بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله، اهتمام بر شناسایی و طبقه بندي میزان فقر روستایی در سطح روستاهاي شهرستان سبزوار است. براي دست یافتن به این هدف، آمار افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی - ره - در سطح روستاهاي شهرستان مذکور مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و سپس با استفاده از نرم افزارهاي GIS گستره جغرافیایی پدیده فقر روستایی در سطح منطقه مشخص گردیده است ،آنگاه علل چنین وضعیت پراکندگی فقر در رابطه با سه متغیر: فاصله از مرکز شهرستان، تعداد چاه هاي عمیق و تیپ توپوگرافیک روستاها مورد مطالعه قرار گرفته است.
نتایج حاکی از آن است که اولا" در سطح شهرستان سبزوار با حرکت از تیپ توپوگرافیک دشتی به کوهستانی بر میزان فقر و محرومیت روستایی اضافه می شود؛ ثانیا" عواملی چون میزان فاصله از مرکز شهرستان و تعداد چاه هاي عمیق در مالکیت روستائیان نتوانسته تأثیر معنی داري برگستره و میزان فقر روستایی داشته باشد.بعلاوه نتیجه متغیر هاي تحقیق بر میزان فقر روستایی در سطح روستاها ، دهستان ها و بخش ها یکسان نبوده و از یک الگو ي خاص پیروي نمی کند.
-1 مقدمه
پدیده فقر و به ویژه فقر روستایی اکنون به عنوان یکی از موانع عمده و شاید عمده ترین مانع توسعه روستایی محسوب می گردد چرا که این پدیده به صورت ساختاري بر ابعاد مختلف اجتماعی ، اقتصادي و فرهنگی روستائیان تاثیر گذارده اعتماد به نفس آنها را براي انجام و یا اراده هر تغییرو تحولی شدیدًا کاهش می دهد و این خود روند تحولات مربوط به دگرگونی روستا را کند می سازد. بنابراین شناخت و سنجش میزان این فقر در پهنه هاي جغرافیایی و تهیه اطلاعات و نقشه هایی که بتواند برنامه ریزان و سیاست گزاران را در تخصیص اعتبارات و امکانات براي نواحی روستایی یاري دهد خود یکی از ضرورت هاي توسعه روستایی محسوب می گردد.
شهرستان سبزوار علیرغم برخورداري از اقلیمی نیمه بیابانی در گستره جغرافیایی خود عرصه تنوع فعالیت و درآمدهاي متنوع روستایی است. بنابراین پراکندگی فقر روستایی هم می تواند در سطح روستاهاي شهرستان متنوع باشد. چگونگی این تنوع و علل آن ، دغدغه اصلی و پرسش اساسی این پژوهش است . و براي تحصیل شاخصی مستند جهت این مطالعه از آمار افراد تحت پوشش نهاد حمایت کننده ي کمیته امداد امام خمینی - ره - که رسمی ترین آمار را در این زمینه ارائه می کند استفاده شده است .
-2 فرضیه هاي تحقیق
- به نظر میرسد با افزایش فاصله جادهاي روستاها از مرکز شهرستان بر میزان فقر روستایی - درصد افراد تحت پوشش کمیته امداد - افزوده می شود.
- گمان می رود بین تعداد چاه هاي عمیق و درصد افراد تحت پوشش کمیته امداد رابطه معنی داري وجود دارد.
- به نظر می رسد درصد افراد تحت پوشش کمیته امداد با تیپ توپوگرافیک روستاها - دشتی، تپه اي ، پایکوهی، دره اي وکوهستانی - در ارتباط است. به عبارتی با افزایش ارتفاع بر میزان درصد خانوارهاي تحت پوشش روستایی افزوده می گردد.
- 3 پیشینه تحقیق:
در سطح جهان مطالعات قابل توجهی در مورد فقر بویژه فقر روستایی صورت گرفته است چمبرز از اعضاي مؤسسه مطالعات توسعه در دانشگاه ساسکس مطالعات جامع و نسبتاً مفصلی در مقوله فقر روستایی انجام داده است. وي در سالهاي 1981 ، 1983 و 1993 سه کتاب در زمینه فقر روستایی را به رشته تحریر درآورده است. و به مسائلی همچون عدم درك فقر روستایی، تله محرومیت و فرهنگ خاص حاکم بر مطالعه کنندگان فقر روستا تاکید کرده است.
در ایران به موضوع فقر روستایی در کتب مربوط به توسعه روستایی ، اقتصاد روستایی به طور پراکنده پرداخته شده است. مرحوم دکتر حسینی ابري پژوهش هاي مفصلی در منطقه بشاگرد استان هرمزگان انجام داده است .و در سالهاي 1367 و 1369 کتابهایی در مورد فقر و فعالیت هاي محرومیت زدایی کمیته امداد امام خمینی - ره - در بشاگرد منتشر ساخته است .. حیاتی و همکاران - - 2006 در مقاله اي تحت عنوان» ترکیب متد کیفی و کمی در اندازه گیري فقر روستایی مطالعه موردي ایران « براي تعیین اعتبار و ایجاد شاخص فقر روستایی یک فرایند شش مرحله اي را ارائه کرده اند.
ازکیا و غفاري - 1388 - موضوع فقر و آسیب پذیري و توسعه را در منطقه روستایی گرمسار از دیدگاه جامعه شناسی مورد مطالعه قرار داده اند. درشهرستان سبزوار تا آنجا که نگارندگان بررسی نموده اند تاکنون پژوهشی خاص در زمینه فقر روستایی انجام نشده است.
-4 مواد و روش تحقیق:
علاوه بر استفاده از منابع کتابخانه اي با مراجعه حضوري آمار و اطلاعات مربوط به افراد تحت پوشش ، فاصله از مرکز شهرستان و تعداد چاههاي عمیق از مراکز و ادارات مربوطه اخذ گردیده و نواقص و اشتباهات مربوط به مالکیت چاههاي عمیق در اطراف شهر سبزوار با مراجعه میدانی تکمیل و تصحیح گردید . سپس به کمک نرم افزار هاي آماري excel و spss یک پایگاه داده ایجاد شده و آنگاه با استفاده از این پایگاه داده و به یاري نرم افزار هاي GIS نقشه هاي هدف تهیه گردید.
-5 مفاهیم تحقیق :
عدهاي فقر را ناتوانی تأمین حد کافی نیازهاي اساسی انسان در سطح خانواده میدانند.
وقتی شخصی براي زندگی مطلوب کم داشته باشد و یا به قدر کافی امکانات نداشته باشد تا به رفع نیازهایش بپردازد ما به او فقیر می گوییم
هر گاه خانواده اي در تامین هر یک از نیازهاي خود در حد کفایت ناتوان باشد می توان آن را فقیر تلقی کرد.
در واقع افراد فقیر کسانی هستند که در معرض محرومیت نسبی یا مطلق در تامین حداقل نیازها و بهره گیري از خدمات زیربنایی عمومی ، رفاهی ، اجتماعی و اقتصادي قرار دارند. .
فقراي روستایی شامل آن بخش از جمعیت روستایی است که حداقل نیازهاي اساسی زندگی و بقایشان با حفظ عزت نفس و منزلت انسانی تأمین نشده است.
فقر پدیده اي چند بعدي است و ریشه در عوامل مختلفی دارد ولی در جامعه روستایی از چنان گستردگی و عمقی برخوردار است که فقر و زندگی روستایی همزاد پنداشته می شوند . روستاییان فقیر معمولاً سخت کوش ، استوار، ساده ، بی تزویر و داراي قابلیت انعطاف هستند و فقراي روستایی ناگزیر هستند که علیه پنج عامل زیان آور و نامطلوب که به یک دیگر گره خورده اند و آن ها را به دام محرومیت انداخته است مبارزه کنند این عوامل عبارتند از: خود فقر ، ضعف جسمانی، انزوا، آسیب پذیري و بی قدرتی
و سرانجام به گمان نگارندگان فقر روستایی ، هم ناشی از فقر طبیعت و هم نشات گرفته از ساختار اجتماعی و اقتصادي ناعادلانه اجتماع است . و فقیر روستایی کسی است که با توشه ي اندك آگاهی و مهارت ، می باید در هر دو جبهه مذکور بجنگد و معمولا" این توان را ندارد یا به عبارت دیگر »فقراي روستایی کسانی هستند که با توجه به خست طبیعت یا نقص جسمی و یا توسعه نیافتگی اقتصادي ، اجتماعی و فرهنگی محیط روستا ، توان خود را براي اداره زندگی معمول و همراه با عزت نفس از دست داده اند.«
خانوار مورد حمایت به خانواري گفته می شود که واجد شرایط دریافت کمک از کمیته امداد بوده و در تمام یا مقطعی از سال از خدمات و کمک هاي کمیته امداد برخوردار می گردد.
