بخشی از مقاله
چکیده :
پدافند غیرعامل نوعی دفاع غیر نظامی است، که به معنای کاهش آسیبپذیری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً با بهرهگیری از فعالیتهای غیرنظامی، فنی و مدیریتی است. طراحی دفاعی مسئله جدید و نو نیست . این مسئله از سالیان دور در کشورها مطرح بوده است . در ایران نیز سازمان پدافند غیرعامل در سال 1382 به فرمان رهبر انقلاب تاسیس گردید.
دفاع و پایداری طرح دو خصوصیت شکل دهنده اساسی معماری در پدافند غیرعامل است. در این زمینه لازم است معمار ، دفاع - پدافند - را از نظر محتوایی درک کند. شکاف بزرگ در این مهم، بحث آموزش در این خصوص است که متاسفانه در رشته ی معماری از آن غفلت شده است.
از سال 1388 بحث "معیارها و ضوابط فنی پدافند غیر عامل" بصورت پیش نویس به مباحث بیست گانه مقررات ملی ساختمان اضافه شده است، که به گونه ای تنها سند معتبر طراحان در این باب است. مطالعه عناوین و سرفصل های دروس رشته معماری در مقاطع تحصیلی، گرایش های مقاطع مختلف و... بیانگر جای خالی این موضوع بوده که نتیجه ی آن طراحان و معمارانی است که هیچگونه شناختی از این مهم کسب نکرده اند.
بازبینی عدم پرداخت به این موضوع در دروس مقاطع مختلف رشته معماری، آسیب ها وچالش های پیش رو، و ارائه راهکارهایی در خصوص ورود این مبحث به آموزش معماری، مواردی است که در این نوشتار بدان پرداخته شده است.
-1مقدمه
پدافند غیرعامل در حوزه عمرانی، معماری و شهرسازی به مجموعه اقدامات غیرمسلحانه و تدابیر و ملاحظات ایمن سازی، مستحکم سازی، پیش بینی سامانه های جایگزین تسهیل مدیریت بحران در زیر ساخت ها و مکانیابی در حوزه ساختمان سازی به منظور کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان-ها وتاسیسات، تجهیزات و شریان های کشور و نیز افزایش امنیت روانی و جانی، افزایش آستانه مقاومت ملی در شرایط بحران گفته می شود.
امروزه می توان با بکارگیری اقدامات موثر و کاربردی و حتی الامکان کم هزینه و چند منظوره در مرحله قبل از بحران، به میزان زیادی از شدت و گستردگی خسارات و تلفات ناشی از خطرات - نظامی و غیر نظامی - طبیعی - کاست.
از مهمترین این اقدامات، استفاده از اصول پدافند غیرعامل به عنوان راه حلی جهت کاهش خطرپذیری در برابر خطرات مختلف و افزایش کارایی هنگام روبرو شدن با خطر است که باید در سطوح مختلف برنامه ریزی و از جبنه های مختلف منطقه ای، شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گیرد. معماری و شهرسازی به عنوان یک واسطه، قدرت دفاعی را بالا میبرد و در ارضای نیاز به امنیت در سلسله مراتب پلهای مازلو اثر مثبت داشته و باعث بقای انسان میگردد
دفاع و پایداری طرح دو خصوصیت شکل دهنده اساسی معماری در پدافند غیرعامل است. در این زمینه لازم است معمار ، دفاع - پدافند - را از نظر محتوایی درک کند. این کار امری ذهنی است و برای عینیت بخشیدن آن باید بعد فیزیکی - علوم مهندسی - را به روش میان رشته ای وارد کرد. در طراحی پدافند غیرعامل لازم است به صورت متعادل و »سنتزگرا« به علوم میان رشته ای توجه شود، که در غیر اینصورت آثار ناقصی به وجود می آید که نگهداری از آن ها، هزینه بسیار زیادی خواهد داشت.
لزوم بهره گیری از اصول پدافند غیرعامل با توجه به شرایط حساس کنونی کشور بر کسی پوشیده نیست، اما نقیصه ای که در این میان وجود دارد، فقدان آموزش در این زمینه است. متاسفانه بحث پدافند غیرعامل در هیچیک از دروس و گرایش های مقاطع مختلف رشته معماری تعریف نشده، و غالبا "پدافند غیرعامل" برای دانشجویان و حتی فارغ التحصیلان این رشته واژه ای ناآشناست، مگر معدود کسانی که در مطالعاتی مضاعف بر دروس تعریف شده، به اندک آشنایی نسبت به این مهم رسیده باشند.
-2خواستگاه و ضرورت ارتباط معماری و پدافندغیرعامل
آنچه که از جستجو و مطالعه در نشریات، کتب، همایش ها و... در حیطه ی معماری بر می آید، افزایش توجه به موضوع پدافندغیر عامل در سال های اخیر است. هرچند "پدافند غیرعامل" واژه ای نوظهور نیست. موضوع پدافند غیرعامل در جهان از قدمتی به اندازه تاریخ زندگی انسان برخوردار است، اما در عصر جدید با توجه به مقتضیات جهان معاصر و ایجاد دولتها، این موضوع از حیطه شهری به گستره ی ملی نیز انتقال پیدا نمود. با بروز جنگ جهانی اول و دوم و کشیده شدن پای جنگ به شهرها این موضوع اهمیت بیشتری یافت و شکل علنی به خود گرفت.
پدافند غیرعامل در حیطه های مختلفی نفوذ کرده است، حوزه های انرژی و مهندسی هسته ای، ژئوفیزیک، مهندسی ژئوتکنیک، بهداشت محیط، استراتژی و مدیریت استراتژیک، جغرافیا و... و در این میان حوزه معماری، عمران و شهرسازی نیز با این مبحث درگیر شده است. در ادامه مطالعات و حرکت هایی که باب پرداخت به این موضوع در حیطه ی معماری در کشور را باز کرده است، مرور می گردد.
-2-1 کتب منتشر شده در زمینه ارتباط پدافند غیرعامل و معماری
کتب فارسی مندرج در دو جدول زیر از دو منبع برداشت شده است. در جدول اول 1 کتب موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با جستجو در همه ی پایگاه ها با دو کلید واژه ی معماری و پدافند غیر عامل استخراج شده است. در جدول دوم جستجو در کتابهای موجود در کتابخانه تخصصی اداره کل پدافند غیر عامل استانداری همدان انجام گرفته است. کتابخانه تخصصی اداره کل پدافند غیر عامل استانداری همدان، اولین کتابخانه تخصصی پدافند غیر عامل کشور است که با بیش از دهها عنوان مقالات تخصصی و فصلنامه و ماهنامه و 2000 جلد کتاب در آبان ماه 1395 در اداره کل پدافند غیر عامل استانداری همدان افتتاح گردید.
جدول:1 لیست کتب مستخرج از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با موضوع پدافند غیرعامل مرتبط با معماری
جدول:2 لیست کتب مستخرج ازکتابخانه تخصصی اداره کل پدافند غیر عامل استانداری همدان با موضوع پدافند غیرعامل مرتبط با معماری
-2-2 همایش های برگزار شده در زمینه ارتباط پدافند غیرعامل و معماری
جهت بررسی همایش هایی که اهمیت پرداخت به موضوع معماری در بحث پدافند غیرعامل را روشن سازد، همایش های ثبت شده در سیویلیکا ملاک بررسی قرار گرفت. در این مطالعه تمامی سمینارها با موضوعیت پدافند غیرعامل بررسی و این همایش ها در ارتباط با حوزه ی معماری به سه دسته ی بدون ارتباط، قابل ارتباط، و ارتباط مستقیم تقسیم شده است.
همایش های با ارتباط مستقیم آن دسته از سمینارهایی را شامل می شود که موضوع معماری به طور مستقیم در عنوان یا در محورهای همایش ذکر شده است. اما همایش های قابل ارتباط اگرچه مستقیم به موضوع معماری اشاره نشده است، لکن موضوعات میان رشته ای مرتبطی در محورهای همایش نظیر محیط زیست، انرژی، توسعه پایدار، سازه و...موجود است، که قرابت زیادی با معماری دارد.
شکل:1 مقایسه همایش های پدافند غیرعامل در میزان ارتباط با حوزه ی معماری
