مقاله غار زکریا شهرستان استهبان ، نمونه ای از جاذبه های ژئوتوریستی استان فارس

بخشی از مقاله

چکیده

ژئوتوریسم، گردشگری دانش محوری است که از تلفیق میان رشته ای صنعت گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبه های طبیعت بی جان همراه با مسایل فرهنگی مرتبط با آنها در قالب ژئوسایت به عموم مردم به وجود می آید. شهرستان استهبان به علت داشتن میراث های طبیعی از مناطق مستعد، دارا بودن پدیده های جالب ژئومورفولوژیکی، ویژگی های متنوع اقلیمی و چشم اندازهای جالب اکولوژیک، آثار وابنیه تاریخی و همچنین ویژگیهای محیطی منحصربه فرد، از منظر توسعه اکوتوریسم و ژئوتوریسم دارای پتانسیلهای مناسبی است .

غار زکریا یکی از جاذبه های ژئوتوریستی شهرستان استهبان می باشد. لذا مطالعه ارزش ژئوتوریستی و اکوتوریستی آن می تواند در پیش بینی نیازها و رفع کمبودها و توسعه گردشگری در منطقه مناسب باشد. غار زکریا در 5 کیلومتری غرب شهرستان استهبان - شمال شرق شیراز - و جنوب دریاچه بختگان در یال شمالی تاقدیس تودج قرار گرفته است. این غار که هنوز به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته و معرفی نشده است با توجه به ویژگی های خاص خود می تواند از جمله جاذبه های زمین گردشگری در استان فارس باشد .در این مقاله به معرفی غار زکریا و ویژگی های آن پرداخته شده است.

-1 مقدمه

زمینگردشگری یا ژئوتوریسم از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شدهاست بخش ژئو جاذبههای زمین شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدنکاری را شامل میشود و بخش توریسم آن به عنوان موضوعی چند رشتهای، تمامی زیرساخت های صنعت گردشگری از جمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و...شامل میشود و برخلاف اکوتوریسم که جاذبه های طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار داده است، این صنعت بطورکلی با جاذبه های طبیعت بی جان سروکار دارد و مخاطبان ژئوتوریسم نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین شناسی وژئومورفولوژی، بلکه گردشگران عادی و علاقمندان طبیعت هستند.

در جریان فعالیتهای ژئوتوریسمی، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیدههای زیبا و ویژه زمین شناسی و ژئومورفولوژی، با مبانی پیدایش آنها آشنا شده اهمیت وجودی آنها را درمییابند - نیوسام و داولینگ. - 51:1387 زمین گردشگری شکلی از گردشگری نواحی طبیعی است که بطور ویژه برروی زمین شناسی و چشم انداز توجه دارد. زمین گردشگری صنعت گردشگری را به سمت توجه به ژئوسایتها و حفاظت از تنوع زمین شناختی و درک علوم زمین - از طریق شناساندن ارزش و فراگیری از آنها - گسترش می بخشد.

این امر از طریق بازدیدهای مستقل از عوارض زمین شناختی، استفاده از ژئوتریل ها - مسیرهای زمین شناختی - و نقاط تماشای چشم انداز، برگزاری تورهای با راهنما، فعالیتهای مربوط به موضوعات زمین شناختی و با پشتیبانی مراکزی بنام مرکز بازدید کنندگان مخصوص ژئوسایتها انجام مییابد

گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است. ژئوتوریسم زیر مجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع زمین گردشگری و توسعه گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که ژئوسایت مورد بازدید برای نسلهای آینده حفظ و قابل استفاده باشد

توسعه پایدار بر سه اصل پایداری بوم شناختی، پایداری اجتماعی، فرهنگی و پایداری اقتصادی است. پایداری بوم شناختی تضمین کننده آن است که توسعه با حفظ فرایندهای اساسی زیست محیطی، تنوع و گونههای زیستی سازگار باشد. پایداری اجتماعی، فرهنگی تضمین میکند که توسعه با فرهنگ و ارزشهای مردمی که متأثر از آن هستند، سازگار بوده و هویت جامعه را حفظ کند و پایداری اقتصادی تضمین میکند که توسعه واجد کارآیی اقتصادی بوده و منابع به ترتیبی اداره بشوند که بتوانند پشتیبان نسلهای آینده باشد

گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است. ایران با تنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمینشناسی گوناگون وطبیعت بی جان بینظیر، میتواند از پدیدههای زمین شناختی ژئوتوپها در سراسر کشور مانند غارها، تنگهها، درهها، مناطق فسیلی، درههای نشستی، شکافهای بزرگ زمین شناسی،سازندهای زمین شناختی، گلفشانها، زمینهای کارستیک، انواع کانیها، هرمهای ماسهای، سواحل صخرهای - سنگی، معادن باستانی، کلوتها و غیره بعنوان میراثهای زمین شناختی وژئومورفولوژی در قالب ژئوسایتهای بالقوه متعدد پس از تدارک زیرساختهای گردشگری به عنوان ابزاری کار ساز در راستای توسعه ژئوتوریسم و تاسیس ژئوپارکها مورد استفاده قرار دهد

شهرستان استهبان از سرزمینهای شرق استان فارس است که شمال آن به دریاچه بختگان - پیچگان - جنوب آن به کوههای تودج - توده - و غرب آن به دشت رونیز و شرق آن به کوههای داراب و ایج محدود میشود و دارای جمعیت 686789 میباشد.

در حقیقت این منطقه دشتی است با 1767 متر ارتفاع از سطح دریا و 2652 کیلومتر مربع وسعت، با این شرایط شهر استهبان در دشتی قرار دارد که توسط کوهها احاطه شده است. از این شهر مدار 29 درجه و 8 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 3 دقیقه طول شرقی میگذرد. از لحاظ زمینشناسی خاک این ناحیه رسوبی و مخلوط با ماسه و آهک است که در دشتها از مقدار ماسه کاسته می شود. با ورود به کوهستانها از داخل کوهپایههای ابتدا ماسه های به سنگهای درشت و بعد به صخرههای بزرگ تغییر شکل مییابد.

بطور کلی جنس خاک در استهبان ریز بافت و دارای پودرهای گچ و آهک می باشد و از ساختمان فیزیکی چندان مناسبی برخوردار نیست. تا به امروز تعداد شش غار در به نامهای غارصفر ،قلعه دختر ، کوه قلاتون یک ،کوه یتیم ،کوه قلتان دو ، هفت ترو ، به ثبت ملی رسیده است. غارها از جمله پدیده های ژئوتوریستی هستند که علاوه بر جنبه زمین شناسی، از نظر جاذبه های جالب طبیعی هم بسیار با ارزش هستند و هرساله میلیون ها گردشگر و محقق در سراسر دنیا از آنها بازدید می کنند.

غار گبر و غار زکریا نیز از جمله غارهای موجود در منطقه می باشند که هنوز ثبت ملی نشده اند. آمار گردشگران بازدید کننده از غارها در دنیا حدود 170 میلیون نفر است و درآمد آن در حدود 1/5 میلیارد دلار برآورد می شود - افراسیابیان و راهنمایی . - 145:1376 واژه غار به حفره ای اطلاق می شود که به طور طبیعی در زیر زمین شکل گرفته باشد .مدخل حفره می تواند به قدری بزرگ باشد که یک انسان به راحتی وارد آن شود و یا فقط شیاری باشد برای عبور نور باشد

غارها را از نظر نحوه تشکیل به دو گروه می توان تقسیم بندی کرد: غارهای غیر کارستی یا کارست دروغین و غارهای کارستی. عوامل شکل گیری غارهای غیر کارستی عواملی غیر انحلالی مانند هوازدگی و رفتار هیدرولیکی است. گیلیسون عوامل اصلی در شکل گیری این نوع غارها را جابجایی زمین ساختی و فرسایش سنگهای گدازه ای ذکر کرده است

برخی محققین غارهای کارستی و غیر کارستی را اینگونه تعریف کرده اند: غارهای کارستی محصول جابجایی مولکول به مولکول سنگهای حل شونده در آب است در صورتی که غارهای غیر کارستی محصول جابجایی ذره به ذره ذرات سنگها به صورت معلق توسط آب می باشد.

شناخته شده ترین انواع غارها آنهایی هستند که به غارهای انحلالی معروفند .اکثر غارهای آهکی به دلیل انحلال این سنگ ها به وسیله اسید ضعیف موجود در آب زیر زمینی ایجاد می شوند . با نفوذ آب زیر زمینی و آب حاوی املاح به اعماق زمین، فضاهای خالی با انواع مختلفی از اشکال بلوری کربنات کلسیم اشغال می گردد .آب اسیدی که دارای کربنات کلسیم محلول است با عبور از بین سنگها به بی کربنات کلسیم تغییر ماهیت می دهد .این محلول اگر گاز دی اکسید کربن را از دست بدهد دوباره کربنات کلسیم آن رسوب می کند که کانی حاصل شده به این روش ازنوع کلسیت است .

این کانی در محل درزه ها، گسل ها و بستر زمین رسوب می کند .با گذشت زمان فضاهای خالی به حدی بزرگ می شوند که سیستمی حفره مانند را تشکیل می دهند .بعضی از انواع غارهای آهکی با اشکال زیبایی مزین شده اند که حاصل رسوب کلسیت در سقف، دیواره و کف غار می باشند.برخی این اشکال عبارتند از:

-1-1 استالاکتیت: اشکال مخروطی توپر یا متخلخل که از سقف غار آویزان است .واژه استالاکتیت واژه ای یونانی است .استالاکتیت نوعی رسوب استوانه ای یا مخروطی می باشد و از مفهوم چکیدن و چکه کردن می باشد. معنای لفظی این واژه که بر سقف یا دیواره های غارهای آهکی تشکیل می شود و گاهی از آن با نام سنگ چکنده یاد می کنند. استالاکتیت ها از ته نشین شدن کلسیم کربنات و دیگر مواد معدنی، که رسوبات آب های حاوی مواد معدنی هستند تشکیل می شوند .

هر استالاکتیت ابتدا تنها با چکیدن قطرات آب های حاوی کلسیم کربنات از سقف بوجود می آید .هنگامی که یک قطره می چکد، حلقه ای بسیار نازک از کلسیت تشکیل می دهد .با تداوم این عمل هر قطره حلقه نازک دیگری از رسوبات کلسیت از خود بر جای می گذارد .سرانجام، این حلقه ها یک حفره یا سوراخ بسیار باریک ایجاد می کنند .این سوراخ ها که قطری حدود نیم میلیمتر دارند، ممکن است بسیار طولانی باشند اما بسیار نازک و ترد می باشند .

در صورتی که به نحوی راه این سوراخ بسته شود، قطرات آب از بالا به بیرون سر ریز شده، باعث ته نشین شدن مقدار بیشتری کلسیت و مخروطی تر کردن شکل استالاکتیت می شوند .هر چند که ادعا شده است بلند ترین استالاکتیت شناخته شده در جهان در تالار راریتیس واقع در برزیل قرار دارد و دارای بیست متر ارتفاع می باشد، برخی ازغار نوردان در هنگام جست و جو حتی با استالاکتیت های بلند تری هم مواجه شده اند. غار کلته خور زنجان و چاله نخجیر دلیجان مهمترین نمایشگاه چکننده های فوق بصورت های مختلف می باشد

-1-2استالاگمیت: شکل مقابل این رسوبات که در زیر استالاکتیت ها تشکیل می شود استالاگمیت نامیده می شود .قطراتی که از استالاکتیت می چکند وکلسیت بیشتری در پایین ته نشین می کنند سر انجام استالاگمیت های گرد یا مخروطی شکلی را پدید می آورند .بر خلاف استالاکتیت ها، استالاگمیت ها هیچ گاه دارای سوراخی در داخل خود نمی باشند . استالاگمیت به صورت سنگال هایی کنکرسیون در زیر استالاکتیت ها ایجاد می شوند که قاعده آنها در کف غار و راس آنها به طرف سقف است .در هنگام بازدید از غارهای حاوی استالاکتیت ها و استالاگمیت ها از بازدید کنندگان درخواست می شود به دیواره ها و سنگ ها دست نزنند .دلیل این موضوع به طور کلی ادامه داشتن رشد و تشکیل سنگ ها و استالاکتیت هاست .از ان جا که شکل گرفتن سنگ ها به دلیل رسوب کردن مواد معدنی محلول در آب بر سنگ های قدیمی می باشد، لذا دست زدن به سنگ ها باعث تخریب بستر رسوب گذاری و از بین رفتن رشد طبیعی آن ها می شود

-1-3ستون:حاصل رسیدن استالاکتیت و استالاگمیت به یکدیگر است .در صورت وجود زمان کافی استالاگمیت ها می توانند به استالاکتیت ها رسیده و تشکیل یک ستون دهند

-1-4فلاوستون: هنگامی که آب به دیواره های شیب دار سطح صخره ها راه می یابد ممکن است تشکیلات آهکی جالبی که به نام فلاوستون مشهورند شکل بگیرند که اغلب به شکل پرده های شفاف مواج و آبشارها تشکیل می شود

-2 بحث

-2-1موقعیت زمین شناسی و هیدروژئولوژی

منطقه مورد مطالعه در منتهی الیه زون چین خورده زاگرس و جنوب دریاچه بختگان واقع شده است.