بخشی از مقاله
چکیده
تربیت جوان چیزی نیست که در خلاء به تنهایی صورت گیرد و یا فقط تحت آموزش رسمی باشد بلکه حاصل تمامی نیروهای مادی و معنوی محیط اوست. تربیت بعد فردی و اجتماعی جوانان در عین حال که وابسته به تربیت سایر ابعاد شخصیت است، لازم است هر کدام خود به تنهایی مد نظر قرار گیرند. این مقاله با عنوان » عوامل موثر در تربیت فردی و اجتماعی جوانان با تکیه بر فرمایشات امام علی - ع - در نهج البلاغه« که خود بزرگترین منبع برای تربیت در همه ی زمینه های زندگی است بر آنست که این عوامل موثر را برشمرده و نقش آنها را در تربیت فردی و اجتماعی با توجه به کلام گهر بار بزرگان دینی که در رأس آنها امام علی - ع - است مورد کنکاش قرار دهد و در آخر نقش و تأثیر و رابطه متقابل این دو تربیت - فردی و اجتماعی - را از دیدگاه امام علی - ع - تبئین نماید.
مقدمه
شِیئّتانّقال علی - ع - : دو چیز است که قدر و قیمتشان را نمی شناسند مگر کسی که آن را دو را از دست داده باشند، یکی جوانی و دیگری تندرستی و عافیت است. از این حدیث شریف برمی آید که جوانی یکی از نعمت های بزرگ الهی است که در کنار بزرگترین نعمت ها، یعنی سلامتی و عافیت آمده است و اشاره به شناخت قدر آن بعد از فقدانش نشان دهنده ارزش و اهمیت فوق العاده دوران جوانی است که انسان هر قدر هم از جوانیش استفاده مفید کرده باشد، پس از فقدان آن پی خواهد برد که می توانسته بیش از این، از ایام جوانی بهره برده باشد. بنابراین هر فرد به هنگام جوانی در واقع حساس ترین مرحله عمر خود را سپری می کند.
این مرحله دوران سرور و شادی، قدرت و قوت، نشاط و امید، کار و تلاش و شور و هیجان است تربیت صحیح جوانان سبب هدایت و راهنمایی این همه توانمندی در راه رسیدن هر چه سریعتر به هدف خلقت الهی خواهد شد. از دید محقق زمان و نوع تربیت در دوران جوانی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، چرا که اگر تربیت صحیح و اصولی هم به کار گرفته شود؛ ولی در زمان لازم صورت نگرفته باشد نتیجه مطلوبی ببار نخواهد آورد و چه بسا توانایی های جوان هدر رفته و قوه آنان فعلیت نیابد و حتی در اثر تربیت ناقص یا عدم تربیت توانایی های بالقوه آنان سبب تخریب و ویرانی های جبران ناپذیری شود.
پیشینه ی تحقیق
در پی بررسی های به عمل آمده در آثار و تحقیقات انجام شده در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی این نتیجه دست داد، که گرچه تحقیق جامع و کاملی در رابطه با موضوع تحقیق انجام نگرفته است اما تحقیقاتی که بصورت کلی به موضوع پرداخته اند یا به جزیی از اجزای موضوع اشاره داشته اند موجودند، که به بعضی از آنها اشاره می شود:
- 1 دشتی ،محمد،»ترجمه نهج البلاغه«، این نسخه از نهج البلاغه به نسخه»المعجم المفهرس دشتی« نیز معروف است که حاوی جدیدترین اطلاعات علمی و تخصصی و فوق تخصصی است و توانسته هر چه واقعی تر و بهتر و به روزتر گفتار مولای متقیان را تبین کند.
- 2 فلسفی، محمد تقی،»جوان از نظر عقل و احساسات«، تهران، هیأت نشر معارف اسلامی،1366، این کتاب در دو جلد حاوی 30 سخنرانی خطیب نامی و دانشمند معاصر مرحوم محمد تقی فلسفی است که در آن ارزش جوانی، احساسات، عواطف و تمایلات جوانان و شکل گیری شخصیت آنان را به صورتی شیوا و قابل فهم برای همه آحاد جامعه از دیدگاه قرآن و معصومین و دانشمندان معاصر بررسی کرده است.
- 3 زهادت، عبدالمجید،»تعلیم و تربیت در نهج البلاغه«، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،حوزه علمیه قم،1380، نوبت دوم. این اثر در دو بخش با عناوین، تعلیم و تربیت در 245 صفحه تألیف گردیده است.
- 4 مطهری، استاد مرتضی،»سیری در نهج البلاغه«، تهران، چاپ سپهر، نوبت دوم، 1354
- 5 عطاری، علیرضا،»بررسی تحلیلی اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه امیر المومنین - ع - ، اراک پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی،1374
: - 6 تابع الحجت، جاسم، »تربیت اجتماعی در نهج البلاغه«، اهواز،پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران، دانشکده روان شناسی،1378
- 7 دلشاد تهرانی، مصطفی،»موانع و مقتضیات نهج البلاغه«، تهران، انتشارات دریا، چاپ اول، پائیز،1379
بیان مسأله
مسأله تربیت یکی از بنیادی ترین مباحث علوم انسانی است، که با بیشتر رشته های علمی ارتباط تنگاتنگ دارد و در اخلاق و سازندگی، خود سازی و جامعه سازی، گامی به عنوان پایه های اساسی و زمانی به عنوان نتیجه و رهاورد مباحث ارزشمند انسانی مورد ارزیابی قرار می گیرد. بدیهی است که سعادت فرد و جامعه، ترقی و تکامل انسان در زمینه های مختلف زندگی خود به مسأله تربیت مربوط می شود و بطوری که سامانها و نابسامانها، صلاحها و فسادها، سعادتها و شقاوت ها همگی به تربیت وابستگی دارند.
بر این اساس مسائل تربیتی جوانان از جمله مسائلی است که در تمامی جوامع بشری، ذهن دانشمندان و صاحب نظران تعلیم و تربیت را به خود معطوف داشته است. و از دیر باز تا کنون در جوامع و محافل علمی و در کتب و تألیفات تربیتی آنرا از زوایای مختلفی مورد بررسی و ارزیابی قرار داده اند، و از دیدگاه امیر المومنین - ع - نیز به طور پراکنده در این زمینه سخن به میان رفته است. ولی با توجه به آنچه در پیشینه ی تحقیق گذشت تا کنون پیرامون موضوع تحقیق، پژوهش جامع و کاملی به طور اختصاصی صورت نگرفته است.
اهداف تحقیق
در این مقاله هدف آن است که با مراجعه به کتاب شریف و گرانسنگ نهج البلاغه و کلام حضرت علی - ع - در دیگر کتب درجه اول اهل تشیع و تسنن دیدگاههای آن حضرت را در خصوص شاخص ترین و مهمترین عوامل موثر بر تربیت فردی و اجتماعی جوانان که مناسب ترین دوران تربیت پذیری و تشکیل شخصیت انسان است،استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و در آخر بحث به ارتباط و تأثیر متقابل دو قطب اساسی تربیت یعنی تربیت فردی و اجتماعی بپردازیم.
تا جوانان با بکارگیری عوامل موثر بر تربیت و توجه دائم به هدف غایی تربیت که همانا خلقت انسان می باشد، و آن چیزی جز قرب و رضای الهی نیست. در تربیت جوانان مهم آن است که جوان راه رسیدن به هدف نهایی را بداند و در آن راه قرار گیرد و گرنه استمرار در مسیر حقیقت کاری آسانتر است چرا که حرکت در این راه خود لذت آفرین و مشوق تلاش و سعی بیشتر جوانان خواهد شد.
تعریف واژه ها و اصطلاحات
تربیت: »واژه تربیت از ریشه - ربو - و باب تفعیل است. در این ریشه معنای زیادت و فزونی اخذ گردیده و در مشتقات مختلف آن می توان این معنی را به نوعی بازیافت. مثلاٌ به تپه - ربوه - گفته می شود زیرا نسبت به سطح زمین برآورده است نفس زدن را - ربو - می گویند به سبب این که موجب برآمدن سینه است. بنابراین واژه تربیت با توجه به ریشه آن به معنی فراهم آوردن موجبات فزونی و پرورش است و از این رو به معنی تغذیه ی طفل به کار می رود اما علاوه بر این تربیت به معنای تهذیب نفس نیز استعمال می شود، که به معنی زودون خصوصیات ناپسند اخلاقی است. گویا در این استعمال، نظر بر آن بوده است که تهذیب اخلاقی، مایع فزونی مقام و منزلت معنوی است و از این حیث می توان تهذیب را تربیت دانست«
