزدایی نامگذاري کرده است و تأکید نموده است که اینگونه پاسخهاي تنشزدایانه اثرات درمانگرانه و شفابخشی در بیماریهاي روانی و جسمی دارند. به نظر میرسد وقتی عنصر باور و ایمان به این تمرینات اضافه شود، تن و روانِ آدمی به آرامش عمیقتري میرسد.
مطالعات 5 ساله بنسون نشان میدهد بیمارانی که از روش مراقبه - مديتیشن - استفاده مینمودند و گزارش میدادند که این گونه تمرینات آنان را به وجود متعالی نزدیکتر می کند، زودتر از افرادي که اینگونه تمرینات را فقط به خاطر تنش زدایی به کار میگرفتند بهبود مییافتند. سلامت روانی این افراد نیز پایدارتر از افرادي بود که اعتقاد و ایمان به تقدس این اعمال براي تقریب به خداوند نداشتند.
گفتگوي شخصی پژوهشگران یا افرادي که دعاهایی مثلِ جوشن کبیر را میخوانند نشان میدهد که این افراد به آرامشِ عمیقی میرسند و در زندگی خود احساس طمأنینه می کنند. علاوه بر این گزارشهاي این افراد نشان میدهد که تکرار ذکرهایی مثل »افوض امري إلی االله«و»إن االله بصیر بالعباد«در کاهش تنیدگی روانی آنان مؤثر بوده است - حیدري، 1386، گفتگوي شفاهی - .
روشش
در این تحقیق از طرح پیمایشی که از نوعِ تحقیقات توصیفی است استفاده شده است. پژوهشگران درصدد کشف فراوانی و نوع ذکرهاي رایج در بین دانشجویان بودهاند. علاوه بر این در قسمتی از این پژوهش از طرح همبستگی که ارتباط بین ذکرها و فراوانی آنها را با شاخصهاي مختلف سلامت و بیماري نشان میدهد استفاده شده است. روش نمونه گیري به صورت نمونهگیري در دسترس بوده است. دانشجویان ورودي جدید سال 86 در محدوده زمانی ثبت نام به دانشگاه مراجعه کرده اند. پس از توجیه در مورد هدف آزمون توسط کارشناسان مرکز مشاوره به این دانشجویان تست ذکر به همراه پرسشنامهاي در مورد وضعیت سلامت و شاخص استرسهاي محیطی داده می شود که پر کنند.
افراد شرکت کننده در پژوهش: افراد شرکتکننده در پژوهش حاضر دانشجویان ورودي جدید دانشگاه تهران در سال 86 بودند که براي طی کردن فرایند ثبت نام در دانشگاه به کارشناسان مرکز مشاوره مراجعه مینمودند به این دانشجویان در صورت تمایل علاوه بر آزمون سلامت روانی و شاخص استرسهاي محیطی پرسش نامه ي ذکر نیز داده می شد که آن را پر کنند. در مجموع 3240 نفر در این پژوهش شرکت نمودند و سؤالات شاخص سلامت عمومی Q - جچ - را به همراه پرسشنامه ذکر پر کردند. در حدود 60 درصد از این افراد دختر و 40 درصد پسر بودند. در پژوهش حاضر از ابزارهاي زیر استفاده شده است:
الف پرسش نامه ي سلامت عمومی 28 سؤالی - مذشQجچ - و پرسش نامه ي ذکر نامهاي مقدس - دومان و دیرسکیل، . - 2003 در زیر به ویژگیهاي این ابزارها به اختصار اشاره میشود.آزمون سلامت عمومی Q - جچ - : آزمون سلامت عمومی اولین بار توسط گلدبرگ در سال 1972 ساخته شد. این آزمون براي غربالگري اختلالات روانی در جمعیت غیربالینی به کار میرود و یکی از ابزارهاي غربال گري یا گستره وسیع در سراسر جهان میباشد - ورنک و همکاران، . - 2000اختصار این آزمون یکی از علل معروفیت آن بوده است.
این آزمون به صورت لیکرتی اختلالات افسردگی، اضطراب، جسمانی سازي و اختلال در کارکرد اجتماعی را می سنجد.آلفاي کرونباخ شاخص همسانی درونی سؤالات براي نسخه ایرانی این پرسش نامه 0/9 - α =0/9 - میباشد.میزان همبستگی بین آزمون و دوباره آزمون در حدود %58 شده است. چهار عامل افسردگی، کارکرد اجتماعی ، اضطراب، و جسمانیسازي در تحلیل عاملی این پرسشنامه پیدا شدند - ملکوتی و همکاران - 2007 و این پرسشنامه براي غربالگري اختلالات روانی مناسب تشخیص داده شد.
ب :پرسش نامه ذکر نامهاي مقدس: این پرسشنامه توسط اومان و دیرسکیل در سال 2003 براي پیمایش ذکرهاي رایج در جامعه ي امریکایی ساخته شده و کارآیی آن در گزارش صحیح ذکرهاي رایج مورد بررسی قرار گرفت. این پرسشنامه ذکرهاي رایجی را که افراد براي کنترل هیجانات،از قبیل اضطراب،هیجانات خارج از دسترس، کنترل عواطف، تنشهاي بین فردي، براي کنترل استرس در ترافیک و یا در محیط کار، کنترل بیخوابی، کنترل افکار ناخواسته و افکار وسواسی و مدیریت افکار خود به کار میبستند مورد سنجش قرار میداد. این پرسشنامه توسط یکی از پژوهشگران - غباري - ترجمه و براي جامعه دانشجویان ایرانی متناسبسازي شد.
- براي این آزمون به فاصله دو هفته بر روي 120 نفر دانشجوي دورة کارشناسی در دانشگاه تهران همبستگی 0/85 را بین آزمون و آزمون مجدد نشان داد.اجراي پرسشنامهها و تحلیل دادهها: پرسشنامهها بر روي دانشجویان کارشناسی ورودي سال 86-87 در مهرماه 1386 توسط کارشناسان آموزش دیده مرکز مشاوره اجرا گردید هدف از پرسشنامه ذکر قبلاً به دانشجویان توضیح داده شد و افرادي که مایل بودند به پرسشنامه پاسخ دادند. دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS به صورت توصیفی و استنباطی مورد تحلیل قرار گرفت در زیر به مهمترین یافتههاي پژوهشی اشاره میشود.
یافته ها
تحلیل دادهها نشان داد که در کل 72 درصد از دانشجویان ذکرهایی داشتند که براي آرامش روانی خود و قوي شدن در شرایط گوناگون از آنها استفاده مینمودند. فقط 18 درصد از شرکت کنندگان گزارش دادند که چنین ذکرهایی ندارند و از آنها استفاده نمیکنند. اکثر این افراد گزارش دادند کهش از ذکر اسمهاي خدا براي آرامش استفادهش نمودهاند. در درجه دوم نیز ش استفاده از آیات قرآنی وقتی از شرکتکنندگان در مورد موقعیتهاي مورد استفاده از ذکرهاي موردنظرشان سؤال میشد پاسخها به صورت زیر بود.
