بخشی از مقاله
چکیده :
از آنجا که فرسایش آبی یکی از مهمترین عواملی است که باعث از دسترس خارج شدن و تخریب خاک میشود و دراین مقاله مطالعاتی سعی شده است میزان خاکی که در هر سال از حوزه آب باریک بم از دسترس خارج می شود محاسبه گردد همانطور که می دانید در این حوزه یکی از بزرگترین ایستگاه های آبخوانداری کشور واقع شده است که در آن 6,000 هکتار کانالهای پخش سیلاب احداث شده است و عملیات مختلف آبخوانداری صورت گرفته است بنظر میرسید با داشتن اطلاعاتی دقیق از میزان فرسایش آبی حوزه وهمینطور نقاط بحرانی حوزه که به فرسایش آبی حساس هستند بتوانیم هر چه بهتر جهت مدیریت حوزه گام برداریم از این جهت این مطالعات انجام پذیرفت بر طبق تحقیقاتی که انجام شده است اساتید ومحققین آبخیزداری کشور به این نتیجه رسیده اند که همبستگی مناسبی بین برآورد رسوبدهی با مدل MPSIAC مقادیر مشاهداتی در حوزه های مختلف وجود دارد برای مثال : جلالیان در شمال رودخانه کارون باقرزاده کریمی درحوزه اوزون دره و پاک پرور و … به همین دلیل برای محاسبه میزان رسوب حوزه آب باریک از روش پسیاک پیشرفته یا MPSIACاستفاده شده است که هر یک از عوامل 9 گانه این روش با عملیات هوایی امتیاز بندی شده است ودر انتها میزان سوب هر ریز حوزه و در نهایت کل حوزه آب باریک بدست آمده است.
مقدمه:
همانطور که میدانیم مهمترین عاملی که باعث به خطر افتادن منابع خاک کشور می شود فرسایش است و حاصل عمل آن از بین رفتن مقادیر زیادی از خاکهای حاصلخیز کشاورزی است - البته میزان هدر رفتن خاک در کشور ما طبق گزارش مسئول آبخیزداری استان اصفهان 3 برابر حد مجاز جهانی است . - که پیامدهای ناشی از فرسایش پر شدن مخازن سدهاو کانالهای آبیاری از رسوبات می باشد گفتنی است که فرسایش یک پدیده طبیعی است ودر هر آبخیزی مشاهده می شود اما عوامل تشدید کننده ای نیز وجود دارد که میزان آن را از حالت تعادل خارج می کند و در هر آبخیزی بنا به شرایط آن متفاوت است .
از مهمترین این عوامل می توان عامل حیاتی - انسان و دام - را نام برد که با دستکاری طبیعت و به کار گیری اراضی برای مصارف مختلف در شرایطی که استعداد آن کاربری را ندارند - چرای بیش از حد مراتع و احداث باغات و حضور دام بیش از ظرفیت مرتع باعث تخریب خاک ودر پی آن افزایش فرسایش حوزه می شود. - برای به حداقل رساندن فرسایش در حوزه شناخت انواع فرسایش در درجه اول اهمیت قراردارد و در همین راستا این مقاله به شناخت انواع فرسایش و مطالعه عوامل موثر بر آن مانند زمین شناسی سنگ شناسی خاک و ..… و همینطور اندازه گیری بعضی از پارامترهای مهم آبی پرداخته است و در درجه دوم اهمیت ایجاد شرایطی است برای به حداقل رساندن میزان فرسایش که این امر بامدیریت صحیح آبخیزداری روشهای علمی معدود می باشد همین جا از فرصت استفاده می کنم و یاد آور می شوم که متاسفانه در حوزه آب باریک هیچگونه آمار بارندگی و رسوب وجود ندارد.
مواد و روشها :
همانطور که میدانیم این روش - 9 - MPSIAC عامل مهم که در فرسایش و تولید رسوب یک حوزه نقش مهمی دارند امتیاز بندی می شوند که در ذیل مختصرا توضیح داده می شود.
-1: عامل زمین شناسی : این عامل از نظر کلی بین 0تا10 نمره گذاری شده است که در آن سازندهای سخت و فشرده - آذرین و دولومیتها - کمترین نمره و مارن و شیل و گچ و مارنهای املاح دار و ماسه سنگها بیشترین نمره را به خود تعلق داده اند.
-2عامل خاک : این عامل نیز از نظر کمی بین 0تا10 نمره گذاری می شود که در ان خاک با درصد زیادی از عناصر درشت و رسهای با ساختمان محکم و خاک با مواد آلی زیاد و نمره صفر و خاک با بافت نرم و نفوذ پذیری زیاد شور و قلیایی سیلتهای دانه ای روشن نرم و یا خاک با بافت شنی از نظر کمی بیشترین نمره را به خود اختصاص دادهاند.
-3وضعیت آب و هوایی : این عامل نیز از نظر کمی بین 0تا10 نمره گذاری شده است که در آن پایین بودن دبی حداکثر در واحد سطح و حجم کم جریان آب در واحد سطح جریانهای سطحی نادر کمترین و بارانهای چند روزه همراه با دوره های کوتاه و رگبار شدید بطور متناوب و دوره یخبندان طولانی از نظر کمی بیشترین نمره را به خود اختصاص داده اند.
-4عامل رواناب سطحی: در این عامل نیز مناطق با شیب کم - کمتر از - %5 و دشتهای آبرفتی گسترده کمترین نمره و بالا بودن دبی حداکثر در واحد سطح و خاکهای گروههای CوD وحجم زیاد جریان آب در واحد سطح از نظر کمی بیشترین نمره را به خود اختصاص داده است.
-5وضعیت توپوگرافی : در این عامل دامنه های با شیب کم - کمتر از - %5 و در دشتهای آبرفتی گستزده یا دشت سر پوشیده با عدد 10 و دامنه های با شیب تند - بیش از - %30 و ارتفاع زیاد پستی و بلندی زیاداز نظر کمی با عدد 20نمره گذاری شده است.
-6پوشش گیاهی : در این عامل نیز سطح زمین کاملا پوشیده از گیاه و بقایای گیاهی و قلوه سنگ بیش از %70 و احتمال فرسایش پذیری خاک کم با عدد صفر و پوشش گیاهی کمتر از %20و پراکنده و بقایای گیاهی ناچیز یا فاقد بقایای گیاهی و وجود قلوه سنگ در سطح خاک از نظر کمی با عدد 10 نمره گذاری می گردد.
-7چگونگی استفاده ازمین : در این عامل زمین بایر و میزان چرای محدود و بدون قطع درختان جنگلی جاده وجود ندارد با عدد-10 و قسمتهایی که بیش از %50 منطقه کشاورزی است و تقریبا تمام منطقه تحت چرای شدید دام و بقایای گیاهی در تمام منطقه سوزانده شده باشد و درختان جنگلی قطع شده است از نظر کمی با عدد 10 نمره گذاری می گردد.
-8وضعیت فعلی فرسایش : در این عامل عدم وجود فرسایش فعال آبی و بادی و فرسایش مکانیکی و وجود تخریب شیمیایی و انحلالی از نظر کمی با عدد صفر و حوزه فرسایش شیاریو خندقی و حرکتهای توده ای در بیش از %50 منطقه و بالا بودن میزان فرسایش و رسوب در منطقه و یا وجود بادهای فصلی و مخرب و ایجاد اشکال مختلف ناهمواریهای ماسه ای از نظر کمی با عدد 25 نمره گذاری می گردند.
-9عامل فرسایش رودخانه ای در این عامل وجود آبراهه های پهن و کم عمق با شیب کم و بستر رودخانه در سازند سنگی و کناره ها و بستر رودخانه ها بوسیله پوشش گیاهی تثبیت شده
و آب زلال در رودخانه جریان دارد با عدد صفر و وجود فرسایش کناره های رودخانه به طور دائمی یا متناوب وجود مخروط افکنه های فعال در انتهای آبراهه های فرعی با عمق متوسط از نظر کمی با عدد 25 نمره گذاری می شوند.
همانطور که گفته شد این 9 عامل با عملیات هوایی نمره گذاری شد و با فرمولهایی که در این روش موجود می باشد و با استفاده از مساحت خاکبریهای مختلف میزان رسوب بدست آمد.
نتایج و ﲝث :
پس از تعیین 9 عامل در نظر گرفنه شده در مدل پسیاک پیشرفته و بدست آوردن مجموع نمرات آنها برای محاسبات فرسایش و تولید رسوب در هر یک از واحد های کری و پرهیز از
اشتباه در عمل درون یابی و برون یابی برای برآورد فرسایش از رابطه زیر استفاده شد.ﳘانطور که میدانیم = QSمیزان رسوب معادله بر حسب m3/km2 و :R درجه رسوبدهی یا ﳎموع امتیازات هر واحد کاری است.محاسبات در جداول زیر برای هر زیر حوزه میزان تقریبی فرسایش را نشان می دهد.
