بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی اراضی و مدیریت خاک از اهمیت روز افزونی برخوردار بوده و داشتن اطلاعات دقیق از وضعیت آنها پیشنیاز تصمیمگیری آگاهانه و آمایش سرزمین است. هدف از ارزیابی تناسب اراضی، اختصاص دادن اراضی به بهترین و در عین حال سودآورترین نوع کابری است. استفاده از روشهای پارامتریک در ارزیابی کیفی اراضی روشی مفید برای افزایش بهرهوری کشاورزی و پایدارسازی آن میباشد.
هدف از پژوهش حاضر ارزیابی کیفی خصوصیات مختلف اراضی بر اساس دستورالعمل فائو و کاربرد روشهای پارامتریک در منطقه خداآفرین - آذربایجان شرقی - به منظور کشت و توسعه باغات مرکبات بود. منطقه مورد مطالعه با وسعت 16555 هکتار در شمال شرقی استان آذربایجان شرقی واقع شده است. اراضی منطقه از لحاظ شکل ظاهری بر روی دشت - آبرفتی، سیلابی، دامنهای - و مخروط افکنه قرارگرفته است. تعداد 11 خاکرخ شاهد در منطقه مطالعاتی حفر و تشریح شد و بر اساس رده بندی امریکایی، خاکها در دو رده اریدیسول و انتیسول طبقهبندی شدند.
تناسب اراضی به منظور کشت مرکبات، با توجه به شرایط اقلیم، خاک و زمیننما انجام شد. نتایج تناسب اقلیم بر اساس روش محدودیت ساده بیانگر کلاس N2 و بر اساس روش تعداد و شدت محدودیت کلاس S3 بود؛ که موید محدودیتزا بودن شرایط اقلیمی است. همچنین نتایج ارزیابی خاک و زمیننما در منطقه مورد مطالعه برای تیپ بهرهوری مرکبات بیانگر محدودیتهای سیلگیری، عمق خاک، گچ و آهک بود.
مقدمه
خاک از منابع بهطور بطئی تجدیدپذیر و ب ستر حیات روی کره زمین ا ست. از طرفی افزایش فوقالعاده نیاز جامعه ان سانی در بهرهبرداری از خاک جهت تأمین مایحتاج، اهمیت آن بر همگان روشن است . - 4 - حفظ و حراست از منابع خاک و بهرهوری معقول از آن و افزایش تولید در واحد سطح راه حل ا سا سی برای جلوگیری از بلای گر سنگی و قحطی کمین کرده در سر راه جمعیت افسار گسیخته دنیاست. بدین منظور باید کلیه منابع اراضی مورد مطالعه قرار گرفته و قدرت بهرهوری آنها مشخص گردد تا با توجه به نوع قابلیت و استعداد آنها مورد بهرهبرداری قرار گرفته و استفاده غیر اصولی که در نهایت منجر به تخریب و انهدام آنها میگردد، جلوگیری به عمل گردد . - 1 - این روند در حوزه ارزیابی اراضیٌ قرار دارد.
معمولترین روش برای ارزیابی تنا سب ارا ضیٍ د ستورالعمل فائو بوده - 6 - که تو سط سایس و همکاران 20 - ، 21، - 22 در سه جلد کاملا ت شریح شده ا ست؛ که در آن جداول نیازهای خاک، اقلیم و زمیننما برای اکثر مح صولات باغی و زراعی وجود دارد
با انجام مطالعات ارزیابی ارا ضی و تنا سب، میتوان کارایی ارا ضی را برای تیپهای بهرهوری زراعی یا باغی تعیین کرد تا بتوان به طور صحیحی از منابع موجود به ویژه خاکها استفاده کرد. از جمله این مطالعات میتوان به موارد زیر اشاره نمود؛ مروج و همکاران - 8 - با هدف مکانیابی برای کاشت گیاهان زراعی و باغی در اراضی منطقه آبیک، گزارش کردند به ترتیب %40 و %43 از کل ارا ضی برای کاربری باغ و زراعت آبی منا سب - S1 - ا ست و %17 باقیمانده نیز به علت وجود محدودیت - مقدار زیاد سنگ و سنگریزه، کربنات کلسیم معادل و واکنش خاک - برای کاربریهای غیر کشاورزی مناسب بود.
منتخبی و همکاران - 15 - اقدام به ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای محصولات چغندرقند، پیاز و گلرنگ در ایستگاه تحقیقاتی کرکج با دو روش محدودیت سادهَ و ری شه دومُ کردند. نتایج ن شان داد که منطقه مورد مطالعه برای ک شت پیاز و گلرنگ از نظر اقلیمی مناسب و برای چغندرقند دارای تناسب متوسط است.
نتایج مطالعه باقرزاده و همکاران - 2 - با عنوان ارزیابی کیفی تناسب اراضی دشت نیشابور برای زراعت گندم نشان داد، که درجه تناسب سرزمین برای محصول گندم معادل با کلاس - N2 - تا - S3 - به روش ا ستوری - 19 - و ری شه دوم - 13 - بود. نتایج ارزیابی تنا سب کیفی ارا ضی برای مح صولات عمده زراعی منطقه گنبد کاووس توسط محمدی و همکاران - 7 - نشان داد که مهمترین محدودیتهای این اراضی برای تولید محصولات، محدودیتهای اقلیمی، شوری و قلیائیت، ا سیدیته، آهک و زهک شی بود.
شهبازی و همکاران - 3 - در مطالعهای برای مکانیابی پهنههای مستعد برای توسعه کشت زیتون در آذربایجان شرقی با روشهای پارامتریک و محدودیت ساده نشان دادند که بر اساس نتایج هر دو روش، کربن آلی عمدهترین فاکتور محدودکننده و بافت نیز به عنوان عامل محدودکننده بعدی برای کشت زیتون بود. بر اساس روش پارامتریکتمامی منطقه در کلاس مناسب و نسبتاً مناسب قرار گرفت.
همچنین میتوان به تحقیقات والیا و چاموآ - 23 - در منطقه تیراپ اروناچال هندو ستان، چینن - 9 - در منطقه کاپینی زامبیا، هنبرت و همکاران - 12 - در بروندی، دهایز و همکاران - 10 - در استان داکقانِ ویتنام اشاره کرد. با توجه به اهمیت مطالعات ارزیابی در برنامهریزی جهت نیل به توسعه پایدار و عدم پژوهش در مورد تیپ بهرهوری مرکبات، این تحقیق با هدف ارزیابی تنا سب کیفی خ صو صیات مختلف ارا ضی به منظوراحداث باغ مرکبات ، شنا سایی محدودیتهای ارا ضی و برر سی دقت روشهای ارزیابی تناسب اراضی در منطقه خداآفرین - آذربایجان شرقی - صورت گرفت.
مواد و روشها
موقعیت جغرافیایی و مشخصات منطقه مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه، به وسعت حدود 16555 هکتار شامل اراضی پایاب سد خداآفرین در شهرستان خداآفرین- بخش خمارلو در استان آذربایجان شرقی میباشد. این اراضی در مختصات طولی 675500 متر تا 692500 و مختصات عرضی 4332500 متر تا 4349000 متر UTM و زون 38 N واقع شده است. منطقه مورد مطالعه از شمال و غرب به رودخانه ارس و شهرستان خمارلو و از شرق به رودخانه سیلینچای و از جنوب به اراضی و ارتفاعات روستاهای قرهپاچانلو، گدیکلو و قزلیول محدود گردیده است.
ارتفاع تقریبی منطقه از سطح دریا 550 متر است. اراضی مورد مطالعه از لحاظ شکل ظاهری بر روی دشت - آبرفتی، سیلابی، دامنهای - و مخروط افکنه قرارگرفته است. براساس اطلاعات هواشناسی ایستگاه اقلیمشناسی خمارلو بین سالهای 1376 تا 1395 معدل سالیانه دما 14/7 درجه سلسیوس اعلام شده است. میزان بارندگی سالیانه نیز بالغ بر 281 میلیمتر است. رژیم حرارتی منطقه ترمیک و رژیم رطوبتی منطقه اریدیک بر اساس نرمافزار نیوهالّ - 17 - میباشد.
