بخشی از مقاله
چکیده
پیشرفت، تکامل و ارتقاي همه جانبه در یک جامعه، زاییدهي عوامل و زمینه هاي بسیاري است؛ طبیعی است که براي رسیدن به این مهم باید با موانع پیش روي آن مقابله کرد. در جامعه ما که مبانی و پایه هاي آن بر اساس آموزه هاي دینی بنا شده، می توان عوامل و موانع بسیاري براي پیشرفت و تکامل برشمرد. آنچه ضروري به نظر می رسد این است که براي شناختن و بررسی این عوامل و موانع و نیز میزان اهمیت و یا خطر آنان، به امامان معصوم- دانایان و مفسرین واقعی قرآن- رجوع کنیم.
از آنجایی که سخنان و کلمات امام حسین - علیهالسلام - مملو از ارشادات و انذارات سازنده در زمینه ایجاد عوامل و رفع موانع پیشرفت است در این نوشتار به واکاوي و تحلیل و تبیین آنها پرداخته می شود. با توجه به سیره عملی امام حسین - علیهالسلام - و احادیث منقول از حضرتش جامعه متعالی باید مشتمل بر خصوصیاتی از قبیل مشورت گرایی، نظارت عمومی، همبستگی، تخصص محوري و مردم سالاري باشد. علاوه بر این نباید از اشرافی گري و ظلم و تبعیض و مصلحت اندیشی هاي نابجا در جامعه غافل ماند.
طرح مسأله
پیشرفت و تکامل از مهمترین خواسته هاي جوامع بشري به حساب می آید . در جامعه ما که بسیاري از ارتباطات و برخوردها بر اساس باورها . معتقدات مذهبی صورت می گیرد؛ بسیار ضروري است که پیشرفت و تکامل و حرکت رو به جلوي جامعه را، بر پایه دین و مذهب بنا نهیم؛ تا هم دستیابی به اهداف ممکنتر گردد و هم مردم و دست اندرکاران امر، انگیزه هایی قوي براي حرکت رو به جلوي خود داشته باشند.
ائمه معصومین - علیهمالسلام - ، براي سعادت و تکامل و پیشرفت بشریت برنامه ها و دستورات لازم را ابلاغ کرده اند. از این رو براي دستیابی به تکاملی دین مدارانه و پیشرفتی خدامحور به امام حسین - علیهالسلام - روي می آوریم؛ امامی که خود فرموده اند: لکم فی اسوة؛ من براي شما اسوه هستم«؛ امامی که چون دیگر ائمه - علیهمالسلام - هم در کارزار زندگی و هم در کلام و سخن، اسوه اي است کامل و هدایتگر. آنچه در اینجا براي ما مهم است و رسیدن به آن الزامی و ضروري، این است که بدانیم، مهمترین عوامل و موانع پیشرفت و تکامل جامعه چه هستند؟ تا با تلاش براي ایجاد و مهیا کردن عوامل و نیز اقدام و عمل براي برطرف کردن موانع، جامعه اي بنا کنیم پر از مهر و محبت، پاکی و عدالت، پیشرفت و سعادت.
این است که در این نوشتار با در نظر گرفتن نیازها و کمبودها و با توجه به حوصله ي بحث، بر آن شدیم از یک سو، عمده عواملی که در پیشرفت و تکامل جامعه مؤثر و کارا هستند را بررسی کرده و از دیگر سوي موانع و سد و ثغوري که بر سر راه دستیابی به این آرمان بلند می باشند را تحلیل و تبیین نماییم.
باید اذعان داشت هر چند پیشرفت بر اساس متعلق آن، معانی متفاوت خواهد داشت و مفاهیم گوناگون؛ مثلا پیشرفت علمی، پیشرفت اقتصادي، پیشرفت فرهنگی و... وبراي تحلیل هریک و تشخیص عوامل و موانع مربوط به آنها، باید براساس حیطه ها و حوزه هاي خاص آنان برنامه ریزي کرد ؛ اما برخی از عوامل و موانع جنبه ي عمومی دارند و دامنه ي تاثیرشان چنان است که تمامی زمینه هاي پیشرفت و ارتقاء را دربر می گیرند. دراین نوشتار به این موارد پرداخته می شود.
بخش اول. عوامل زمینه ساز پیشرفت در کلام امام حسین علیه السلام
با بررسی کلمات و سخنان امام می توان موارد بسیاري از عوامل زمینه ساز پیشرفت را استنباط نمود همچون برنامه ریزي و احتساب قبل از عمل، واقع نگري در تصمیم گیري ها، بازگشت به اصالت ها و... اما در ادامه به مواردي اشاره می شود که از اهمیت بیشتري برخوردارند و ضروري ترند. که عبارتند از:
-1 نظارت عمومی و همه جانبه یکی از مهمترین اهرمهاي سوق دادن و هدایت جامعه به سوي کمال و پیشرفت و ارتقاء همه جانبه، نظارت بر افعال و کنشهاي افراد- به خصوص مسولین و صاحب مناصبان سیاسی، اجتماعی- است. در اسلام به این نوع نظارتها، امر به معروف و نهی از منکر اطلاق می گردد.
.1-1 چیستی، اهمیت و جایگاه امر به معروف ونهی از منکر براي درك صحیح و عمیق امر به معروف و نهی از منکر یا همان نظارت عمومی و همه جانبه ابتدا لازم است در معنا و مفهوم آن تأملی نمود؛ معروف، هر فعل پسندیده اي است که فاعل آن به حسنش آگاه باشد و یا آگاهش کرده باشند و منکر هر فعل ناپسند و قبیح را گویند که مرتکب آن به قبحش آگاه باشد و یا به آن واقفش کرده باشند
لذا گستره ي معروف و منکر بسیار وسیع است و پردامنه؛ از این رو هم شامل کوچکترین مصالح و مفاسد میشوند و هم بزرگترین و مؤثرترین آنها، بنابراین میتواند در سطوح کلان جامعه کاربرد پیدا کند وتأثیر گذار باشد نه اینکه تنها در مسائل کوچک و سطحی خلاصه گردد.
در اسلام این اصل مهم شدیدآ مورد توجه است تا حدي که برخی از فرق اسلامی چون معتزله، در زمره ي اصول دین به حسابش آورده اند - مطهري،1381، . - 219 هم در قرآن کریم. - هود-116/ مائده - 76/ و - توبه-112/ آل عمران - 110/و - آل عمران-104/ لقمان - 17/ و هم در احادیث اهل بیت - علیهمالسلام - به صورت گسترره به آن پرداخته شده است. به گونه اي که از آن به عنوان»فریضه عظیمه« یاد کرده اند - حرعاملی،1418، - 225/2 و اقوام بی تفاوت نسبت به آن را بدترین اقوام به محسوب کرده اند - حرعاملی،1409، - 118/16گاه ترك آن را موجب تسلط اشرار بر جامعه و عدم استجابت دعاها - صدوق،4، - 191/1413 و گاه عملیاتی ساختنش را مایه ي عزت و سربلندي، بیان فرموده اند
باید توجه داشت هرچند تمامی افراد جامعه در برابر اجراي این اصل مهم مسئولند و مکلف و بر اساس آیه »ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر...« این تکلیف بر تک تک افراد جامعه واجب است - مطهري،1381،ص - 217 و همه باید به انجام آن کمر همت بندند نه اینکه هر کس بر گردن دیگري اندازد چرا که در این صورت بر اساس حدیث نبوي جامعه باید منتظر عذاب باشد - همان - اما آنانی که صاحب نفوذند و داراي جایگاهی در جامعه، مسئولیتشان بیشتر است آنچنانکه قرآن کریم احبار و ربانیون را در این زمینه مسئولتر می داند - مائده. - 63/
در احادیث ائمه - علیهمالسلام - نیز گاهی عالم تارك امر به معروف و نهی از منکر را خائن - حکیمی،2، - 459/1380 وگاه ملعون همگان حتی حیوانات دانسته اند - برقی،1371، - 231/1 با در نطر گرفتن این همه تأکید و سفارش در اجراي این اصل حیاتی از یک سو و وجوب عمل به آن بر تک تک افراد جامعه از سوي دیگر و نیز مضاعف بودن مسئولیت علماء و صاحب نفوذان در قبال آن، بی شک با اجراي صحیح و واقعی این اصل جایی براي کژروي و افساد باقی نمی ماند بدین شکل موانع پیشرفت و عدالت رفته رفته از جامعه ریشه کن می گردد و خورشید سعادت طلوع خواهد کرد.
از این رو حضرت زهرا - سلام االلهعلیها - در خطبه ي فدکیه علت وجوب آن را مصالح عامه و عامی که در آن نهفته است می دانند. و امام صادق - علیهالسلام - اقامه و پایداري تمامی واجبات را منوط به آن دانسته - حرعاملی،1418، - 225/2 و در مقابل، از افراد جامعه اي که تارك نهی از منکرند، به عنوان مرده هاي متحرك»میت الاحیاء«تعبیر کرده اند
.1-2 امربه معروف و نهی از منکر در کلام امام حسین - علیهالسلام - امام حسین - علیهالسلام - در مقام تشریح و تبیین ماهیت امر به معروف و نهی از منکر با بیانی ژرف و عمیق چنین می فرمایند:» امر به معروف و نهی از منکر اینهاست: دعوت مردم به اسلام و علاقمند کردن آنان به احکام اسلام. پس گرفتن حقوق غصبشده محرومان ؛مخالفت و ستیز با ظالمان - سیاسی و اقتصادى و ... - ؛ تقسیم اموال عمومی میان مردم؛و گرفتن وجوهات شرعی، و رساندن آنها به دست صاحبان اصلی این اموال« پس این حکم اسلامی تمامآ در جهت رفاه و سلامتی و سربلندى و شاددلی جامعه حرکت میکند، نه ایجاد مزاحمت براى مردم - همچنین در بیان اهمیت و جایگاه آن می فرمایند: »اذا ادیت و اقیمت فریضه الامر بالمعروف و النهی عن المنکر استقامت الفرائض کلها -
امام در جایی دیگر بی تفاوتی نسبت به اعمال سلطان جائر را موجب همراهی با او در ورود به جهنم بیان می کنند - فرزانه،1403، - 113امام در جهت تاکید بر این اصل هر گاه فرصتی دست می دهد اهمیت و جایگاه آن را گوشزد می کنند - همان، صص144-140-113-128-124 و... - و از آنجایی که علماء را در قبال این فریضه الهی بیش از همه مسئول می داند و سزاوارتر به عملی ساختنش، مردانه ندا بر می آرد:»شما اي گروهی که به علم مشهورید و به نیکی مذکور و به خیرخواهی شهره .....اکنون می بینید پیمان هاي خدا شکسته می شود ولی ناراحت و هراسناك نمی شوید ....نابینایان ولالان و زمینگیران در همه ي شهرها بی حامی مانده اند....در حالی که شما از منزلت خود براي کمکشان استفاده نمی کنید ....و با چاپلوسی و سازش با ستمگران امنیت خود را فراهم می آورید -
-2 مشورت و تبادل نظر
.2-1 چیستی، اهمیت و جایگاه مشورت مشورت به معناي انتخاب و گزینش امري، قولی و یا عملی و نظري از میان اموري که مستند به یک جمعیت است، می باشد. - مصطفوي،1360، . - 149/6 در قرآن کریم، به شوري و مشورت اهمیت بسیار داده شده است - آل عمران– 3/ شوري - 38 / در روایات معتبره نیز بر این اصل تاکید فراوان شده است
