بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به ورود علوم و فناوریهای نوین به حوزه صنایع دفاعی در طول یکصد سال اخیر، این صنعت ساختاری کاملا متفاوت با گذشته پیدا کرده و آثار مخرب آن بر محیط زیست نیز به شکلی اغراق آمیز فزونی یافته است به گونهای که بر اساس مطالعات علمی انجام شده، فعالیتهای نظامی مسبب خسارتهای جبران ناپذیری از قبیل پاکتراشی جنگلها، آلودگی منابع و نابودی تنوع زیستی است.
بنابراین با توجه به گستردگی و شدت تخریبهای به وجود آمده، مجامع بین المللی به همراه برخی دولتها بر خلاف خط مشی گذشته خود که بر اصل بیتفاوتی نسبت به مسائل زیست محیطی استوار بود، برای مقابله با این معضل و به منظور بررسی فعالیتهای نظامی و آثار آن بر محیط زیست اقداماتی را انجام دادهاند. نقطه عطف این اقدامات، کنفرانس سازمان ملل با موضوع توسعه و محیط زیست در سال 1992 بود، جایی که دولتهای حاضر در اجلاس اذعان کردند فعالیتهای نظامی گذشته یکی از عوامل تاثیرگذار بر تخریب و نابودی منابع طبیعی بوده است. این اتفاق را میتوان سرآغاز مجاهدتهای قانونی برای نظم بخشیدن و پایش آثار زیست محیطی فعالیتهای نظامی دانست.
در این مقاله ضمن اشارهای اجمالی به آثار مخرب فعالیتهای نظامی بر محیط زیست و مرور نشستهای جهانی مرتبط با آن، به اهمیت پی ریزی اصول زیست محیطی در ارتباط با فعالیتهای نظامی و لحاظ نمودن این موارد در سه مرحله بنیادی شامل برنامه ریزی، آموزش و عملیات میپردازیم.
مقدمه
از زمان تسلط یافتن نسبی انسان بر طبیعت، یعنی از زمان عصر کشاورزی و به ویژه از آغاز عصر صنعتی، شاهد تخریب بیرویه محیط زیست هستیم. این واقعه سال ها تداوم داشت بیآنکه انتقادی بر آن صورت گیرد تا این که در اوایل دهه 1960 میلادی با روشنگریهای صورت گرفته از جانب دانشمندان حوزه محیط زیست که سرآمد آنان راشل کارسونٌ و آلدو لئوپولدٍ بودند، زنگهای خطر به صدا در آمد و انسان قرن بیستم با هشدارهایی جدید مواجه شد که حاکی از وجود خطرهایی جدی برای سلامت او و محیط زیست پیرامونش بود
از آن زمان به بعد، فعالیتهای دوستدار محیط زیست در کشورهای پیشرفته به راه افتاد و افرادی که دغدغه زیست محیطی داشتند در این راستا فعالیت خود را آغاز کردند. در حیطه علم؛ رشته محیط زیست و گرایشهای مختلف آن پدیدار شد و با توجه به ماهیت بین رشتهای علم محیط زیست، افراد مختلف در زمینههای گوناگون و متنوع شروع به فعالیت کردند و نتایج تحقیقات و پژوهشهای خود را در نشریات علمی متعدد نشر دادند.
در نتیجه، آگاهی از تهدیدات محیط زیستی پیش آمده بر امنیت و سلامت مردم منجر به پایه ریزی قوانین، مقررات و توافق نامههای امنیتی گردید. به عنوان مثال کنفرانس سازمان ملل متحد با عنوان محیط زیست و توسعه - اجلاس زمین - َ که در سال 1992 در شهر ریودوژانیرو برگزار گردید و در آن بیش از صدها سازمان غیردولتی و صدها حکومت و رهبران کشورها برای مبارزه با چالش های بوم شناختی با یکدیگر متحد شدند.
موضوع مطالعه حاضر، بررسی اثرات فعالیتهای نظامی بر سلامت محیط زیست و راههای مقابله با آن است؛ موضوعی که شاید بنا به ملاحظات سیاسی کمتر به آن پرداخته شده در حالی که اثرات زیانبار و بعضا جبران ناپذیری بر پیکره طبیعت وارد کرده است. اثراتی همچون نابودی مراتع، فرسایش خاک، پاکتراشی جنگلها، نابودی تنوع جانوری و گیاهی به ویژه گونههای شاخص و در معرض خطر و ... که توسط تسلیحات و تجهیزات نظامی به وجود میآید
با این حال برخی کشورها همچون ایالات متحده امریکا با هدف کاهش اثرات مخرب محیط زیستی ناشی از فعالیتهای نظامی، ضمن همکاری و همفکری با سازمانها و موسسات معتبر محیط زیستی، تلاش میکنند با ارزیابی صحیح اثرات ناشی از فعالیتهای نظامی بر محیط زیست، آثار مخرب خود بر آن را به میزان قابل توجهی کاهش دهند
بنابراین با توجه به اهمیت پیدا کردن مسئله محیط زیست در هزاره سوم و قرار گرفتن آن در صدر موضوعات پر اهمیت جامعه جهانی و برگزاری کنوانسیونها و همایشهای محیط زیستی بین المللی در نقاط مختلف دنیا، بیتردید حرکت به این سمت و تلاش در جهت حفظ طبیعت و تنوع حیات به هر صورت ممکن، علاوه بر کمک به حفظ امنیت افراد و دولت ها، اقدامی است آینده نگرانه و قابل تقدیر که خوشبختانه این روزها از سوی برخی مسئولین و مقامات کشوری و لشکری نیز شاهد آن هستیم.
در ادامه مقاله، تعریفی از محیط زیست و تاریخچهای مختصر از فعالیتهای نظامی ارائه خواهد شد و پس از آن اشارهای به تاثیرات فعالیتهای نظامی بر محیط زیست میشود و در پایان نیز راه کارها و پیشنهادهای لازم در خصوص کاهش اثرات فعالیتهای نظامی بر سلامت محیط زیست ارائه میگردد.
محیط زیستٌ
بعضی از نویسندگان از این که بتوان تعریفی جامع و حقوقی از »محیط زیست« ارائه داد، اظهار تردید کردهاند زیرا حقوق داخلی ایران و بسیاری از کشورها در خصوص تعریف محیط زیست ساکت هستند و بیشتر محیط زیست را در رابطه با عناصر طبیعت، منابع طبیعی، شهر و مناظر به کار بردهاند. به همین جهت مفهوم محیط زیست از نظر کشورها با توجه به اهمیتی که هر کشور به یکی از عناصر زیست محیطی میدهد، میتواند متفاوت باشد - تقیزاده انصاری، - . به این ترتیب تعاریف متعددی برای محیط زیست ارائه شده که به برخی از آنها اشاره میگردد.
عده ای از پژوهشگران، محیط زیست را این گونه تعریف میکنند »محیط زیست عبارت است از هوا، آب، خاک، گیاه، جنگل، بیشه، مرتع، دریا، دریاچه، رودخانه، چشمه، آبزیان، حیوانات، کوه، دشت، جلگه، کویر، شهر و روستا - شامل کوچه، خیابان، ساختمان، اعم از تاریخی و عادی و کارخانه - و غیره« - بنان، - .
برخی دیگر نیز میگویند: »قسمتی از جو یا پوسته زمین که حداقل برای نوعی زندگی مساعد باشد، محیط زیست نامیده میشود، بنابراین محیط زیست، قسمت کوچکی از هوا کره، آب کره و سنگ کره را شامل میشود؛ به عبارت دیگر، محیط زیست قشر نازکی از هوا، زمین و آب است که همه زندگی را در بر دارد« - جنیدی، - . همچنین الکساندر کیس معتقد است: »اصطلاح محیط زیست را می توان به یک منطقه محدود یا تمام یک سیاره و حتی به فضای خارجی که آن را احاطه کرده، اطلاق کرد.
