بخشی از مقاله
چکیده زمینه و هدف: مسیر توسعه در هر کشوری از طریق نظام های آموزشی کارامد هموار خواهد شد. بر این اساس کلیه افراد ذینفع در آموزش عالی بر اهمیت کاربست الگوهای ارزیابی کیفیت به جهت اطمینان از حصول اهداف اذعان دارند. با گسترش کمی مؤسسات آموزش عالی در سالهای اخیر، به نظر می رسد که ابعاد کیفی آموزش کمتر مورد توجه قرار گرفته است. آموزش عالی بخشی از یک اکوسیستم اجتماعی محسوب می شود که تداوم حیات آن به دریافت بازخورد از محیط بستگی دارد. مقاله حاضر ضمن اشاره به ضرورت تضمین کیفیت در آموزش عالی، به بررسی عوامل و مؤلفههای تشکیل دهنده اکوسیستم ارزیابی می پردازد.
روش کار: شاخص کیفیت آموزش عالی را می توان در دو بعد درونی و بیرونی دانست که بصورت مکمل همدیگر در فرایند کیفیت بخشی بکار می روند. مقاله حاضر با مطالعه در اسناد کتابخانه ای و به صورت توصیفی_ تحلیلی به مولفه های مؤثر در کیفیت بخشی آموزش عالی می پردازد.
نتیجه گیری: دیدگاه اکوسیستمیک بیان می دارد که افزایش کیفیت تنها زمانی میسر می گردد که رویکرد ارزیابانه، چند سطحی بوده و از طریق سطح تحلیل محیطی حاصل شود. با عنایت به اینکه کیفیت آموزش عالی در کارایی درونی و بیرونی آن نمود خواهد یافت، نتایج مقاله حاضر می تواند به بازنگری در سیاستهای آموزش عالی به منظور افزایش کیفیت منجر گردد.
مقدمه
جهان در حال گذار از دوران اقتصاد صنعتی به عصر اقتصاد دانش است. مهمترین ویژگی این عصر را می توان مبتنی بودن کلیه ی فعالیتهای اقتصادی بر انواع فعالیتهای دانشی از جمله تولید دانش - پژوهش - ، توزیع دانش - آموزش - ، ترویج دانش - انتشارات - ، تبدیل دانش - اختراع - و استفاده از دانش - نوآوری - دانست. کنشگران اصلی اقتصاد دانش را نیروهای انسانی برخوردار از دانش، مهارت و توان یادگیری باال و یا به عبارتی سرمایه های انسانی تشکیل می دهند.
از این رو یکی از سیاستهای اقتصادی کشورهای توسعه یافته، افزایش دسترسی به آموزش عالی و همگانی کردن آن بوده است - توفیقی داریان، .6 - :1388 کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران نیز در مسیر توسعه و به جهت بهره گیری بهتر از سرمایه های انسانی ناگزیر از توسعه آموزش عالی بودند اما رویکرد شتابناک کمیت گرایانه سبب شد که بویژه در سالهای اخیر، کیفیت آموزش عالی تا حدودی به فراموشی سپرده شود و تنها در حد بخشنامه ها و قوانین باقی بماند. با افزایش چشم گیر متقاضیان آموزش عالی و گسترش کمی مؤسسات آموزش عالی در سالهای اخیر، اینطور به نظر می رسد که ابعاد کیفی آموزش کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
گسترش کمی دانشگاه ها، کثرت موسسات آموزشی، افزایش تعداد دانشجویان و وجود خیل عظیم دانش آموخته بیکار از جمله چالشهایی هستند که نظام آموزش عالی ایران را در سالهای اخیر با مشکلات عدیده ای مواجه نموده است. گسترش کمی نظام آموزش عالی بدون توجه به ظرفیت های موجود و توان بافت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، کاهش کیفیت نظام آموزش عالی را به دنبال خواهدداشت. اینچالش ها نظام دانشگاهی را وادار به باز اندیشی در ساختار، رسالت، اهداف، کارکردها و فرایند های خود نموده است.
ازآنجا که دانشگاه ها از جمله مهمترین نهادهایی هستند که جوامع جهت رشد و توسعه به آنها نیاز دارند، بنابراین بهبود کیفیت آنها الزامی است - رحمانی و فتحی واجارگاه، . - 29 :1387 بر این اساس و با توجه به تغییر در الزامات سازمانی با آغاز قرن بیست و یکم و تغییر ساختار های اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه ها نیازمند بازنگری در کلیه ارکان ساختاری و محتوایی خود گردیدند. یکی از الزامات مهم در راستای افزایش کارایی و کیفیت نظام‌های آموزشی و به‌ویژه آموزش عالی، تعیین سامانه‌های نظارت و کنترل بر کیفیت است تا بازخورد اقدامات آموزشی را به‌صورت سیستماتیک مورد نظارت و ارزیابی قرار دهد.
در رویکردی سیستماتیک، سازمان تنها ترکیب رسمی و غیر رسمی سازمان نیست بلکه شامل فراگیران، کارکنان، شبکه نقش ها و موقعیت های آنان، محیط و. نیز می شود. مهم ترین عنصری که تفکر سیستمی برای مدیران آموزشی به ارمغان می آورد، اهمیت و ضرورت بررسی روابط میان اجزای سازمان های آموزشی است لذا این مهارت را به مدیران می دهد که بتوانند در تجزیه و تحلیل سازمانی خود، بیش از آنکه اجزای سازمان را مطالعه کنند، موقعیت و روابط متقابل اجزا و نقش آنها را در ایجاد تحقق اهداف سازمانی بصورت کلی و فراگیر در نظر بگیرند - سرمدی و صیف، . - 40 :1390
توجه به کیفیت خدمات یکی از عوامل مؤثر در موفقیت و بقای هر سازمان از جمله نظام آموزش عالی است. نظام آموزش عالی به عنوان یک نظام پویا و هدفمند با چالشهای جدیدی روبرو است. توسعه پایدار این نظام مستلزم رشد موزون و متعادل ابعاد کمی و کیفی به موازات یکدیگر است - عباسیان و همکاران،. - 92:1390 موضوع کیفیت، بهبود و تضمین آن به یکی از چالشهای اصلی پیش روی نظام های دانشگاهی تبدیل شده است.
نظام دانشگاهی باید به طور مستمر به قضاوت درباره مطلوبیت عوامل درون داد، فرایند و برون داد خود پرداخته و حاصل آن جهت بهبود امور مورد استفاده تصمیم گیرندگان قرار گیرد - رحمانی و فتحی واجارگاه، . - 29-30:1387 امروزه کیفیت را خواسته مشتری تعریف می‌کنند و ادراکات و انتظارات مشتری را اصلی‌ترین عامل تعیین‌کنندۀ کیفیت می‌دانند - رمضانیان و همکاران، . - 66:1392 کاراپتروویچ و ویلبرن - 1997 - کیفیت در آموزش عالی را میزان تسلط دانشجویان به دانش و مهارت برای برآورده کردن انتظارات مورد نیاز، تعریف می کنند.
برای اینکه دانشگاه‌ها در کشور ما از مرحله کمی به کیفی سوق داده شوند، ضرورت ارزیابی ادراکات و انتظارات دانشجویان و -کلیه ی ذینفعان درونی و بیرونی- به منظور تحلیل شکافهای برنامه‌ریزی در جهت کاهش و یا حذف این کاستی‌ها، مقایسه وضعیت موجود با سایر رقبا، بازبینی فرآیندها، کسب مزیت رقابتی بیشتر احساس می‌گردد - محبی فر و همکاران، - 5:1390؛ چرا که دانشگاه‌ها منبع تغییر و تحوالت می باشند و در پیشرفت جامعه نقش مؤثری داشته‌اند. حال اگر دانشگاه بتواند در تربیت افراد متخصص و پیشرفت علوم نقش خود را به درستی ایفا کند مسلما جامعه به سوی آینده‌ای روشن‌تر گام بر خواهد داشت.
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، پژوهشی کاربردی است. به لحاظ روش شناختی، توصیفی و با رویکردی تحلیلی می باشد. 378 روش گردآوری اطالعات جهت تدوین چهارچوب نظری اکوسیستم ارزیابی کیفیت، کتابخانه ای می باشد. در روش مطالعه کتابخانه ای به جمع آوری مبانی نظری با استفاده از مطالعه کتابها و مقاالت تخصصی و جستجو در پایگاه های اینترنتی پرداخته می شود.
الگویاکوسیستمارزیابیکیفیت
از نظر یونسکو، کیفیت در آموزش عالی مفهومی چند بعدی است که به میزان زیادی به وضعیت محیطی نظام دانشگاهی، ماموریت، شرایط و استانداردهای رشته دانشگاهی بستگی دارد - سبحانی نزاد و فردایی بنام، . - 1388 دانشور - 1384 - کیفیت در آموزش عالی را حالت ویژه از نظام آموزش عالی میداند که نتیجه یک سلسله اقدامات و عملیات مشخصی است که پاسخگوی نیاز های اجتماعی در یک نقطه زمانی خاص می باشد. برای تضمین کیفیت در آموزش عالی رعایت الزامهای زیر باید مد نظر قرار گیرد :
-1 الزام اخخلاقی: بر اساس تعهد اخخلاقی بدون الزام قانونی
-2 الزام حرفه ای: بر اساس تعهد حرفه ای در قبال جامعه
-3 الزام رقابتی: بر اساس نیاز به حفظ و ارتقای جایگاه خود دربین موسسات مشابه
-4 الزام پاسخگویی: بر اساس لزوم پاسخگویی در قبال مقامات ببالاتر - محمدی و همکاران، . - 1386
اکوسیستم زیستی شامل تمام ارگانیسم هایی می شود که در تعامل و تعادل با یکدیگر و فضای محیطی عمل می کنند. اکوسیستم های آموزشی نیز شامل افراد، سازمان های آموزشی، قانون گذاران و تمامی کسانی است که با آن سر و کار دارند. گروه هایی مانند دانشجویان، خانواده ها، اساتید، کلیه کارکنان مؤسسات آموزشی، قانون گذاران و نیروی کار اجزای اصلی اکوسیستم آموزشی هستند. عملکرد مناسب یک اکوسیستم وابسته به آن است که بتواند فضایی را فراهم سازد تا تمامی اعضای آن مجموعه در راستای هدف مشترک به بازدهی هدف گذاری شده برای خود نایل شوند و در این راستا از همکاری سایر اعضا بهره مند گردند.
امروزه استعاره اکوسیستم برای فضای سازمانها نیز متداول شده است زیرا تمامی کارکردهای یک اکوسیستم زیستی می تواند برای سازمانها نیز معنی
خاص خود را داشته باشد. اجزای یک اکوسیستم سالم، ویژگی ها و جنس متفاوت دارند اما تعامالتی را با یکدیگر ایجاد می کنند که بر اساس آنها تعادل اکوسیستم حفظ می شود اما اگر ارگانیسمی از یک اکوسیستم، معیوب عمل کند، نارسائی آن به سایر بخش ها نیز سرایت می کند و این چرخه معیوب ممکن است تا تخریب کل اکوسیستم پیش رود.
تحلیل های قدیم مدیریت استراتژیک، سازمان را به مثابه موجودیتی متمایز از محیط فرض می کردند که تنها متاثر از آن است و از قابلیت هیچ گونه تاثیر گذاری بر آن برخوردار نیست. این رویکرد تا آنجا می تواند مقرون به فایده باشد که این راهبردها موجب بروز نارسایی در کل اکوسیستم نشود در غیر اینصورت با برهم خوردن تعادل بهینه اکوسیستم، گردونه کاهش بازدهی و اثربخشی پس از متاثر کردن کل فضای اکوسیستم ، تاثیر خود را بر همان ارگانیسم - سازمان - با استراتژی معیوب خواهد گذاشت.
