بخشی از مقاله
چکیده
توسعه هر کشوری وابسته به منابع طبیعی آن بوده و نقشی که درختان و جنگل ها در جلوگیری روند بیابانی شدن اراضی طبیعی آن دارند بسیار مهم است. تخریب منابع طبیعی منجر به هدررفت و فرسایش خاک میشود لذا حفظ و احیاء پوشش گیاهی این عرصه ها عامل بازدارنده مهمی در هدررفت منابع خاک و آب بوده و کاشت درختان چندمنظوره می-تواند در احیاء اراضی جنگلی تخریب شده و همچنین حفاظت آب و خاک مفید واقع گردد.
ذخیره گاه جنگلی فندق لو یکی از رویشگاه های طبیعی فندق در ایران با مساحتی در حدود 4698 هکتار در شمالغرب کشور و در منتهی الیه رشته کوه های البرز در شمال شرق اردبیل واقع شده است. پوشش غالب درختی منطقه فندق خوراکی - Corylus avellana - L. بوده که با گونه هایی نظیر راش، افرای کرب، ممرز، بلوط اوری که اکثرا به فرم رویشی شاخه زاد هستند همراه است. براساس یافته های تحقیق ساختار توده در جنگل فندق لو ناهمسال بوده و گونه فندق با 57/56 درصد بیشترین تراکم را در بین گونه ها به خود اختصاص داده است.
ضریب همبستگی بین قطر و ارتفاع گونه فندق %69 بوده و در آن درجه کیفی یک نسبت به درجه های دو و سه دارای بیشترین فراوانی است . - % 54 - رویش قطری، ارتفاعی و درصد زنده مانی نهال های فندق به ترتیب 0/22 سانتیمتر، 0/16 متر و 88/75 درصد بوده و از نظر شادابی درجه کیفی دو دارای بیشترین فراوانی است . - %64 - قوه نامیه بذرهای فندق نیز از قدرت جوانه زنی بالایی برخوردار بودند . - %82 - توجه به این گونه چند منظوره میتواند در احیاء و توسعه جنگل های مخروبه حایز اهمیت باشد.
-1 مقدمه
در دهه های اخیر توسعه سریع فعالیتهای عمرانی و تهدیداتی مانند چرای بی رویه، برداشت غیرقانونی از منابع چوبی، تغییر کاربری اراضی جهت ساخت و ساز خانهها، احداث راهها، سدها، خطوط انتقال نیرو، تصر ف غیرقانونی زمین ها، توسعه ناپایدار گردشگری، توسعه بی رویه کشاورزی و غیره فشار زیادی را بر منابع جنگلی کشور وارد آورده است.
علیرغم تلاش های گسترده در طول دهه های گذشته جنگلهای ارزشمند و منحصر به فرد ایران رو به زوال گذاشته و بکارگیری رویکرد استفاده از گونه های چندمنظوره جنگلی به عنوان رویکردی نوین در مدیریت جنگل های کشور بسیار ضروری است. حفظ تنوع زیستی، یکپارچگی اکوسیستم و پایداری خدمات اکوسیستمی و همچنین تغییر مدیریت وابسته به چوب به مدیریت چندمنظوره جنگل در اداره و بهره برداری از جنگل های کشور از ضروریات بشمار میآید.
فندق خوراکی - Corylus - avellana L. از خانواده Betulaceae، بومی اروپا و غرب آسیا بوده و از انگلستان تا کشورهای یونان، ترکیه، رشته کوه های اورال و شمال غرب ایران گسترش دارد . - Rush forth, 1999 - یکی از مهمترین رویشگاه های فندق خوراکی در ایران ذخیره گاه جنگلی فندق لو اردبیل است که با مساحتی بالغ بر 4698 هکتار در منتهی الیه رشته کوه های البرز و در شمال شرق اردبیل واقع شده است - یوسف پور و همکاران، . - 1383
در ذخیره گاه فندق لو 191 گونه گیاهی حضور دارند که همیکریپتوفیتها با 45/6 درصد بیشترین شکل زیستی به روش طبقه بندی ران کایر را به خود اختصاص دادهاند - عظیمی مطعم و همکاران، - 1390 این ذخیرهگاه از نظر تنوع گونه های جانوری 14 - گونه پستاندار، 29 گونه پرنده، 6 گونه خزنده و 1 گونه دوزیست - و گیاهی 145 - جنس از 47 خانواده - منحصربفرد بوده و گونه فندق خوراکی شاخصترین گونه درختچه ای این ذخیره گاه محسوب میگردد - یوسف پور و همکاران، . - 1383 فرم پرورشی فندق شاخه زاد بوده و علاوه بر ارزش غذایی میوه - ها به عنوان حصار در اطراف زمین های کشاورزی نیز استفاده میشود.
این جنگل در مرحله توالی میانی خود قرار داشته و به طور کلی از نظر توالی در حال سیر به سمت جوامع جنگلی کلیماکس، جنگل های دانه زاد ناهمسال و آمیخته راش یا بلوط هستند - یوسف پور و همکاران، . - 1383 در این ذخیره گاه 5 تیپ فندق - بلوط، فندق - راش، راش - فندق، فندق- افرا و فندق آمیخته را شناسایی شده است . - Imani and et al., 2011 -
متاسفانه فعالیت های تفرجی در این ذخیره گاه آسیب-های زیادی به جنگل وارد کرده و باید برنامه ریزی و مدیریت اصولی برای کاهش آسیب ها انجام گردد - کیوان،. - 1391 در جنگل فندق لو گونه فندق در تمامی جهت های جغرافیایی گسترش داشته و جهت های شمالی بهترین شرایط را برای رویش این گونه دارند - . - Emkani and et al., 2013 مطالعه حاضر در قطعه فندق لو و با هدف ارزیابی کمی و کیفی توده های شاخه زاد فندق انجام گرفته است.
-2 مواد و روشها
-1-2 منطقه مورد مطالعه
حداقل ارتفاع از سطح دریا 1350 متر و حداکثر آن 1500 متر است. این ذخیره گاه از شمال به ارتفاعات ونه بین، موشل داغی، از جنوب به قراء آرپاتپه ، ننه کران و کله سر از شرق به یال علیرضا داشی و از غرب به اراضی مزروعی قراء خانقاه سفلی و خانقاه علیا محدود می شود. مساحت کل این ذخیره گاه حدود 4698 هکتار بوده که از این مقدار 913 هکتار پوشش جنگلی، 3553 هکتار مراتع تخریب نشده 212 هکتار مراتع تخریب شده، 7 هکتار زراعت، 2 هکتار مستحدثات - مستثنیات قانونی اشخاص - و 11 هکتار نهالستان و تاسیسات اداره کل منابع طبیعی استان اردبیل است - طرح جامع فندق اردبیل، . - 1363 در این تحقیق قطعه فندق لو با مشخصات عمومی مندرج در جدول 1 مورد مطالعه قرار گرفت.
برای تعیین وضعیت آب و هوایی این ذخیره گاه از آمار 25 ساله ایستگاه کلیماتولوژی نمین که نزدیکترین ایستگاه به منطقه مورد مطالعه است، استفاده گردید. براین اساس میانگین درجه حرارت سالیانه 8/8 درجه سانتی گراد و متوسط بارندگی سالیانه 378/9 میلی متر است. با توجه به اینکه در تمامی فصول سال مه های غلیظ از ناحیه استان گیلان به منطقه فندق لو نفوذ میکنند لذا میزان بارندگی متوسط میتواند بیشتر از آمار منتشره باشد. باتوجه به اطلاعات فوق، منطقه مورد مطالعه در طبقه بندی دومارتن در اقلیم مدیترانه ای فراسرد و در طبقه بندی آمبرژه در اقلیم نیمه مرطوب سرد قرار دارد.
-3 روش انجام تحقیق
-1-3 بررسی های جنگل شناسی
بررسی و اندازه گیری پارامترهای جنگل شناسی در 10 قطعه نمونه مربعی شکل با ابعاد 10×10 متر و به روش سیستماتیک تصادفی با شبکه آماربرداری 200×300 متر انجام گرفت - زبیری، . - 1373 در هر قطعه نمونه پارامترهای جنگل شناسی از قبیل ارتفاع، قطر، کیفیت درختان، تیپ جنگل و تعداد در هکتار فندق بررسی و اندازه گیری شد. بررسی کیفیت فندق براساس معیارهای سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور در سه درجه کیفی انجام گرفت.
