بخشی از مقاله
خلاصه
حملات هوایی به مناطق شهری ، امروزه به عنوان یک روش معمول در تمامی جنگ ها شناخته می شوند ؛ لذا ارائه برنامه هایی به منظور کاهش اثرات ناشی از آن بر شهرها ضروری به نظر می آید . شهرسازی به عنوان یک دانش کاربردی ، از طریق مداخله در ابعاد مختلف شهرها ، می تواند زمینه کاهش آسیب پذیری شهرها در حملات هوایی را فراهم آورد . در این پژوهش ، از ناحیه یک منطقه 11 شهر تهران ، به عنوان محدوده مطالعاتی ، استفاده شد ؛ که در طرح های شهری به عنوان یکی از مناطق مهم مرکزی کلانشهر تهران معرفی شده است .
در ادامه با بررسی روش های مختلف برنامه ریزی ، نسبت به تدوین فرآیند برنامه ریزی مناسب ، برای کاهش آسیب پذیری محدوده مورد مطالعه در حملات هوایی ، اقدام گردید . طبق یافته های پژوهش ، فرآیند مناسب برنامه ریزی به منظور کاهش آسیب پذیری بافت های شهری را می توان ، شامل چهار مرحله اصلی ، تدوین اهداف ، شناخت وضع موجود ، تحلیل آسیب پذیری ، تدوین راهبردها دانست .
-1 مقدمه :
-1-1 طرح مسأله
در طول دوران جنگ تحمیلی در تهاجم رژیم بعث عراق و بمب باران های موشکی و حملاتی که به مناطق مرزی و سپس عمق کشور و شهرهای دیگر اتفاق افتاد ضرورت توجه به کاهش خسارات و آمادگی برای شرایط بحرانی مطرح شد
در طول این هشت سال بر اثر حملات توپخانه ای ، هوایی و موشکی ، شش شهر شامل سومار ، مهران ، نفت شهر ، قصرشیرین و هویزه به طور کامل تخریب شدند و 17 شهر دیگر بین 15 تا 85 درصد آسیب دیدند و در مجموع مناطق مسکونی 61 شهر کشور مورد تهاجم نظامی قرار گرفت بنا برگزارش سازمان ملل ، در طی جنگ تحمیلی در اثر بمباران کور دشمن 130 هزار خانه به کلی تخریب و به 19 هزار خانه خسارت عمده وارد گردید
در حال حاضر نیز بنظر می رسد ، از تجارب و الگوهای موجود در شهرسازی دفاعی ، به نحو موثری در ایمن سازی شهرها بهره برده نشده است و عدم رعایت مولفه ای دفاعی و امنیتی و غیره در شهرهای موجود ، در هنگام وقوع تهدیداتی نظیر بروز جنگ ، بمباران های هوایی و حملات موشکی موجب خسارات و تلفات سنگین به تأسیسات ، تجهیزات و جمعیت شهری خواهد شد .
لذا شایسته است متولیان امور با تهیه و تدوین قوانین مناسب و با رعایت نکات دفاعی و امنیتی ، در طرح های ذیربط ، شرایط لازم را جهت تأمین امنیت بیشتر مردم در مواقع تهدید و در شرایط دشوار جنگ فراهم نمایند . در این زمینه بکارگیری دانش پدافند غیرعامل در کنار شهرسازی می تواند راهگشا باشد ؛ ولی این امر بدون داشتن پایه ای نظری از مفاهیم مرتبط با شهرسازی و پدافند غیرعامل ممکن نخواهد بود . با توجه مواردی که مطرح شد ، سوال این خواهد بود که فرآیند مطلوب برنامه ریزی برای کاهش اثرات حملات هوایی شهرها چگونه است ؟ این مقاله به پاسخ این پرسش می پردازد .
-2-1 اهمیت و ضرورت پژوهش
شهرها به علت بافت فشرده و جمعیت متراکم و شبکه های متنوع شهری ، معمولاً در جنگ ها در برابر تهاجم زمینی و هوایی به عنوان یک مانع محسوب می گردند . از طرفی ، خواسته و یا ناخواسته ، جنگ ها به سمت شهرها سوق پیدا کرده اند و بعضا باعث تلفات
- 1 دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی نفت مخازن هیدروکربوری
- 2 دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی عمران ژئوتکنیک
بالای غیرنظامیان و خسارت زیادی به شهرها می شوند . در حال حاضر نیز ، شمار کشورهایی که درگیر جنگ باشند و مناطق غیر نظامی آنها با حمله هواپیماها و موشک باران نیروهای دشمن مورد تعرض قرار نگیرند ، معدود هستند . در چنین شرایطی
، مردم غیر نظامی مستقیماً وارد صحنه جنگ می شوند و دامنه بحران این بار به صورت مستقیم به محیط غیرنظامی کشیده می شود .
با این تفاسیر ، برنامه ریزان شهری به دلیل نقش موثری که در هدایت توسعه مراکز زیست و فعالیت ایفا می کنند و نیز به دلیل اساس پیدایش حرفه شان که تأمین منافع عمومی بوده است ، نمی توانند از چنین موجی کناره گیرند و ساحل نشینی برگزینند و ضروری است که با آگاهی از روش های علوم دیگر - از جمله پدافند غیرعامل - که می توانند در زمان بروز سوانح و حوادث از آسیب پذیری جامعه بکاهند ، به سمت برنامه ریزی مطلوب تر حرکت کنند .
بدین ترتیب طرح مباحثی به منظور ارائه برنامه هایی به منظور کاهش اثرات ناشی از آن ضرورت می یابد ، که در حیطه دانش شهرسازی قرار می گیرد . با توجه به موارد ذکر شده ، در این پژوهش ، سعی می شود تا فرآیندی به منظور تدوین برنامه های کاهش آسیب پذیری شهری در حملات هوایی ، ارائه شود . با توجه به آنچه گفته شد ، هدف از پژوهش حاضر را می توان ارائه فرآیندی به منظور برنامه ریزی برای کاهش آسیب های ناشی از حملات هوایی به شهرها دانست .
-3-1 روش پژوهش
در این مطالعه از ناحیه یک منطقه 11 شهر تهران به عنوان محدوده مطالعاتی استفاده شده است . این ناحیه از جمعیتی بیش از 46000 نفر برخوردار است و در اکثر طرح های فرادست به عنوان بخش مهمی از هسته مرکزی شهر تهران معرفی شده است . استقرار مراکز بسیار مهم سیاسی ، حکومتی ، بازارهای تخصصی با عملکرد فرا منطقه ای و فراشهری و مراکز فرهنگی باارزش ، در جوار طیف گسترده ای از بافت های مسکونی با خصوصیات مختلف کالبدی سبب اهمیت چشمگیر آن از ابعاد مختلف می گردد
با این اوصاف به علت استقرار طیف وسیعی از کاربری های مهم ، در جنگ های شهری و حمله های هوای به یک هدف بالقوه و بسیار پرارزش برای دشمن بدل می گردد که لزوم طرح مباحث ارزیابی آسیب پذیری و کاهش خسارت ناشی از حملات هوایی در آن اهمیت صد چندان می یابد . بنابراین سعی شده تا براساس فرآیند حاصل از مطالعات نظری ، نتایج به صورت عملی نیز ، برای تدوین برنامه کاهش آسیب پذیری شهری در حملات هوایی در این محدوده مورد بهره برداری قرار گیرند .
در این پژوهش به لحاظ ماهیتی از روش های قیاسی - استقرایی و روش مطالعاتی تطبیقی استفاده شده است . در ابتدا به بررسی سابقه تحقیق و نظریه های مرتبط پرداخته خواهد شد و فرآیند مطلوب برنامه ریزی پدافند غیرعامل کشف خواهد شد . در نهایت ماحصل مطالعات به صورت یک تحقیق عملی در ناحیه یک منطقه 11 شهر تهران مورد اجرا قرار خواهد گرفت .
-2 مبانی نظری :
-1-2 مفهوم پدافند غیرعامل
توسعه جوامع ، زیرساخت ها ، خدمات و مناطق شهری عموماً در اثر بروز سوانح آسیب می بینند و براساس ماهیت ، ساختار و مجاورتشان با مناطق ناامن ، درجات مقاومت متفاوتی از خود نشان می دهند - آیسان و دیویس ، . - 1382 سوانح عبارتند از حوادث طبیعی یا حاصل دست انسان که آنچنان ناگهانی بروز می کند و آن چنان ویران می نمایند که مردم سانحه دیده از عهده دفع و رفع خسارت آن برنمی آیند
در یک حالت کلی سوانح را می توان به سه دسته عمده تقسیم نمود :
الف - سوانح طبیعی - زلزله ، آتش فشان ، طوفان ، گردباد ، بهمن ، زمین لغزش و ..... -
ب - سوانح جنگی و تروریستی
براساس برنامه راهبردی بین المللی کاهش بلایای سازمان ملل ، کلیه مخاطرات دو منشا اصلی دارند ؛ مخاطرات طبیعی و مخاطرات ناشی از فناوری
