بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای عمومی در مجتمع های مسکونی مکانهایی هستند که در آن افراد نیازهای اجتماعی خود را برطرف کرده به این ترتیب تعاملات اجتماعی و به تبع آن پایداری اجتماعی در این مجموعه ها پدید می آید و عرصه تجلی روابط اجتماعی است. امروزه فضاهای عمومی، ضرورتی اساسی در برنامه های توسعه شهری است که این امر حکایت از نقش این فضاها در تقویت وجهه فرهنگی- اجتماعی شهر دارد. هر چند ویژگیهای کمی و کیفی فضاهای عمومی در فضا های مسکونی نسبت به گذشته شهری طی زمان و در اثر عوامل گوناگون تغییر کرده است، اما همواره ساکنین مجتمع های مسکونی امروزی به مانند استفاده کنندگان از محله های قدیمی به چنین فضاهای عمومی نیازمند هستند.
در صورت طراحی مناسب فضایی که در میان مجتمع های مسکونی قرار دار ند ، این فضاها دارای نقش تعیین کننده ای در ایجاد ارتباط و تعامل بین ساکنین می شوند. این متن در پی آن است که به روش کتابخانه ای و با توجه به اسناد و مدارک موجود به بررسی تاثیر و نقش فضاهای عمومی در مجتمع های مسکونی بر افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین پرداخته و در پایان نتیجه ای حاصل شود که ایجاد فضاهای عمومی باعث افزایش تعاملات اجتماعی بین ساکنین می شود.
-1 مقدمه
امروزه مجتمع های مسکونی اغلب بجای خانه ها در محله های قدیمی شهر مکان زندگی بشر امروزی شده و فضا های شهری و عمومی عرصه زندگی اجتماعی فرد محسوب می شود، به عبارتی دیگر فضای شهری بدون وجود انسان و عملکرد او هویتی مستقل از خود ندارد و تعام لات انسانی است که یک مکان را معنادار می کند . افراد در فضاهای عمومی حداکثر ارتباط را با دیگران و پیرامون خود برقرار می سازند. به گفته کاشانی جو » - 2 :1389 - فضای شهری عرصه زندگی اجتماعی فرد می باشد و همچنین مکانی است که به عموم شهروندان تعلق داشته، منحصر به جنبه کالبدی و فیزیکی نبوده و با حضور انسان و فعالیت های اوست که معنا می یابد.«
سیل عظیمی از انسانها محل سکونت خود را مجتمع های مسکونی انتخاب کرده اند و حال آنکه نیاز به تعاملات اجتماعی نیز در هر انسانی وجود دارد و جزئی از نیازهای اوست و ابعاد انسانی فضا های عمومی بیش از هر زمان دیگر مورد توجه برنامه ریزان و طراحان شهری قرار گرفته و مردم نیز مشتاقانه به حضور و مشارکت در چنین فضا هایی پاسخ مثبت نشان داده اند
اهمیت فضاهای عمومی به طور گسترده، عمدتاً از طریق چشم اندازهای بهبود کیفیت زندگی، محیط زیست پایدار،افزایش زندگی جمعی راحت، تقویت سیمای شهر، سرزندگی زندگی اجتماعی ادراک می گردد. برخی از فعالیت های روزانه ساکنین مانند انجام خرید، مراجعه به کار روزانه یا دسترسی به داخل و خارج از مجموعه، جزء فعالیت های اجباری افراد محسوب شده که فرد ناگزیر از انجام آن می باشد و لزوما توجهی به کیفیت محیطی نمی کند. اما انجام فعالیت های جمعی و اختیاری به ویژه فعالیت های گذران اوقات فراغت که به صورت دسته جمعی و یا همراه با همسایگان صورت گیرد ، بیشتر تبیین کننده کیفیات محیطی مانند مطلوبیت ، سازگاری ، امنیت و در نهایت کارایی محیط های عمومی می باشد .
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات و پژوهشهای کیفی و کمی بوده و روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی - تحلیلی می باشد. توصیفی است چرا که به توصیف و شناخت اجتماع پذیری در فضاهای عمومی و عوامل ارتقا و ایجاد آن پرداخته است، تحلیلی است چون نیازمند بررسی رابطه فضا های عمومی در مجتمع های مسکونی با نقش آن در میزان تعاملات اجتماعی ساکنین در فضاهای عمومی است.
از تحقیقات انجام گرفته در این زمینه می توان Lerup - 1973 - و Raaji - 1983 - را نام برد که آنها یکی از ویژگیهای
موفق فضاهای عمومی را ویژگیهای اجتماعی آن می دانند. Gehl در سال 1987 حمایت از فعالیتهای اجتماعی را یکی از ملزومات دستیابی به فضاهای عمومی موفق می داند. تحقیقات و پژوهشهای جهانی صورت گرفته درباره فضاهای عمومی شهری نظیر گودمن 1986 - - ، برمن 1986 - - ، وازر - 1986 - ،گالزر - 1987 - ، سرکین - 1992 - ، راجرز 2003 - - ، میرز - - 2003 ، پاساگوالری - - 2004 و دراتلی - - 2004 بر این نکته اشاره دارند که فضاهای عمومی شهری باید مکانی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی باشند
در ایران نیز با توجه به اهمیت این موضوع تحقیقات متعددی بر روی فضاهای عمومی صورت گرفته است، از جمله رفیعیان 1384 - - ، رهنمایی 1386 - - ، کاشانی جو 1388 - - ، دانشپور و چرخچیان - 1388 - اشاره کرد
-2 فضاهای عمومی
مفهوم فضا و فضای شهری در طول تاریخ تفکر اجتماعی در و قالب مکاتب تئوری کلاسیک ونو شکل گرفته است. برای مثال از نظر ارسطو، فضا مجموعه ای از مکانها ست و زمینه ای است پویا با اعراض کیفی متفاوت. این اعراض وآن زمینه، فضا را با اصالت عمل تنظیم کرده و اسلوب می بخشن
فضا یک تولید مادی، ایدئولوژیکی، فرهنگی ، سیاسی و طبیعی است .از این در رو شکل گیری فضا و پراکندگی و افتراق فضایی پدیده ها، نظام اقتصادی، نظام سیاسی و نظام ایدئولوژیکی نقش اساسی دارد
شهرترکیبی از فضاهای خصوصی و فضاهای عمومی است که به گونهای پیچیده در یکدیگر تداخل یافتهاند. فضاهای خصوصی - برخلاف شیوهی زیست روستایی - در فاصلهای اندک از فضاهای عمومی قرار گرفتهاند و به این ترتیب افراد میتوانند به سرعت در این فضاها، جابهجا شوند. این امر میتواند هم نوعی امتیاز، هم نوعی مشکل در شهر به حساب آید.
امتیاز از آن رو که فرد میتواند خصوصی بودن را برای خود انتخاب کند و تنها در موارد علاقهمندی خود وارد فضاهای عمومی شود. اما مشکل از آن جا ناشی میشود که به هر دلیل خصوصی بودن فضاها نتواند در برابر نفوذ فضاهای بیرونی تاب آورد و افراد ناچار باشند به رغم علاقهی خود دائماً فضاهای عمومی یا اثرات بیرونی فضاهای خصوصی - مزاحمتهای همسایگی - را تحمل کنند.
تحقیقات و تجارب جهانی صورت گرفته درباره فضاهای عمومی شهری بر این نکته اشتراک دارند که فضاهای عمومی شهری میبایست مکانی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی باشند. فضاهای عمومی را دارای رسالتی برای افزایش سرمایه اجتماعی در جوامع، در بستر تعاملات و مراودات اجتماعی میدانند که میتواند بستری برای توسعه و شکل گیری هویت فردی و اجتماعی باشند
فضای عمومی یک محل یا مکان باز و قابل دسترس بوده که باعث بهبود الگوهای رفتاری مناسب می شوند
اجتماع پذیری در فضاهای عمومی بر پایه نیاز مردم به حس تعلق اجتماعی و تعامل با یکدیگر قرار داشته و این امر در یک فضای اجتماعی حمایت کننده در کنار تأمین آسایش فیزیولوژیکی ،ادعای قلمرو، حس مالکیت و دریافت عدالت در فضا، میسر خواهد بود
تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط، می تواند یک موضوع فیزیکی، نگاه، مکالمه و ارتباط بین افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیتهای متناسب و در نتیجه نقش پذیری مردم در فضا و عضویت آنها در گروهها و شبکه های اجتماعی است
تعاریف مختلفی می توان برای فضاهای عمومی بیان نمود که به تشریح این موارد با توجه به دیدگاه پژوهشگران می پردازیم. مکانهای بیرونی که فرصتهایی را برای مردم به وجود می آورند تا دور هم جمع شده و گفتگو کنند می توانند مکانهایی جهت ملاقات شناخته شده و موجب غنای زندگی شهری شوند . - Lowson,2001:142 - فضاهای عمومی، نقشی مهم در خلق نمادهای غرور مدنی و حس تعلق به مکان دارند که خود باعث توسعه و ارتقای مفهوم جامعه می گردد
در مفهوم اجتماعی بودن فضاهای عمومی نیز،سه شاخص دسترسی - فیزیکی و بصری - ، عدالت - سهم بردن عادلانه همه اقشار اجتماعی از فضا - و امنیت روانی و ایمنیی معرفی شده است - کارمونا، . - 2003 جایی که مردم زمان خود را در آن گذرانده و به گفتن خواهش می کنم، متشکرم و ... با همسایگان خود و غریبه ها بپردازند،
جایی است که زندگی اجتماعی در آن جریان دارد . - Truss,2005 - فضاهایی که موجب تشویق و ترغیب تعام لات اجتماعی می شوند - هال، . - 1387 مکانی است برای مکاشفه یا به عبارتی حیطه امکانات گوناگون و چهره به چهره شدن. جایی که انسانها در آن به مبادله اندیشه و احساسات خود با یکدیگر می پردازند
فضایی که در آن بتوانیم با همشهری هایمان چهره به چهره دیدار و به طور مستقیم از راه حواسمان به تجربه اندوزی بپردازیم
مکانهایی که دارای مقیاس انسانی بوده و امکان مشاهده افراد دیگر را فراهم می آورد - لنگ، 1384 - .کیفیت مردم پسند را تنها می توان از طریق آمیزه ای درست از کاربریها و فعالیتها به دست آورد
با توجه به دیدگاه پژوهشگران و نظریه پردازان فضایی اجتماع پذیر است که بتواند اجتماع مردمی را در مکان و زمان مشخص به صورت طو لانی مدت در خود داشته باشد به عبارت دیگر فضایی دعوت کننده باشد. این چنین فضایی در درجه اول امکان برخورد اجتماعی در نتیجه ارتباط و تعاملات اجتماعی را به وجود آورده و باعث ایجاد گفتگو، دور هم بودن ، دوستی و .... می شود.
-3 تعاملات اجتماعی
فضایی که در میان مجتمع های مسکونی دوران معاصر ایجاد شده به شرط طراحی مناسب و بهینه میتواند بهترین مکان برای تعامل اجتماعی با همسایگان و نیز ارتباط با طبیعت است چرا که این فضاها نوعی فضای نیمه عمومی را در اختیار ساکنین آن مجتمع قرارمی دهد که نوعی حس تعلق و مالکیت را در بین ساکنین ایجاد میکند
