بخشی از مقاله
چکیده
نیاز جوامع به فضاهای امن در سایه حوادث طبیعی، ازجمله مسائلی است که به سبب افزایش چشمگیر این حوادث، تفکر بشر را به خود معطوف کرده است. زلزله بهعنوان مخربترین بلایای طبیعی، بهویژه در کشور ایران که دارای موقعیت خاص جغرافیایی و بافت غالبا فرسوده است، هرساله جان عدهی بیشماری را میگیرد و افراد زیادی را بیخانمان میکند.بافتهای تاریخی بهمنزلهی قسمتی از سیستم شهری که از لحاظ کالبدی و مورفولوژیک دارای ارزش هستند عمدتا به سبب قدمت زیاد و در صورت عدم توجه، به بافتهای فرسوده تبدیل میشوند و لذا توانایی مقابله با حوادث نابهنگام طبیعت را ندارند.
بروز سانحه و پیرو آن از دست دادن سرپناه افراد آسیبدیده را بر آن وا میدارد که بهموجب احساس ترس و ناامنی زیستگاه خود را ترک کنند و یا در صورت احساس امنیت در همان منطقه مستقر شوند. در زمان رخداد حادثه، مشکل عمدهی افراد و ارگانها بحث وجود امنیت در کنار دیگر تمهیدات برای امدادرسانی میباشد. در این میان تأمین امنیت در بافتهای تاریخی به سبب آسیبپذیری زیاد این مجموعه، تراکم جمعیتی موجود و عدم وجود امکانات و زیرساختهای لازم از نکات حائز اهمیت است که میتواند باعث کاهش ضایعات و تلفات گردد.
بر این اساس شناخت الزامات شهرسازی، روانشناختی و زیستمحیطی میتواند موجب حصول اطمینان از عدم وقوع ناهنجاریهای اجتماعی و سوءاستفاده از بینظمیهای ناشی از حوادث گردد. پژوهش پیش رو با هدف ارائهی راهکارهایی جهت افزایش ابعاد امنیتی- اجتماعی اسکان پس از زلزله در بافتهای تاریخی بهصورت نظری و با روش مطالعات کتابخانهای و اسنادی تنظیم شده است و سعی بر آن دارد با بررسی نقش مدیریت بحران و شهرسازی در القای احساس امنیت و بهمنظور کاهش خسارات جانی و مالی و تسریع بهبودی روحی و جسمی، آرامش خاطر جوامع در رویارویی با حوادث طبیعی را تضمین کند.
.1 مقدمه
زمین زیر پای انسانها در روند طبیعی حیات خود در مقاطعی دچار لرزشهایی میگردد که در صورت عدم آمادگی موجودات زندهی ساکن آن زندگی آنها را با خطر مواجه میسازد. تغییراتی که انسانها در نظام طبیعی این کره به وجود آوردهاند و مصنوعاتی که به آن اضافه کردهاند علت اصلی آسیبپذیری آنها در برابر لرزش ناگهانی زمین است.
در حقیقت این ضعف آمادگی انسانها در برابر دست سازههای خود است که یک واقعهی طبیعی را به یک بلا تبدیل میکند. شبکه زلزلهشناسی کشور نشان میدهد که عملا تمامی کشور زلزلهخیز است. تابآور ساختن کالبد شهرها در کنار مقاومسازی بناها و زیرساختهای شهری از عواملیست که موجب کاهش آسیبپذیری شهرها میگردد. بافتهای تاریخی دارای سیستم شهری طراحیشده متناسب با زندگی روزگار گذشته، با گذر زمان رنگ فرسودگی گرفتهاند و دیگر نه تاب زلزله دارند و نه جان مقاومت.
لکن اگرچه این بافتهای قدیمی از منزلت مکانی و سکونتی پایینی برخوردارند - حبیبی و دیگران، 1386، ص - 68، لذا هنوز افراد زیادی به دلایل اجتماعی-اقتصادی با علم بر فقدان امنیت این مکانها در آنها سکنی دارند. همانطور که واضح و مبرهن است گامهای اولیه و ضروری برای داشتن شهری تابآور در برابر مخاطرات، پیشگیری و ارزیابی میزان آسیبپذیری بافتها و عمل به راهکارهای موجود و موفق در زمینهی کاهش اثرات زیانبار و مخرب زلزله بر شهر است. اما در هنگامی که مجموعهای شهری به این توفیق دست نیابد و عملیات و تصمیمات برنامهریزیشده قبل از بحران نتیجهای در بر نداشته باشد و خسارات و خطرات دامنگیر شهر شود چه برنامهای باید اندیشید؟
امروزه با گذشت بیش از چند دهه از پیگیری تحقیقات عملیات بازسازی و تأمین امداد، این موضوع به عنوان دانشی در محافل تحقیقاتی دنیا به کار گرفته میشود. بازسازی کالبدی در حقیقت بازسازی حیات شهری است؛ چرا که بازماندگان تنها کالبد مسکن خود را از دست ندادهاند، بلکه زندگی جاری در آن را ازدستدادهاند. تجربهی زلزلههای مکرر بیانگر از بین رفتن انسجام اجتماعی و انتظامی منطقه و بنیادهای اساسی محیطی و معیشتی پس از وقوع حادثه میباشد
مبحث امنیت و حق زندگی در شرایط امن نیز بهعنوان یکی از نیازهای تمام ادوار زندگی افراد لازم است در طول مدت بحران و تا هنگام بازگشت اوضاع به شرایط طبیعی زندگی مورد توجه قرار گیرد تا عوارض شایع امنیتی در هنگام بحران به حداقل کاهش پیدا کند.
تراکم و ازدحام بیشازحد جمعیت، بهم خوردن نظم عمومی و ترافیکی، دزدی و سرقت، نیاز فزاینده افراد آسیبپذیر و آسیب دیده و دیگر فاکتورهای مخل امنیت که برخاسته از بافت آسیبزا و آسیبپذیر است، تأکید بر تلاش برای مواجهه با آسیبهای زلزله دارد. بر این اساس در این پژوهش سعی شده است با بررسی فرآیند تأمین امنیت در بافتهای تاریخی از دیدگاه بازسازی شهری که در اغلب موارد مغفول مانده است، به راهکارهای طراحی شهری در شرایط آشوبزده پس از سانحه جهت افزایش ظرفیت تحمل تنشهای وارده و ایمنی کالبدی و اجتماعی برای بازماندگان دست یافت.
.2 آسیبپذیری بافتهای تاریخی
بافتهای تاریخی در یک مجموعهی شهری بهمنزلهی زیرسیستمهایی از سیستم شهری و بهعنوان سرمایههای اجتماعی و فرهنگی دارای ارزش که طی گذشت ایام شکل گرفتهاند، شناخته میشوند و در جامعهی متمدن امروزی عمدتا در مرکز یا محدودههای بلافصل شهرها قرار دارند - میرمیران, . - 1375 این بافتها از منظر ساختار کالبدی و کارکرد در سیستم شهری همراستا با نیازهای زمانهای گذشته شکل گرفتهاند
پاسخگویی نوع زندگی آن زمان هستند.
بررسی شاخصهای موجود در این سیستم که آن را از دیگر بافتها متمایز میکند بیانگر وضعیت اغلب نامطلوب آنها و مهجوریت این بافتها از نگاه متخصصان است. کاربری اراضی، مساحت قطعات تفکیکی و سطح اشغال، ارتفاع، قدمت، کیفیت نوع مصالح، وضعیت شبکههای ارتباطی و وضعیت تأسیسات، تجهیزات و زیرساختهای شهری ازجمله مشخصههای کالبدی یک بافت شهری هستند که ویژگیهای زیستی- محیطی- اقتصادی آن را تعریف میکند.
