بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات مورد نیاز به دو شیوه میدانی و اسنادی گردآوری شده است و در نظر دارد تا بیان کند که چگونه فقر و محرومیت موجب عدم پایداری محیط زیست سالم و پویا در راستای توسعه پایدار میشود. در کشور ایران هنوز بیش از یک میلیون نفر به صورت عشایری زندگی میکنند و به دلیل فقر و محروم بودن در دسترسی به خدمات و امکانات اولیه وضروری زندگی، هر ساله شاهد نابودی بخشی از جنگلها به دلیل استفاده بیش از 50 درصد عشایر از چوب درختان برای تأمین سوخت مورد نیاز و گونههای نادر جانوری و گیاهی میباشیم.
.1 مقدمه
محیط زیست امروزه به یکی از مهمترین بخشهای محوری و کلیدی در همه کشورهای جهان برای دستیابی به توسعه پایدار تبدیل شده است. مفهوم توسعه پایدار و محیط زیست بر میگردد به دهه هفتاد میلادی و به خصوص پس از گزارش برانتدلند و کمیسیون جهانی محیط زیست سازمان ملل در سال 1978 بیشتر گسترش یافت و به عبارتی کنفرانس سال 1978 نقطه عطفی نسبت به تفکر و توافق همه کشورها برای رسیدن به توسعه پایدار و محیط زیست بوده است
تعریف زیادی از توسعه پایدار مطرح شده که میتوان گفت توسعهای که پاسخگو و تأمین کننده نیازهای فعلی بشر باشد بدون اینکه نیازهای نسل آینده را به خطر بیندازد
شاخصهای توسعه پایدار چندبعدی بوده و شامل شاخصهای اقتصادی، اجتماعی، نهادی- فرهنگی و زیست محیطی میباشد
طی چند دهه اخیر نسبت به اهمیت محیط زیست به عنوان یکی از شاخصهای اصلی توسعه پایدار اقدامات مؤثر و وسیعی در سطح جهانی انجام گردید. سیاستها و کنفرانسهای زیادی نسبت به اهمیت توسعه پایدار و محیط زیست انجام شد. به طور مثال تعدادی از کشورها در پروتوکل توکیو بر کاهش انتشار گازهای گلخانهای تأکید و توافق کردند.
مفهوم محیط زیست و توسعه پایدار در کنفرانس ریو در سال 1992 و در کنفرانس ژوهانسبورک مورد توجه قرار گرفت
کنفرانس سازمان مللمتحد در مورد محیط زیست و توسعه در ریو برزیل در سال 1992 برای سازگاری بین توسعه اقتصادی در سراسر جهان با حفاظت از محیط زیست، بزرگترین گردهمایی رهبران جهان در طول تاریخ با 117 تن از سران دولت و نمایندگان 178 کشور برگزار شد. دولتها در سال 1997 در مونترال کانادا توافق کردند تا از مواد شیمیایی که باعث نابودی اتمسفر و لایه ازن است، استفاده ننمایند و تصمیم به کاهش مصرف انرژی و کاهش آلودگی محیط زیست گرفته شد.
در کشور ایران علیرغم همه هشدارها و خطراتی که طی چند دهه اخیر نسبت به تخریب و نابودی محیط زیست اعمال شد، اما همچنان شاهد سیاستها و برنامههای غیراصولی و غیرکارشناسی نسبت به محیط زیست بوده و پدیده تخریب محیط زیست و عدم محیط زیست سالم و پایدار به یکی از چالشهای اساسی در سطح ملی تبدیل شده است.
در این مطالعه که در نوع خود از محدود مطالعاتی است که در ایران انجام شده و به خصوص که عشایر ایران همیشه در حاشیه برنامهها قرار گرفته و کمتر به سیر تحولات جامعه عشایری توجه میشود، در صورتی که عشایر بخش قابل توجهی از گوشت، شیر و صنایع دستی کشور را تولید میکنند، اما همچنان در محرومیت شدید به سر میبرند و همین عامل باعث شده تا عشایر از ارزانترین و تنها منبع سوختی - جنگل - که در دسترس دارند برای تأمین سوخت مورد نیاز خود استفاده نمایند و سالانه شاهد نابودیبخش زیادی از درختان جنگل باشیم.
عشایرکوچنده سه ویژگی ساخت اجتماعی قبیلهای، شیوه زندگی مبتنی بر کوچ و اتکای معاش بر دامداری را دارا می-باشند. از طرفی تأمین معاش خانوارهای عشایر متکی بر دامداری است و اگر منابع دیگری برای معاش وجود داشته باشد، حالت فرعی و جنبی دارد و چون معیشت عشایر کوچنده متکی بر دامهایی است که آنها را در مراتع طبیعی میچرانند، لذا با تغییر فصل از نقطهای به نقطه دیگر و از منطقهای به منطقه دیگر کوچ میکنند و فصل سرد را در قشلاق و فصل گرم را در ییلاق بسر میبرند.
بر اساس آخرین نتایج سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده کشور سال 1387، تعداد 212660 خانوار عشایری با 1186830 نفر جمعیت در سطح کشور وجود داشته است.[7] شناسایی فقرا و روش-های فقرزدایی از مهمترین مسائل پیشروی سیاستگزران و برنامهریزان است. در دهههای اخیر، فقر مورد توجه سازمان-های بینالمللی و جهانی قرار گرفته به طوری که سالانه برنامهها و کنفرانسهای متعددی برای چارهاندیشی درباره آن برگزار میشود. عشایر کوچنده یکی از فقیرترین و آسیبپذیرترین گروههای موجود در جوامع، به دلیل سیاست دولتها، ماهیت زندگی و وابستگی آنها به طبیعت است.
شکل :1 عدم دسترسی عشایر به منبع آب بهداشتی و استفاده از هیزم برای تأمین سوخت.
-2 تئوری و پیشینه تحقیق
در زمینه اهمیت محیط زیست به عنوان یکی از بخشهای محوری در توسعه پایدار مطالعات فراوانی در سطح دنیا انجام گرفته است و نسبت به ضرورت توجه به توسعه محیط زیست پایدار و چالشهای پیش رو گامهای مثبتی برداشته شد. از طرف دیگر خیلی از اندیشمندان اعتقاد دارند که بین توسعه محیطزیست و اقتصاد رابطه بسیار گسترده و نزدیکی وجو دارد. شریفی نیا - 1389 - در یک تحقیق در شهرستان زابل نشان داد که فقر روستاییان زمینه تخریب محیط زیست را فراهم مینماید.
توکلی - 1386 - با مطالعهای که بر روی کشورهای درحال توسعه انجام داد نتیجه میگیرد که فقر روستاییان موجب فشار بر منابع طبیعی و استفاده غیراصولی و غیرپایدار آنان از منابع و تخریب محیط زیست را به دنبال دارد.>2@ نجفی - 1386 - نیز اعتقاد دارد که روستاییان فقیر به دلیل بهرهبرداری زیاد و غیراصولی زمینه تخریب محیط زیست را فراهم میکنند.
عادلی و همکاران - 1386 - تحقیقی در رابطه با فقر و تخریب جنگل در مناطق لرنشین زاگرس انجام داد. نتایج بررسی وضعیت فقر نشان داد ابتدا افزایش روند جمعیت موجب افزایش روند فقر گردید که پس از آن تخریب جنگل های منطقه را به دنبال داشته است و فقر عشایر بومی را مجبور به مهاجرت کرده است.
فنگ - 2011 - 1 در چین خاطر نشان کرد که توسعه بیوگاز خانگی به عنوان یک منبع انرژی تجدیدپذیر در حفظ محیط زییست امیدوارکننده است و در کشور چین قانون صرفهجویی در مصرف انرژی به تصویب رسیده است، همچنین در کشور کاستاریکا سرمایهگذاری بزرگی در آموزش و ترویج محیط زیست پایدار در نظرگرفته شد.
گلیسین - 2011 - 2 در مطالعهای که به درجه توسعه پایدار در کشورهای جنوب شرق اروپا پرداخته بیان میکند که بین توسعه اقتصادی و زیستمحیطی تضاد وجود دارد و نتایج حاصل از رگرسون خطی تحقیق نشان داد که یک همبستگی منفی معنیدار بین توسعه اقتصادی و زیست محیطی وجود دارد. گلیسین نشان داد که توسعه اقتصادی شرط لازم و ضروری برای توسعه پایدار میباشد، بنابراین در شرایط فقر و محرومیت دستیابی به توسعه پایدار ممکن نیست.
بلوم - 2008 - 3 با مطالعهای تحت عنوان آموزش زیست محیطی و ایجاد یک چارچوب برای توسعه پایدار انجام داد، اعتقاد دارد که باید برای تقویت و حفاظت از محیط زیست فرهنگسازی نمود و از پایه به دانشآموزان در مدارس اهمیت محیط زیست را گوشزد و یادآوری نمود. در یک برنامه آموزشی برای نشان دادن اهمیت جنگل و گونههای جانوری تعداد زیادی از قفسه-های فلزی را شکستند. همچنین بلوم خواستار برنامههای جامع برای حفاظت از جنگلها شده است.
مصطفی عمر - 2008 - در مطالعهای که تحت انرژی، توسعه پایدار و محیط انجام داد نتیجه میگیرد که افزایش پوشش جنگلی و مزرعه میتواند زمینه بهبود دسترسی به توسعه پایدار، کاهش آلودگی آب و هوا، افزایش فرصتهای تجاری و حفظ محیط زیست را فراهم نماید و احیای جنگلها و بازرویشی درختان را یکی از راهکارهای دستیابی به محیط زسیت سالم عنوان میکند.
کرنی و تورس - 1994 - 4 بیان داشتند که فقر در مناطق روستایی موجب کند شدن برنامههای مرتبط با حفاظت از محیط زیست میشود
کرایر - 1991 - 5 معتقد است که آموزش موجب جلوگیری از قطع درختان جنگل در نیمکره غربی شده است به طوری که که ساالانه 4 درصد از درختان در سال 1980 در حال نابودی بودند، اما برنامههای آموزشی این وضعیت را بهبود داد.>15@ بعضی از صاحبنطران معتقدند که شرکتهای خصوصی و تولید کننده بزرگ در تضاد با محیط زیستسالم گام بر میدارند و مواد و آلاینده های منتشر شده موجب آلودگی محیط زیست میگردد.
نقش فعالان اقتصادی در کمک به توسعه پایدار بسیار مهم است، بنابراین بین اقتصاد و توسعه پایدار رابطه وجود دارد. 17@،20، 13، .>9 تأکید بر فقر و نابرابری به عنوان مانعی در مسیر رسیدن به توسعه پایدار تلقی میگردد که عمدتا در کشورهای در حال توسعه مشاهده میگردد.
در مطالعهای که در کشور اندونزی انجام شد مشخص گردید که بین توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی باید توازن باشد. دولت اندونزی برای حفظ محیط زیست سرمایه گذاری بلندمدتی و عظیمی در زمینه آموزش انجام داده است. کریس و همکاران در مطالعه ای که با عنوان تجزیه و تحلیل توسعه پایدار در جهان پس از کنفرانس براتلند پرداخته است
