بخشی از مقاله
چکیده
بام و دیواره سبز، یکی از رویکردهای نوین در معماری و شهرسازی است که نشان از مفهوم توسعهی پایدار دارد. این مقوله نمادی است که برای نشان دادن افزایش سرانه فضای سبز، ارتقای کیفیت محیطزیست و توسعه پایدار شهری بکار میرود. بام سبز با عناوینی چون باغبانی و تکنولوژی کاشت گیاه در پشتبام، بامزنده و یا زیستبام شناخته میشود که در طراحی و برنامهریزی شهری رابط انسان و طبیعت به شمار میآید. بام سبز، ضمن این که اثرات منفی احداث ساختمانها را در اکوسیستم محل و در پی آن مصرف انرژی در بناها را کاهش میدهد، میتواند در تغییر جریان انرژی ساختمانها نقشی تعیین کننده داشته باشد.
این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی اولین گامی است که در آن به بررسی نقش بام و دیواره سبز به عنوان راهبردی در جهت ارتقا کیفیت زیست محیطی شهری در منطقه مورد مطالعه میپردازد. ابتدا دادههای مورد نظر از مبادی قانونی آن دریافت گردید و در مرحله بعد با تکیه بر دادههای اقلیمی، فیزیولوژی گیاهی، جنس خاک و مساحت پشت بام خانهها، به ارزیابی پتانسیل شهر سرابله به عنوان یکی از مکانهای شهری که با کمبود فضای باز و سبز شهری مواجه است، از نظر پرورش گیاهان متناسب با سبک معماری و شرایط محیطی پرداختیم. با این امید که با معرفی این سیستم جذاب و تاثیرگذار و دستاوردهای کاربردی و عملیاتی آن، شوق ایجاد آن برای مسئولین و ساکنین توجیه گردد و در برنامهریزیهای شهری و عمرانی مد نظر گیرد.
-1 مقدمه
درطی زمان آنچه موجب برداشتن گامهای بلند به سوی کامیابی و تغییرات مثبت در شیوه زیست انسانها شده، برگرفته از اندیشهای تکامل یافته یعنی خلاقیت بوده است. خلاقیت میتواند در تمام ابعاد زندگی انسانی نقش اساسی داشته و آن را تحت تاثیرخود قرار دهد. شهرها نیز محل پیوند نیروهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و... بوده و مکانی برای بروز فعالیتهای فردی وجمعی هستند، بنابراین خلاقیت جایگاه ویژه در شهر پیدا میکند. شهر خلاق مفهومی است که با وارد کردن خلاقیت در شهر، راهی جدید برای تمام افراد جامعه از ساکنین تا سیاستمداران و برنامهریزان شهری قرار میدهد.
در این میان زمانی خلاقیت به عمل میرسد که فرصتی در شهر برای آنان فراهم شود تا به تعامل بپردازند و این امر در فضاهای شهری صورت میپذیرد.[1] از سویی دیگر امروزه باتوجه به افزایش جمعیت و توسعه صنعتی، استفاده از تامین انرژی یکی از دغدغههای اصلی شهرنشینی مطرح میشود. بیش از %30 منابع مختلف انرژی کشور در ساختمانهای مسکونی، اداری، تجاری و غیره مصرف میشود. به علت طراحی و استفاده نامناسب از این ساختمانها و عدم نگهداری مناسب دستگاههای گرمایشی و سرمایشی آنها، مقدار زیادی از انرژی ورودی به این ساختمانها تلف میگردد.
این اتلاف انرژی، علاوه بر از بین بردن منابع طبیعی کشور، سبب آلودگی هوای شهرها نیز میگردد. این امر سبب شده تا انسان به دنبال روشهای صرفهجویی در مصرف انرژی و کاهش اثرات تخریبی بر محیط زیست باشد. امروزه فضای سبز شهری علاوه بر اینکه یکی از مهمترین مولفههای تشکیل دهنده شکل یک شهر محسوب میشود، نقش بسیار مهمی در بهسازی شرایط زیستی، کنترل شرایط اقلیمی، بهینه-سازی مصرف انرژی در شهر دارد.
فناوری سبز میتواند درذخیره انرژی، بازیافت و مدیریت آبهای ناشی از بارندگی، کاهش اثرات گازهای گلخانهای، تنوع محیط زیست شهری، محافظت از پوسته زمین، جلوگیری از آتشسوزی ساختمانها، کاهش نفوذ تابش الکترو مغناطیس، ایجاد چشماندازهای زیبای شهری، پاکیزگی و کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، کاهش هزینههای مربوط به نگهداری و تعویض سقف ساختمان، ایجاد محیط آرام در نواحی پر ازدحام شهری برای افراد معلول و بالا بردن امنیت غذایی موثر باشند.
-2 مبانی نظری
بام سبز، که بامگیاهی و بام زیستی نیز نامیده میشود، یک سیستم سبک وزن مهندسی ساز است که رشد گیاه را در بام میسر ساخته و در عین حال از بام محافظت میکند. همچنین به واسطه افزودن لایههایی که قابلیت رشد و نمو گیاه را دارند، بر فراز پشتبام خانهها ایجاد میشوند.[3] بام سبز نه تنها سطحی است که با رنگ سبز پوشیده شده بلکه یک سطح زنده از گیاهان رویشی در لایه خاک در بالای بام است. یک لایه خاک کم عمق یا ضخیم همراه با پوشش لایهی زیرتر خاک در پوستهی بام پخش شدهاند. گاه این پوشش همراه با محافظ ریشهای و اغلب با یک لایه زهکشی در زیر آن همراه است و گونه-های گیاهان مقاوم در برابر خشکی در آن رشد مییابند.
ایده باغچههای روی سقف و کشت برروی آن در زمانهای قدیم توسط ایرانیها در 2500سال پیش برروی بام زیگوراتها به کارگرفته شده است. همچنین بامهای سبز ششصد سال قبل از میلاد مسیح با الهام از ایرانیها توسط مردم بابل در باغهای معلق بابل ساخته شده بود . با فاصلهای از قصر پادشاهی و در واقع بیرون از شهر، باغهای معلق بابل قرار داشتند که این باغها از عجایب هفتگانه عالم و از شاهکارهای معماری محسوب میشود. این باغها که به روایتی 5 تراس منطبق بودند به دستور نینوس پادشاه دیگربابل برای همسرش سمیرامیس در کنار رود فرات بنا گردیدند.
در عصر رنسانس نیز در فرانسه و ایتالیا گونهایی از باغ بام بوجود آمد که اکثراً توسط دولت و در ساختمانهای عمومی ساخته میشد. در سال 1600 میلادی یک آلمانی تراس خانه خود را تبدیل به باغچه نمود و این فرایند تبدیل تراس و بام به باغ تا سال 1875 در آلمان و روسیه رواج داشت.[4] لوکوربوزیه و رایت پیشگامان طبیعتگرا و ایجاد کننده بامهای سبز در قرن بیستم بودند. توسعه فضاهای سبز بر بامها در سالهای اخیر به ویژه در امریکا و اروپا سرعت بیشتری به خود گرفته است.
دلیل عمده توجه به این امر علاوه بر مبحث زیباییشناسی معمارانه، پاسخگویی به عواملی همچون عایقسازی - حرارتی، رطوبتی و صوتی - طبیعی ساختمان، استفاده از فضای مرده بام در جهت خلق فضای دلپذیر، ایجاد سطوح چشمنواز در نما، تلفیق ساختار مصنوع با طبیعت، کمک به کاهش آلودگیهای جوی، افزایش نسبت اکسیژن هوا و غیره میباشد.
از دیدگاه مهندسی سازه، طراحی ساختمان با بام سبز منجر به افزایش پایداری و مدیریت صحیح بارانهای سیل آسا و آب باران میگردد. در سیستم بام سبز پتانسیلهای کاربردی زیادی نهفته است به طوری که به کارگیری این سیستم در شهرها، از هزینه انرژی کاسته و به کارایی مفید محیط میافزاید. همچنین بامهای سبز به مساحت قابل ساخت یک پروژه افزوده و مکانهای جدیدی یرای اجتماع درون محیطی فراهم میآورد.
تشویق و حمایتهای بیدریغ شهرداران در این باب، منجر شده است که صاحبان ساختمانها به مزایای به کارگیری این تکنولوژی در طراحی، گیاهکاری و تخصیص و ساخت باغ بامها و ارزش افزوده ناشی از آن پی برند. بر اساس برآوردهای موجود، امروزه حدود 10 درصد از کل بامهای آلمان، به گونهای بام سبز میباشند.[5] بامهای سبز مدرن از سیستم لایههای پیش ساخته تشکیل میشوند. این سیستم در دهه 1960 درآلمان اختراع شد و به سرعت در بسیاری از کشورهای اروپا و آمریکای شمالی گسترش یافت
بامهای سبز را بر اساس سیستم اجرایی به 4دسته اصلی تقسیم میکنند:
.1سیستم گسترده
.2سیستم متمرکز
.3سیستم مدولار یا جعبه گیاه
.4سیستم ترکیبی
سیستم گسترده؛ برای سیستم گسترده از واژه green roof یا بام سبز استفاده میشود. این سیستم به نام مقطع کم ارتفاع یا اجرا با ضخامت کم نیز شناخته میشود. این نوع بام فقط شامل یک یا دو نوع گیاه و محیط کاشت کم عمق میباشد.
معمولاً این سیستم برای زمانیکه حداقل بار وزن مد نظر باشد به کار گرفته میشود. به طور اخص، فقط پرسنل نگهداری و تعمیر به این نوع بام دسترسی دارند. این نوع بام مثل چمنهای نروژی، بر روی بامهای سطح شیبدار احداث میشود. در این سیستم معمولاً گیاهان به عمق 40تا 100میلیمتر استفاده میشوند. حدود بار نهایی بام تقریبا بین 50 تا100 کیلوگرم بر مترمربع در حالت اشباع میباشند در مورد بامهای شیبدار در اغلب مکانها 10تا20 درصد شیب توصیه میشود. در شیب حداکثر 30 درصد نیاز به استفاده از زه وار و ابزارهای ضد فرسایش وجود دارد
شکل شماره 1و:2 سیستم گسترده بام سبز
