بخشی از مقاله
چکیده
استفاده از عناصر ریزمغذی یکی از راههای افزایش خصوصیات کمی عملکرد در گندم می باشد. این بررسی به منظور مطالعه تاثیر محلول پاشی کودهای ریز مغذی روی، آهن و بور بر عملکرد و صفات مورفولوژیک سه رقم گندم در شرایط دیم در سال زراعی 1391-92 در منطقه ی کوهدشت اجراء شد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام گرفت . تیمارهای آزمایشی شامل محلول پاشی عناصر ریز مغذی در چهار سطح K1 - تیمار محلول پاشی روی ، K2 تیمار محلول پاشی آهن ، K3 تیمار محلول پاشی بور، K4 تیمار شاهد - به عنوان فاکتور اصلی و تیمارهای رقم در سه سطح G1 - رقم کوهدشت، G2 رقم کریم، G3 رقم زاگرس - به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد.
نتایج نشان داد که محلول پاشی کودهای ریز مغذی اثر معنی داری از لحاظ آماری روی عملکرد داشتند. به طوریکه با استفاده از تیمار کودی محلول پاشی روی ارتفاع بوته، عملکرد دانه در ارقام مورد آزمایش افزایش یافت. همچنین در صفت مساحت برگ پرچم این تیمار کودی از لحاظ آماری بعد از محلول پاشی آهن در سطح پایین تری از تاثیر گذاری قرار داشت.
با توجه به نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین عملکرد دانه مشاهده شد که تیمار محلول پاشی روی با میانگین 3/795 تن در هکتار از اثر بخشی بیشتری نسبت به سایر تیمارهای محلول پاشی بر عملکرد دانه برخوردار بود. در نتایج این بررسی نیز مشاهده شد که تیمار شاهد در اکثر صفات مورد آزمایش در پایین ترین سطح آماری قرار داشت. در میان ارقام مورد آزمایش رقم کوهدشت از نظر صفات روز تا سنبله رفتن ، روز تا رسیدن ، ارتفاع بوته، مساحت برگ پرچم و عملکرد دانه 4/264 - تن در هکتار - درگروه آماری بالاتری نسبت به دو رقم کریم و زاگرس قرار گرفت .
.1 مقدمه
مصرف بیرویه کودهای شیمیایی مانند نیتروژن و فسفر و عدم کاربرد کودهای دارای عناصر کم مصرف، وجود خاکهای آهکی با ماده آلی کم،کشت متناوب اراضی سبب تشدید کمبود عناصر کم مصرف در خاکهای زیر کشت غلات کشور گردیده است - سیلیسپور، 1386 ؛ بایبوردی و ملکوتی، . - 1382 گندم - Triticum aestivum L. - از نظر تولید و سطح زیرکشت مهمترین محصول زراعی به شمار رفته و افزایش کمی و کیفی عملکرد آن در واحد سطح از مهمترین اولویتهای تحقیقاتی و اجرایی کشور می باشد.
با توجه به اهمیت گندم در تغذیه انسان لازم است همراه با افزایش عملکرد کمی، در بالا بردن کیفیت گندم هم اقداماتی انجام شود - معتمد، . - 1384 به نقل از معتمد - 1384 - ، با توجه به آزمایشهای خاکشناسی در ایران مشخص شده است که 37 درصد اراضی گندم از نظر قابلیت دسترسی آهن، 40 درصد از نظر کمبود روی، 25 درصد از نظر کمبود منگنز و 24 درصد از نظر تامین مس قابل جذب و نزدیک به 22 درصد از نظر بور مشکل دارند. آمارهای جهانی نیز نشان می دهند که حدود 50 درصد از خاکهای تحت کشت غلات در جهان از نظر روی قابل دسترس و حدود 30 درصد از نظر کمبود آهن و 25 درصد از نظر بور مشکل دارند.
مصرف زیاد و یکنواخت غلات با غلظتهای پائین عناصر کم مصرف از دلایل عمده برای گسترش جهانی کمبودهای آهن و روی در کشورهای در حال توسعه میباشد.
خاکهای ایران در کمربند کمبود روی در جهان واقع شده است بنابراین استفاده از کودهای حاوی روی با توجه به آزمایش خاک ضروری می باشد. در کشورهای آسیایی، کمبود روی بیشتر در هندوستان، پاکستان، چین، ترکیه و ایران شایع است
با توجه به اینکه عناصر ریزمغذی علاوه بر افزایش تولید، در سلامتی و تندرستی انسان نیز موثر می باشند، لذا یکی از راههای ساده و اقتصادی برای نیل به خودکفایی و جامعه ای سالم و تندرست، اضافه کردن عناصر ریزمغذی به خاک و یا مصرف آن به صورت محلول پاشی می باشد تا بدین ترتیب علاوه بر افزایش تولید، غلظت عناصر ریزمغذی را در محصولات کشاورزی از جمله گندم که غذای اصلی مردم ایران است، افزایش داد
سیادت و همکاران - 1378 - گزارش کردند که کودهای ریزمغذی دارای اثر معنی داری بر عملکرد می باشند. خوشگفتارمنش و همکاران - - 1380 بیان نمودند که در اراضی شور منطقه قم، مصرف کودهای حاوی روی در مقادیر کم در عملکرد گندم تاثیری نداشته و بایستی در اراضی شور میزان مصرف این عناصر بالا باشد.
ملکوتی و همکاران - 1379 - نتیجه گرفتند که با کاربرد عناصر کم مصرف در 10 استان کشور عملکرد گندم افزایش می یابد و دامنه افزایش عملکرد بین 350-1900 کیلوگرم در هکتار مشاهده شد. در مورد تاثیر عناصر کم مصرف بر افزایش خصوصیات کیفی دانه گندم از جمله درصد پروتئین می توان به تحقیقات انجام شده توسط سدری و ملکوتی - 1379 - ، ثواقبی و ملکوتی - 1379 - و ملکوتی و همکاران - 1379 - اشاره کرد.
فیضی اصل و بایبوردی - 1386 - گزارش کردند که هر عاملی که باعث افزایش غلظت عناصر فسفر و روی در گیاه شود، احتمالاً باعث بهبود عملکرد دانه خواهد شد. ضیائیان و ملکوتی - 2002 - با بررسی اثر آهن، منگنز، روی و مس بر عملکرد و کیفیت دانه گندم در اراضی آهکی منطقه درودزان شیراز گزارش کردند که با مصرف عناصر ریزمغذی، عملکرد دانه، کاه، وزن هزاردانه و میزان پروتئین دانه افزایش می یابد.
المجید و همکاران - 2000 - با بررسی اثرات محلول پاشی ریزمغذی ها بر عملکرد و کیفیت گندم در خاکهای رسی مصر نتیجه گرفتند که محلول پاشی عناصر آهن، روی و منگنز ارتفاع بوته را افزایش داد ولی مس اثر کمتری براین صفت داشت.
سینگ و همکاران - - 1999 پس از یک مطالعه 10 ساله در خاکهای مالی سول گزارش کردند که از جمله عوامل مسؤل کاهش عملکرد برنج، کمبود روی و بور می باشد. یو و همکاران - - 1998 نشان دادند که وزن خشک اندام هوایی برنج با اضافه کردن بور به خاک زیاد شده است و اظهار داشتند کمبود بور زمانی اتفاق می افتد که غلظت بور در برگ پرچم کمتر از 7/3 میلی گرم در کیلوگرم باشد.
تحقیقات زیادی روی اثر عناصر ریزمغذی به خصوص در شرایط دیم بر گندم در ایران صورت نگرفته است . بنابراین، این آزمایش به منظور بررسی عکس العمل سه رقم گندم با مصرف کودهای ریز مغذی در شرایط کشت دیم و ارزیابی اثر این عناصر بر عملکرد و صفات مورفولوژیک طرح ریزی و اجر ا گردید.
.2 مواد و روش ها
این پژوهش در سال 1391 در منطقه کوهدشت با عرض جغرافیایی 29 درجه و 36 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی47 درجه و 40 دقیقه شرقی و با ارتفاع 1200 متر از سطح دریا با اقلیم نیمه گرمسیری و متوسط بارندگی سالانه 450میلیمتر اجرا گردید. این آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار به منظور ارزیابی اثر محلول پاشی کودهای ریز مغذی آهن، روی و بور بر خصوصیات زراعی سه رقم گندم در شرایط دیم اجرا گردید.
در این آزمایش تیمارهای آزمایشی شامل : محلول پاشی عناصر ریز مغذی در چهار سطح : K1تیمار محلول پاشی روی ، K2 تیمار محلول پاشی آهن ، K3 تیمار محلول پاشی بور، K4 تیمار شاهد به عنوان فاکتور اصلی و تیمارهای رقم در سه سطح : G1 رقم کوهدشت، G2 رقم کریم، G3 رقم زاگرس به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. در این بررسی هر کرت آزمایشی دارای 6 ردیف کشت با فاصله20 سانتیمتر و طول 5 متر با فاصله کرتهای 30 سانتیمتری و فاصله بلوکهای 3 متری در نظر گرفته شد.
عملیات کاشت در تاریخ 91/8/20 با بذر کار عمیق کار دیم انجام گرفت. محلول پاشی کرتهای آزمایشی در دو نوبت طی مراحل پنجه زنی و گلدهی در اختیار گیاهان قرار داده شدند. غلظت تمامی کودهای ریزمغذی به تناسب نقشه طرح مورد تحقیق به میزان یک لیتر در هکتار انجام گرفت. در زمان اجرای آزمایش مقادیر لازم از کودهای نیتروژن، فسفر و پتاس به ترتیب از منابع اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم تهیه و در اختیار گیاهان قرار داده شدند . مقادیر کودهای نیتروژن، فسفر و پتاس به ترتیب300، 100 و 250 کیلوگرم درهکتار بودند.
کودهای فسفره و پتاس قبل از کاشت و ازت در سه مرحله به صورت یک سوم قبل از کاشت دو سوم باقیمانده به صورت سرک در مراحل انتهای پنجه زنی و گلدهی در اختیار گیاهان قرار داده شدند. با توجه به اینکه این بررسی به صورت کشت دیم انجام گرفته و نزولات جوی باعث آبیاری کشت می گردند، توجه به این نکته ضروری است که طبق آمار هواشناسی ایستگاه تحقیقات شهرستان کوهدشت، اولین بارندگی در تاریخ 22 تا 24 آبان ماه به میزان 9 میلی متر اتفاق افتاد. در این بررسی صفاتی مانند روزهای سنبله رفتن، روزهای رسیدگی، ارتفاع بوته و مساحت برگ پرچم مورد مطالعه قرار گرفت
