بخشی از مقاله
چکیده
مسئله زباله های سمی و در نظر گرفتن محلهای امن برای دفن آنها، بعنوان یکی از مهمترین چالشهای پیش روی مجامع بسیاری از جوامع می باشد. این مساله دیر یا زود در ایران نیز باید مورد بررسی قرار گرفته و مناطق مناسب جهت این امر مورد مطالعات ارزیابی و امکان سنجی در قالب طرحهای مکانیابی قرار گیرد. یکی از مواردی که در این مهم باید مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد، ویژگیهای ژئومرفولوژی این محل ها می باشد.
ایران مرکزی از لحاظ ژئومرفولوژی از سه واحد کوهستان، دشت و پلایا تشکیل شده است. کوچکترین واحد تقسیم بندی از لحاظ ژئومرفولوژی، رخساره می باشد. در میان واحدهای ژئومرفولوژی، واحد پلایا، بعنوان پایین ترین حد زهکشی حوزه های بسته داخلی با خاک بسیار ریز دانه می باشد. این واحد دارای رخساره های متنوعی از جمله مناطق باتلاقی با سطح آب زیر زمینی بالا و دریاچه های کویری می باشد.
این مناطق را از چند جهت می توان مناسب دفن زباله هایسمی و خطرناک، معرفی نمود. چنین مناطقی عمدتا در حالت اشباع بوده و گرادیان هیدرولیکی در آنها صفر و یا نزدیک به صفر می باشد - آب فاقد جریان است - که این به لحاظ موقعیت توپوگرافی و وضعیت ژئومرفولوژی و پارامترهای خاکشناسی آن می باشد. از طرف دیگر این مناطق از لحاظ خاکشناسی دارای رسهای ریز دانه بوده و این عامل نیز موجب به حداقل رسیدن هدایت آبی و در نتیجه کاهش امکان آلودگی سایر منابع آبی منطقه می گردد.
این عامل اهمیت چنین مناطقی را در عدم ارتباط معکوس با مناطق بالادست برجسته تر می نماید. با توجه به موارد فوق و انجام مطالعات دقیق تر و همچنین فراوانی این مناطق در ایران مرکزی می توان رخساره های کویری رابعنوان مناطق مناسب جهت دفن زباله های سمی و خطرناک مورد ارزیابی قرار داد. در این مطالعه پارامترهای مثبت رخساره های کویری جهت هدف مذکور مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.
مقدمه
درجهان کنونی مسئله بهداشت، یکی از مهمترین مسائل پیش روی جهان بشری است. در این میان بحث رباله ها و خصوصا زباله های سمی و خطرناک و راه کارهای بهینه برای دفن صحیح آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زباله هابی سمی و خطرناک در بخش های مختلف صنعتی، تجاری، کشاورزی و بیمارستانی تولید می شود. بخش اندکی از این زباله ها امکان بازیافت و بازگش به چرخه را خواهد داشت. بخشی از زباله های بیمارستانی نیز با استفاده از دستگاه های زباله سوز و با تکنیک های خاصی منهدم می شود.
بخش قابل توجهی از زباله ها نیز باید به طئر صحیحی دفن شود. همچنین زباله های اتمی را نیز می توان بعنوان بخشی از زباله های خطرناک طبقه بندی نمود. این مسئله با توسعه روز افزون استفاده از انرژی هسته ای در دنیا، اهمیت بیشتری پیدا می کند.. انرژی اتمی را می توان بعنوان یکی از جایگزین های سوختهای فسیلی در نظر گرفت .که در حال حاضر بخش عمده ای از رویکرد جوامع پیشرفته به سمت انرژی اتمی سوق پیدا کرده است.
هرچند انرژی هسته ای در مقایسه با انرژی حاصل از سوختهای فسیلی، دارای عوارض کمتری است، ولی باز وجود مقادیر قابل توجه پسماندهای حاصل از سوختهای هسته ای، لزوم توجه خاص به این مقوله را نشان می دهد. این در حالی است که زباله های اتمی با توجه به شرایط خاص و تشعشعات آنها، باید تحت شرایط ویژه ای نگهداری و در نهایت بازفراوری و یا دفن گردد. تاثیر تشعشعات بر ویژگیهای اکوسیستم های مختلف، ضررورت بررسی دقیق در مکانیابی مناسب جهت این امر را نمایان می سازد.
در این راستا تحقیقات زیادی خصوصا در کشورهای اروپایی و امریکا، انجام شده است. از جمله مناطق پیشنهادی جهت دفن این زباله ها، بستر اقیانوسها و قعر دریاها می باشد و نطریه های دیگری نیز با توجه به شرایط ژئواستراتژیک، جهت دفن این زباله ها در صحاری و بیابانها، و یا حتی خروج آنها از کره زمین ارائه شده است، که هرکدام به نوبه خود، مسائل و مشکلات جانبی را بهمراه خواهد داشت. در این مطالعه به بررسی قابلیت کویرها و رخساره های کویری، بعنوان یکی از تیپ های واحد ژئومرفولوژی پلایا، جهت دفن زباله هایسمی و خطرناک پرداخته شده است.
مواد و روشها
در این مطالعه به بررسی ویژگیهای یکی از واحدهای ژئومرفولوژی در مناطق خشک، بنام پلایا، بمنظور دستیابی به مناطق مناسب جهت دفن زباله های سمی و خطرناک پرداخته شده است. جهت دستیابی به چنین مناطقی، باید پارامترهای مختلفی را تحت عنوان شاخصهای ارزیابی در نظر داشت. که با توجه به نقش مثبت و یا منفی این شاخصها، می توان به یک ارزیابی نسبی از قابلیت و استعداد این اراضی در راستای هدف مذکور دست یافت.
معیارها و شاخصهای مختلف و متعددی در زمینه مناطق مناسب جهت دفن زباله های سمی و خطرناک ارائه شده است که از آن جمله می توان به فاصله این مناطق با مناطق مسکونی و زیستی، ویژگیهای زمین شناسی، خاکشناسی و پوشش گیاهی، ارتباط فیزیکی منطقه با سفره های آب زیر زمینی و شرایط ابخوانه، ویژگیهای مرفولوژی و توپوگرافی و همچنین شرایط دسترسی بع این مناطقه اشاره نمود.
از جمله مناطق پیشنهادی جهت دستیابی به مناطقی با شرایط فوق، واحدژئومرفولوژی بنام پلایا می باشد. مناطق مختلف در حالت کلی از نظر ژئومرفولوژی به سه واحد کوهستان، دشت سرو پلایا می باشد که این تقسیم بندی از دیدگاه ژئومرفولوگها بوده و پارامترهای مختلفی از جمله ویژگیهای توپوگرافی، خاکشناسی، ویژگیهای رسوب و مواردی از این قبیل در آن در نظر گرفته شده است.
واحد کوهستان به مناطق با شیب بالای 20 درصد و با اختلاف راتفاع بیش از 500 متر از سطح اساس منطقه گفته می شود. این واحد بدلیل اینکه درسرمنشا جریانهای آبی قرار گرفته و بخش عمده ای از آن مورد استفاده روستاییان قرار دارد، از موضوع بحث خارج می گردد. چرا که جریان آب از این مناطق با پایین دست، موجب انتقال مواد شده و در صورت وجود نشتی در ایزولاسیون این زباله ها و با فرض این که از این مناطق جهت دفن استفاده شود، این آلودگی بسرعت به پایین دست، آبهای زیرزمینی و مجموعه حوزه آبخیز سرایت می کند.
واحد دوم، واحد دشت می باشد که بخش عمده ای از آن از رسوبات کواترنز تشکیل یافته است. رسوبات کواترنری، رسوبات منفصل بوده و بطور عمده از نهشته های ابرفتی، کوهرفتی و بادرفتی شکل گرفته است. این رسوبات بستر زیستی اکثر مناطق را در برگرفته و بخش عمده ای مناطق روستایی، شهری، صنعتی، مراتع و اراضی کشاورزی را در خود جای داده است که به هیچ وجه قابل استفاده در بحث مکانیابی جهت دفن زباله های اتمی جایگاهی ندارد. در نهایت واحد پلایا را می توان با توجه به معیار های ذکر شده و توضیحات آتی، بعنوان منطقه قابل بررسی جهت هدف مذکور، مورد بررسی و تعمق بیشتر قرار داد.
این واحد با توجه به تجارب کارشناسی و منابع موجود مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. واحد ژئومرفولوژی، بزرگترین بخش در تقسیم بندی مناطق مختلف براساس ویژگیهای زمین ریخت شناسی می باشد. چنانچه هر واحد را براساس ویژگیهای مرفولوژی به بخشهای کوچکتری تقسیم کنیم به آن تیپ گفته می شود. و در نهایت کوچکترین واحد هر تیپ که براساس ویژگیهای مختلف فرسایشی، خاکشناسی و مرفولوژی از یکدیگر قابل تفکیک باشد، رخساره گفته می شود. پلایا داراری رخساره های مختلفی می باشد.
نظریه های مختلفی نیز جهت طبقه بندی پلایا ارائه شده است. البته در بعصی از منابع از واژه کویر بجای پلایا استفاده شده است ولی واقعیت آنست که کویر، عارضه یا رخساره ای در پلایا می باشد. به هر صورت در این مطالعه نظریه احمدی، جهت تفکیک رخساره های پلایا مورد استفاده قرار گرفته است. شکل زیر واحد های ژئومرفولوژی را بصورت شماتیک نشان می دهد.
شکل -1 طبقه بندی واحد های ژئومرفولوژی
رخساره های واحد پلایا طبق نظر احمدی به شرح زیر می باشد:
- کویرهای خشک و سخت
- کویرهای متورم و بادکرده
- کویربا سطح مرطوب و چسبناک
- کویر با لایه ضخیم نمک
