بخشی از مقاله
چکیده
بخش عمده ای از ویژگی های فضاهای شهری گذشته ایران در مولفه های معنایی و معنا محوری نمود پیدا می کرده است. ویژگی هایی که در دوران معاصر دچار گمشدگی و فراموشی شده اند و یکی از اصلی ترین فضاهای شهری که تاثیر زیادی از این مسئله گرفته است، میادین شهری می باشند. عمده ترین دلیل این مسئله را می توان عدم توجه به ویژگی های معنایی و معنوی شهرسازی و معماری سنتی دانست. هدف از این پژوهش بررسی ویژگیهای میادین سنتی و شناسایی معیارهای تحلیل معناشناسانه در فضاهای شهری به منظور ارتقا سطح تعاملات اجتماعی می باشد.
بدین منظور پژوهش حاضر با بررسی و تحلیل ادبیات موضوع گسترده میادین شهری و تحلیل معناشناسانه به ارائه چارچوب نظری تحقیق پرداخته است و در ادامه با انجام مطالعات میدانی - مشاهده و پرسشنامه - به مقایسه چارچوب نظری مستخرج از ادبیات موضوع و اطلاعات جمع آوری شده با استفاده تحلیل های توصیفی - تکنیکهای چیدمان فضایی - - Space Syntax، عکاسی و مساحی - و استنباطی - تحلیل عاملی تاییدی توسط نرم افزار لیزرل - - LISREL - در جهت اثبات فرضیه اقدام شده است.
نتایج این پژوهش نشان می دهد که از میان معیارهای کیفی مورد سنجش معناشناسانه معیارهای ذهنی مانند تنوع، رنگ و نشانهها بیشترین رابطه را با بعد تعاملات اجتماعی دارند. لذا از این نتایج می توان در افزایش معنا محوری و معنویت در فضاهای شهری، که منجر به ایجاد فضاهای تعاملی می شود، استفاده نمود.
-1 مقدمه
ارزشها و معیارهای موجود در میادین سنتی برخواسته از مکاتب و سبک های شهرسازی ایران - سبک خراسانی، مکتب اصفهان و... - بوده اند و اصالتی اسلامی و معنوی داشته اند. ویژگی های کالبدی، عملکردی و اجتماعی در میادین شهری سنتی به طور ملموسی معنا محور بوده اند و بیشتر این مفاهیم تحت تاثیر ارزش های معنوی و دینی شکل گرفته و فضاهایی ارزشمند را جهت حضور پذیری و تعاملات اجتماعی ایجاد کرده اند ویژگی های که امروزه در فضاهای شهری مدرن و به خصوص میادین شهری کمرنگ شده و یا به کلی از بین رفته اند و منجر به کاهش تعاملات اجتماعی شده است.
بنابراین کنکاش در معیارهای گذشته که منجر به ایجاد معنامحوری و معنویت در فضاهای شهری شده اند بسیار حیاتی و مهم است. بنابراین مسئله اصلی این پژوهش را می توان این گونه بیان کرد: عدم شناخت و بکارگیری ویژگی های میادین سنتی و فضاهای معنامحور در میادین امروزین منجر به کاهش سطح تعاملات اجتماعی شده است. لذا هدف اصلی این پژوهش بررسی ویژگی های میادین سنتی و شناسایی معیارهای تحلیل معناشناسانه در فضاهای شهری به منظور ارتقا سطح تعاملات اجتماعی می باشد.
در این راستا، مقاله حاضر با استفاده از تحلیل و آنالیز ادبیات موضوع گسترده در قالب یک مقاله انتقادی – مبانی نظری در نهایت به ارائه شاکله مبانی نظری تحقیق پرداخته است. با عنایت به این مهم که تحقیق مورد نظر کیفی می باشد، در ادامه با انجام مطالعات میدانی از طریق تکنیک کمی پرسشنامه به مقایسه چارچوب نظری مستخرج از ادبیات موضوع و اطلاعات جمع آوری شده از طریق پرسشنامه در جهت تایید اعتبار آن اقدام شده است.
به عبارت دیگر، این پژوهش با رویکردی تحلیلی و چند بعدی به بررسی ویژگی های کالبدی –فضایی، عملکردی و اجتماعی میادین سنتی و تحلیل معناشناسانه فضای شهری می پردازد و در ادامه با استخراج معیارهای تحلیل معنامحوری در فضای شهری به تحلیل تاثیر این معیارها بر تعاملات اجتماعی می پردازد که نتایج حاصله از آن می تواند منجر به ارائه پیشنهاداتی مناسب جهت ایجاد فضاهای تعاملی در میادین امروزین شود.
-2 ادبیات موضوع
-1 -2 مفهوم فضای شهری و فضای شهری میدان
-1-1-2 مفهوم فضای شهری و انواع آن
فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند، یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند - - Rogers, 2003:118 کلکوهن واژه فضای شهری را به دو گونه تعریف می کند: فضای اجتماعی و فضای ساخته شده و مصنوع. بنابراین فضای شهری را می توان بستری محاط شده بوسیله عناصر شهری دانست که در آن روابط و فعالیتهای اجتماعی متبلور شده و شکل می یابند - حبیبی، . - 1375
فضای شهری، بیش از هر فضای دیگری در شهر، عرصه اعمال متقابل اجتماعی، غلبه هنجارها و ارزش های اجتماعی و فرهنگی بوده و در یک کلام فضای شهری بستر حیات مدنی جامعه می باشد - طبیبیان، - 38 :1379 بر این اساس حیاتی است که فضای شهری را در بستری اجتماعی- مکانی ببینیم، یعنی فضای فیزیکی با معانی اجتماعی و روان شناختی اش - مدنی پور، . - 330 :1387 تعاملات اجتماعی شرط اصلی و ضروری ظهور یک فضا به عنوان فضای شهری است - نقی زاده، . - 1389 راب کریر، فضاهای شهری راعمدتاً در دو دسته »خیابان« و »میدان« می داند - کریر، . - 1375
ریچارد راجرز، فضاهای شهری را خیابان ها، میادین و سایر مسیرهایی که دیگران حق عبور از آنها را دارند و سایر فضاهایی که دسترسی در آنها آزاد بوده بر می شمرد. جهانشاه پاکزاد، فضاهای شهری را به 5 دسته ورودی، میدان ها، فلکه ها، مسیرها، لبه آب و پله تقسیم کرده است. - پاکزاد، . - 1385 ترانسیک در کتاب »سه تئوری از فضاهای شهری« مهمترین فضاهای شهری را شبکه خیابان ها و میادین ذکر می کند - Trancik, . - 1986:313
-2-1-2 فضای شهری میدان
میدان محلی است که شهروندان برای گذراندن اوقات فراغت و دیدن یکدیگر به آنجا می روند، مکانی است با مقیاس انسانی و متناسب با رفتارها و ادراکات شخصی پیاده و در واقع مکانی است که شکل دهنده بیشتر خاطرات جمعی ماست - پاکزاد، - 6 : 1385 میادین به مثابه نخستین فضاهای شهری به شمار می روند. چنانچه تجمع پذیری در میدان علاوه بر تبلور در امکان جمع شدن شهروندان به جذب فعالیت های مختلف در فضا نیز وابسته بوده است.
فضای میدان باید دارای هویت خاص و ویژه باشد تا بتواند از فضاهای اطراف خود را منفک کند - پورجعفر، - 1388 میادین در شکل ها و اندازه های متفاوتی ساخته می شوند. این نوع از فضا می تواند در قالب پلازاها، پیازاها، سیرک ها و... متبلور شود. میادین غالبا فضاهای ایستای شهری می نامند که می توانند در دو نوع رسمی و غیر رسمی فعالیت کنند.
-3-1-2 کارکردهای میدان های شهری
کارکرد میدان یا نقشی که یک میدان در فضای شهری ایفا می کند با یک یا چند علت ویژه، در یک برهه از زمان پدیدار می شود و ممکن است با تقویت آن نقش، کارکرد خاص میدان تثبیت گردد و در اذهان عمومی و خاطران مردم نام میدان با آن کارکرد عجین شود.
