بخشی از مقاله
چکیده
جامعهشناسی زبان یک دانش میانرشته ای نسبتاً جدیدی است که به بررسی رابطه میان زبان و عوامل اجتماعی میپردازد، این تحقیق تلاشی در جهت بررسی یکی از موضوعهای جامعهشناسی زبانی کلان یعنی کد گزینی در سطح زبانها است و طی آن سعی میشود تا یک دسته از عوامل مرتبط با انتخاب زبان فارسی یا عدم انتخاب آن مورد توجه قرار گیرد.
هدف تحقیق، بررسی رابطهی بین کاربرد زبانهای فارسی و ترکی در حوزههای گوناگون مانند خانواده، مدرسه، موقعیتهای رسمی و غیررسمی و مراکز اداری و آموزشی و همچنین، بررسی تأثیر عوامل سن، جنس، سطحتحصیلات و شغل، بر کاربرد این دو زبان در شهر اردبیل میباشد. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی از نوع پیمایشی است.
نمونه آماری تحقیق از میان جامعه آماری - جمعیت شهر اردبیل - به روش نمونه گیری مرحلهای - تلفیقی - و براساس جدول مورگان 400 نفر انتخاب شدند. برای جمع آوری دادهها از پرسشنامهی پژوهشی پارارشر - 1980 - و برای تحلیل یافتهها از آزمونهای آماری از قبیل آزمون t دو نمونه وابسته و تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شده است. مقایسه کاربرد زبان فارسی با ترکی در شهر اردبیل نشان داد که : بین کاربرد زبان فارسی و زبان ترکی از سوی پاسخگویان در حوزههای گوناگون اجتماعی و در گروههای مختلف از لحاظ سن ، جنس ، سطح تحصیلات و شغل تفاوت معناداری وجود دارد.
مقدمه
یکی از کاربردهای مهم زبان، انتقال مفاهیم است. اما زبان جهت برقراری و حفظ ارتباطات اجتماعی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. رابطه میان مادر و کودک نشانگر این است که بخش عمده گفتگوهای آنها به منظور پرورش و تحکیم پیوند اجتماعی میان آنها صورت میگیرد. گفتگوی میان دو دوست نیز حاکی از اظهار علاقه و بهبود بخشیدن پیمان متقابل رفاقت آنها است. این روابط از مواردی است که غالباً مورد مطالعه زبانشناسان اجتماعی قرار می گیرد.
موضوع اصلی علم جامعهشناسی زبان1 بررسی زبان در عرصه اجتماعی آن است. جامعهشناسی زبان نام شاخهی علمی تازهای است که از محل تلاقی زبانشناسی و جامعهشناسی جوانه زده است. وقتی زبان در ارتباط با گروه یا جامعه مورد مطالعه قرار گیرد، یعنی به عنوان ابزار ارتباط بین افراد اجتماع مطرح باشد، بررسی آن در حوزهی شاخهی علمی دیگری قرار میگیرد که به آن جامعهشناسی زبان گفته میشود.
اغلب پیشرفتهای جامعهشناسی زبان از اواخر دهه 1960 صورت گرفته است. مطالعات افرادی مانند ویلیام لباو2 استاد دانشگاه پنسیلوانیا را باید از نخستین گامهای اساسی در این رشته دانست زیرا در همین بررسیهاست که با بهرهگیری از روشهای جامعهشناسی و زبانشناسی، برای نخستینبار همبستگی متغیرهای زبانی و اجتماعی به شیوهای علمی و منظم نشان داده میشود.
زبان شناسان اجتماعی علاقمندند بررسی نمایند که چگونه اعضای هر جامعه گفتاری قادر به آشکار ساختن هویت خود از طریق زبان بوده و چطور پاسخ مناسبی را در مقابل تفاوت های ظریف کاربردهای زبانی مرتبط با تقسیمات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی و فرهنگی اجتماع از خود نشان می دهند
جامعهشناسی زبان یک دانش میانرشته ای نسبتاً جدیدی است که به بررسی رابطه میان زبان و عوامل اجتماعی میپردازد، زبانشناسان در مورد موضوعهای اصلی این رشته اتفاق نظر کامل ندارند. عدهای بررسی تنوعات موجود در ارتباط زبانی میانفردی مانند کنش گفتارها و گویش اجتماعی را موضوع جامعهشناسی زبان میدانند و به مطالعه و برسی رابطهی بین زبان و جامعه میپردازند که از این رویکرد به جامعه شناسی زبانی خرد تعبیر میشود.
در مقابل افرادی نیز موضوعهایی مانند انتخاب زبان در جوامع دوزبانه یا چندزبانه و برنامهریزی زبانی را ذیل جامعه شناسی زبان قرار میدهند و به مطالعه انواع مختلف گوناگونیهای زبانی1 علاقه مند هستند، گوناگونیهایی که برای بیان و بازتاب عوامل اجتماعی بکار میروند. که از این رویکرد اخیر به عنوان جامعه شناسی زبانی کلان یاد شده است. این تحقیق تلاشی در جهت بررسی یکی از موضوعات جامعه شناسی زبانی کلان یعنی کدگزینی در سطح زبانها است و طی آن سعی میشود تا یک دسته از عوامل مرتبط با انتخاب زبان فارسی یا عدم انتخاب آن - استفاده از کد مربوط به زبان ترکی - در یک منطقه غیر فارسی زبان، مورد توجه قرار گیرد.
کاربرد یک زبان ، یعنی به کار گرفتن یک زبان برای ایجاد ارتباط ، میتواند اشکال مختلفی به خود گیرد که در واقع مهارتهای زبانی نامیده میشود. شنیدن، خواندن، نوشتن و گفتگو را می توان ابعاد مختلف کاربرد یک زبان دانست اما در این تحقیق فقط بعد اخیر یعنی استفاده از زبان در گفتار مدنظر است که براون و یول - 1983 - آن را جزو نقش تعاملی زبان دانسته اند.
هدف از انجام تحقیق این است که بفهمیم وضعیت موجود در مورد استفاده از دو زبان فارسی و ترکی در مراودات روزمره شهر اردبیل به چه صورتی است. در این تحقیق سعی شده است از یک سو رابطهی بین کاربرد زبانهای فارسی و ترکی را در حوزههای گوناگون مانند خانواده ، مدرسه ، موقعیتهای رسمی و غیررسمی و مراکز اداری و آموزشی را در شهر اردبیل دریابیم و از سوی دیگر به بررسی تأثیر عوامل سن، جنس، سطح تحصیلات و شغل را بر کاربرد این دو زبان در شهر اردبیل بپردازیم.
