بخشی از مقاله
چکیده
بررسی پیکره ی زبانی گویش کُردهای سنگان حاکی از این حقیقت است که ساختواژه ی این گویش خصوصیات زبانی ویژه ای را در خود دارد. هدف پژوهش حاضر این است تا فرآیند تصریفی این گویش را در عنصر زبانی اسم بررسی و توصیف کند.
گردآوری داده های زبانی این گویش، دهستان سنگان واقع در 50 کیلومتری شمال شهرستان خاش در استان سیستان وبلوچستان ، به روش های مشاهده ،ضبط گفتار آزاد و مصاحبه با گویشوران کرد صورت گرفته است. تعداد 20 گویشور کشاورز و خانه دار بی سواد سنگانی 10 - مرد و 10زن - بین سنین 50تا 80 سال انتخاب شده اند و مواد زبانی مربوط ضبط و سپس واجنویسی گردیده است.
در مرحله بعد فرآیند تصریفیگویش کُردهای سنگان در عنصر زبانی اسم مورد بررسی و توصیف قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که این گویش در مقوله تصریف انواع اسم ها ،ساخت اضافه، اسم های مفرد و جمع و ضمایر دارای نظام تصریفی قوی است.
مقدمه:
گویش شناسی یکی از شاخه های زبان شناسی است که هدف آن گردآوری گویش ها و توصیف علمی آنهاست. متاسفانه باگسترش آموزش همگانی و رسانه های گروهی و در نتیجه باسوادشدن و آگاه شدن مردم روستاها و شهرها، زبان رسمی جایگزین گویش ها و زبان های محلی می شود و دیری نمی پاید که گویش ها و زبان های محلی از بین می روند.
گویش ها وزبان های محلی منابعی بسیار غنی برای پژوهش های زبانی، ادبی، جامعه شناختی، مردم شناختی و تاریخی می باشند گویش کُردهای سنگان که در شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان رواج دارد، تحت تاثیر عوامل مذکور در معرض خطر فراموشی و زوال واژگانی است، به طوری که واژه های قدیمی در کلام گویشوران جوانتر رواج ندارد و حتی گویشوران جوان رغبتی به استفاده از گویش نیاکان خود نشان نمی دهند. لذا، پژوهشگر برآن شد تا فرآیند اشتقاق گویش کُرد های سنگان را مورد بررسی و توصیف زبان شناختی قرار دهد.
در خصوص ساختواژه گویشکُردهای سنگان هیچ گونه پژوهشی که مبتنی بر اهداف زبان شناختی، جامع، نوین و منسجم باشد، صورت نپذیرفته است.
از جمله اشخاصی که در مورد گویشکُردهای سنگان پژوهشی انجام داده است، می توان بهکرُد - 1375 - اشاره کرد. وی گویش کرُدها» در خاش به مرکزیت سنگان« را در حوزه ای غیر از ساختواژه یعنی، فرایندهای آوایی مورد بررسی و پژوهش قرار داده است .
با وجود این، گویش هایی در این منطقه وجود دارند که در حوزه ی مسائل زبان شناسی مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند. از جمله این گویش ها می توان گویش سیستانی را نام برد.
گویشکُردهای سنگان از لحاظ ساختواژه، شباهت فراوانی با گویش سیستانی دارد. همچنین در بررسی های نگارنده، تفاوت های زیادی میان گویشکُردهای سنگان با زبانکُردی رایج در نواحی کرد نشین ایران مشاهده می شود.
آهنگر - 1382 - ، دستگاه واجی گویش سیستانی منطقه شیب آب زابل را مورد بررسی قرار داده است. واجها، واکه ها و همخوانها را شناسایی و همچنین ساخت هجا در این گویش را توصیف زبانی نموده است .
پژوهشگر در این پژوهش سعی دارد به بررسی و توصیف زبان شناختی ساختواژه گویش کُردهای سنگان در قالب فرآیند اتصریفی بپردازد، بر این اساس، مقوله های ساختواژه - نحوی را در عنصر زبانی اسم در این گویش را مورد بررسی قرار می دهد. هدف از انجام این پژوهش توصیف زبانشناخی فرآیند تصریفیدر گویش کُردهای سنگان است.
ساختواژه تصریفی
ساختواژه شاخه ای از علم زبان شناسی است که در آن ساختمان درونی واژه ها مورد بررسی قرار می گیرد و به چگونگی ترکیب تکواژها و تشکیل واژها می پردازد.
در ساختواژه تصریفی به بخشی از واژه پرداخته می شود که با نقش نحوی آن سرو کار دارد و مقولات ساختواژی- نحوی مانند: جنس، معرفگی، حالت، تفضیل، شخص، شمار، زمان، وجه و نمود در عناصر زبانی زیر مورد بررسی قرار می گیرند.
براساس - هسپلمث، - 71 :2002 ویژگی های تصریفی عبارتند از:
-1 تکرار پذیر نیست.
-2 این نمونه تکواژها زایایی بالای ندارند.
-3 مقوله - - part of speech را عوض نمی کنند.
-4 به گروه بسته تکواژها تعلق دارند و تعداد آنها زیاد نیست.
-1 اسم: اسم آن عنصر زبانی است که هسته گروه اسمی واقع می شود. - غلامعلی زاده، » - 40 :1386اسم« کلمه ای است که می تواند به عنوان هسته در جایگاه اصلی گروه اسمی به کار رود و نشانه های دستوری خاصی مانند نشانه جمع، معرفه و نکره با آن همراه گردد.
-1 -1 جنس دستوری
یول معتقد است که اگر چه جنسیت طبیعی بر اساس زن و مرد می باشد، اما جنسیت دستوری - grammatical - gender بر اساس طبقه اسم - مذکر و مونث - است و به جنسیت طبیعی آنها بستگی ندارد در جنسیت دستوری اسم ها بر اساس جنسیت شان دسته بندی می شوند و معمولاً حروف تعریف و صفات نیز برای مطابقت با جنسیت اسم ها، اشکال متفاوتی دارند.
»مرد« a. mard - 1 -
»زن« b. z ā
در گویش کُردهای سنگان، نشانه تصریفی خاصی برای نشان دادن جنس دستوری مشاهده نمی شود. در واقع، در این گویش، جنس دستوری وجود ندارد و تکواژه تصریفی آن صفر - T - است.
در مورد ضمایر، سوم شخص مفرد و سوم شخص جمع inâ - ایشان - و onâ - آنان - برای اشاره به مذکر و مؤنث هر دو به کار می رود. همچنین، این دو ضمیر در اشاره به انسان وغیرانسان متمایز نمی شوند.
-2 -1 اسم جنس
اسم جنس از لحاظ صوتی تهی یا بی نشانه است و از لحاظ معنی به »جنس طبیعی« اشاره می کند. - مشکواه الدینی، - 39 :1386در گویش کُردهای سنگان، اسم جنس هیچ نشانه ی ساختواژی خاصی ندارد و می تواند به صورت مفرد و بدون وابسته به کار رود و فاقد نشانه های نکره ساز و معرفه ساز باشد. مانند:
آهن a. âhen - 2 -
سنگ b. seng
-3 -1 اسم نوع
اسم نوع از لحاظ صوتی تهی یا بی نشانه است و از لحاظ معنایی به »نوع طبیعی« یک اسم اشاره می کند.
در گویشکُردهای سنگان اسم نوع از لحاظ ساختواژه فاقد نشانه است:
دختر - 3 - a. kenǰā
قورباغه b. gowak
-4 -1 معرفگی: اسم از حیث آشنایی، برای مخاطب یا خواننده بر دو نوع معرفه و نکره است. در ادامه هر یک از این دو نوع را با ویژگی ها و نشانه های تصریفی در گویشکُردهای سنگان مورد بحث و بررسی قرار می دهیم:
-1 اسم معرفه: معرفگی ویژگی اسم است که هم از نظر گوینده و هم شنونده مشخص باشد. معرفگی را به چند صورت نشان می دهند.
الف - معرفگی نحویمعمولاً: اسم یا گروه اسمی می توانند در جایگاه فاعل و یا مفعول غیر مستقیم بدون نشانه قرار گیرند، معمولاً معرفه و گاهی اسم جنس است. - همان - البته باید توجه کرد که معرفگی اسم ها در جایگاه های مذکور، بیشتر از بافت کلام - discourse - حاصل می شود تا از ساخت نحوی جملات.
نمونه هاییاز گویش کُردهای سنگان:
-1 معرفه:
»او را پیش ملا بردند.« a. one bordan gor mollâ. - 4 -
»بز داخل خانه رفت.« a. boz teh xâna ra. - 5 -
-2 اسم جنس:
»چوب سبک است.« a. čob sobak-e.× - 6 -
-3 صفات اشاره
»آن کفش را بپوش« a. o ko -e pâ xo kon.× - 7 -
دو صفت اشاره ī - این - و o - آن - اگر قبل از اسم قرار گیرند آن را معرفه گویند.
»این مزرعه است.« a. ī kešta-e× - 8 -
»آن مزرعه است.« b. o kešta-e
