بخشی از مقاله
مقدمه
در مناطق روستایی به دلیل حاکمیت شرایط خاص اکولوژیکی و زیست محیطی بر نوع و شیوه امرار معاش، می توان از منابع طبیعی به عنوان اصلی ترین حلقه در زنجیره توسعه روستایی یاد کرد - خراشادی زاده 1385و ازکیا . - 1381 بدون تردید منابع طبیعی و وضعیت آن در سیر تحولات اقتصادی، اجتماعی جوامع گوناگون جهان پیوسته نقش اساسی و سازنده داشته است.
در کشور ما نیز منابع طبیعی به منزله زیربنای توسعه اقتصادی، اجتماعی دارای نقش اساسی می باشد؛ این در حالی است که به دلیل شرایط ویژه اقلیمی، بیش از نیمی از مساحت کشورمان را مناطق خشک و نیمه خشک در بر گرفته است - تقریبا 39/4 میلیون هکتار از کل مساحت 164/8 میلیون هکتاری کشور ایران - ، که به طور میانگین بین 30 تا 250 میلی متر بارندگی در طول سال دریافت می کنند؛ وجود این شرایط رابطه بین اکوسیستم و جوامع ساکن در آن را بسیار حساس کرده، به گونه ای که ایجاد کمترین تغییرات طبیعی یا انسانی مثبت و منفی در چنین مناطقی بازخوردهایی به مراتب شدیدتر در تمامی ارکان امرار معاش جوامع محلی خواهد داشت
امروزه بیشتر صاحب نظران توسعه بویژه توسعه روستایی معتقدند که دستیابی به توسعه پایدار بدون مشارکت آحاد مردم ممکن نیست و بدون تردید با مشارکت مردم دوره گذار توسعه تسهیل، تسریع و کم هزینه تر می شود
امروزه تاکید بر استفاده از دانش بومی و توانمندیهای مردم محلی در رهیافتهای توسعه موجب شده که مشارکت روستاییان در قالب ایجاد و توسعه نهادهای مردمی خودجوش و خود اتکا نظیر تعاونی ها و گروه های توسعه، برای تعریف نیازهای اولویت دار و حل مسائل مربوط به زندگی مردم محلی در فرایند توسعه روستایی مورد توجه قرار گیرد
اگر توسعه پایدار را توسعه اقتصادی رو به رشد و متعادل، همراه با گسترش برابری و مساوات اجتماعی و پایداری زیست محیطی در کنار هم و توسعه روستایی را به عنوان بخشی از آن راهبرد به منظور بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه خاصی از مردم - روستائیان فقیر - بدانیم، برای رسیدن به چنین هدفی ایجاد تشکلهای مردم نهاد توسط مردم محلی برای مشارکت در توسعه و اداره امور مربوط به خود ضروری است.
در اینجا منظور از مشارکت، مشارکتی داوطلبانه و ارادی بوده و مهمترین بعد این مشارکت، سهیم شدن در منافع مادی پروژه های اجرایی در بعد محلی می باشد. بنابراین بسیج جوامع روستایی به ویژه تهیدستان بایستی حول محور فعالیتهای اقتصادی اجتماعی صورت پذیرد، به طوری که فقرا به امید کسب منافع مادی بیشتر در آن شرکت جویند.
در همین راستا پروژه بین المللی ترسیب کربن در ایران با رویکرد بسیج جوامع محلی با همکاری برنامه عمران ملل متحد - UNDP - با هدف تحقق یکی از اولویتهای توسعه ای ایران یعنی بیابانزدایی و به منظور توسعه الگوی مدیریت مشارکتی مراتع در مناطق خشک و نیمه خشک با هدف محرومیت زدایی و افزایش جذب کربن خاک در حال اجرا می باشد. در همین راستا توجه به نقش و میزان تاثیر عوامل مشارکت در پیشبرد فعالیتهای مشارکتی از اهمیت بالایی برخوردار می باشند. شناخت عوامل موثر بر مشارکت روستاییان، در برنامه ریزیها و اقدامات لازم جهت مشارکت هر چه بیشتر مردم در مدیریت پایدار منابع طبیعی از اهمیت و ضرورت بسزایی برخوردار می باشد.
محمودیان 1371، در پژوهشی به برخی از عوامل موثر بر مشارکت روستاییان از جمله آگاهی، وابستگی یا عدم وابستگی به دولت، اعتماد متقابل، ارتباطات متقابل و وضعیت اقتصادی اشاره کرده است. عفتی 1371، در پژوهشی، سواد، انگیزش، شغل، میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی، وضعیت اقتصادی، میزان مسافرت به مناطق دیگر، میزان گرایش به کار گروهی، انسجام اجتماعی و وابستگی به دولت را از عوامل موثر بر مشارکت روستاییان در طرح های توسعه روستایی می داند.
حسین پور 1372، در نتایج بررسی خود نشان می دهد که متغیرهای آگاهی مردم از محتوا و اهداف برنامه و ضرورت دوره های آموزشی- ترویجی دارای رابطه معنی داری با میزان مشارکت مردم در حفاظت از خاک و آب می باشد. محمدی 1382 در پژوهشی از عامل هایی نظیر آگاهی اجتماعی، اعتماد به مجریان طرح، اختلافات قومی و پایگاه های اجتماعی به عنوان مهمترین عاملهای موثر بر مشارکت روستاییان در طرح های آبخیزداری یاد کرده است.
یکی از فعالیتهای اساسی پروژه تعمیم ترسیب کربن ارائه و نهادینه سازی روش ها و راهکارهای مدیریت مشارکتی مراتع بر پایه آمادگی جوامع محلی و با هدف تحرک و سازماندهی در مردم محلی می باشد، به گونه ای که مردم محلی با کمک یکدیگر توانمندی های منطقه خود را برای توسعه اقتصادی- اجتماعی و مدیریت پایدار مراتع منطقه به فعلیت برسانند. با توجه به این مهم، در این مقاله تلاش شده است تا برخی از انگاره های مرتبط با مشارکت مردم محلی در فعالیتهایی که تاکنون از سوی پروژه ترسیب کربن در مرکز ایران - استان مرکزی - اجرا شده، شناسایی و معرفی شود.
روش شناسی تحقیق
پژوهش حاضر، به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر محتوا و روش، توصیفی- استنباطی است و برای تعیین عوامل موثر بر جلب مشارکت از روش ارزیابی گروه های توسعه روستایی - نماد قابل لمس و مشخص امر مشارکت - استفاده گردیده است.
بر خلاف پژوهش های حاضر در علوم انسانی که برای گردآوری داده ها از بررسی های میدانی در قالب ابزارها و روش های مختلفی چون پرسشنامه و پرسش گری در سطح جامعه آماری منتخب استفاده می شود، در مطالعه حاضر از بررسی وضعیت گروه های توسعه روستایی تشکیل شده در منطقه - تعداد، ابعاد و نوع گروه و موضوع فعالیت گروه - استفاده گردیده است. جامعه مورد ارزیابی تحقیق، گروه های توسعه روستایی تشکیل یافته در روستاهای منطقه طرح شامل روستاهای ارقده، جردیجان، جودان، چهلرز، جمال آباد، توتک، یکه چاه و گل چشمه می باشد.
