بخشی از مقاله
چکیده:
اثر بخشی هچریها در حمایت از توسعه بازار قزل آلای رنگین کمان به شدت تحت تاثیر شرایط مولد می باشد .عوامل دخیل در آماده سازی مولد قزل آلای رنگین کمان که شامل عوامل هورمونی، تغذیهای و محیطی می باشد، در این مطالعه مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. برای مدیریت مولدسازی باید مراحل مختلف نگهداری و مراقبت از مولد نظیر انتخاب مناسب ماهیان مولد، شرایط مناسب نگهداری ماهیان مولد، تغذیه مناسب ماهیان مولد و برنامه ویژه اختلاط ماهیان مولد برای تکثیر، گزینش ژنتیکی، نظارت بر بلوغ تولید مثل و ... مد نظر قرار گرفته شود.
امکان تکثیر، تخمگیری و تولید بچه ماهی در تمام طول سال و تامین بچه ماهی مورد نیاز مزارع پرورشی، امکان تهیه برنامه زمانبندی شده مدرن در جهت تکثیر و تولید بچه ماهی، امکان دستکاری های ژنتیکی و دستیابی به نژادهای برتر از عمده دلایل توجه به مولد سازی است. در این مطالعه جنبه های مختلف از مدیریت مولد که در تعیین تعداد تخم های تولیدی و کیفیت تخم ها مهم هستند، مطرح میگردد.
مقدمه:
تعداد گونههای آبزی پروری در حال حاضر با توجه به توسعه آبزیپروری به سرعت در حال افزایش است. یکی از پیش نیازهای آبزی پروری پایدار کنترل فرآیندهای تولیدمثلی و بدست آوردن تخمهای با کیفیتتر در شرایط اسارت میباشد. تولید در شرایط اسارت میتواند توسط دستکاریهای محیطی - مثل دما، دوره نوری و بستر تخمریزی - کنترل گردد. نگرانی اصلی از هچری ماهی کاهش تعداد تخمهای با کیفیت و لاروها از مولد در دسترس است، که به ویژه در مزارع قزل آلا رنگین کمان مهم است، چون تخمین زدهاند که برای تولید 300هزارتن ماهی نیازمند به 3بیلیون تخم است.
مولد به معنای خاص کلمه، ذخیره مولد بوده ولی در معنای عام کلمه عبارت است از به وجود آوردن شرایط مناسب برای مولد تا در هر زمان بتوانند رشد جنسی را کامل کرده و آماده تخمریزی و استحصال لارو شوند. تعداد و کیفیت تخمهای تولیدی به شدت میتوانند تحت تاثیر شرایط نگهداری برود استواک - ذخیره سازی مولد - نظیر مدیریت مزرعه، نوع جیره و نژاد و تراکم مولد انتخابی توسط هچریها باشد که همه این فاکتورها باید بهینه باشند، که اگر همه پتاسیلها بهینه باشند، رشد بیشتر و تولید بیشتر قزل آلای رنگین کمان را در پی دارد و یکی از کارهای مهم کنترل زمان تخمریزی است.
اهمیت این موضوع در حال افزایش است بطوریکه بازار خرده فروشان برای قزل آلا خواستار استمرار برای تامین ماهی با سایز ثابت و با کیفیت در هر هفته از سال است. این نیاز میتواند با هچری هایی که تولید منظم از تخم و بچه ماهی برای ایجاد سایز پروراری و تولید سایز بازاری است، مهیا گردد
شرایط مطلوب برای تولید مثل در اسارت:
این بخش بر روی فاکتورهای زیست محیطی تمرکز دارد تا سبب کنترل تخمریزی نرمال شود. اطلاعات اکوبیولوژیکی از هر گونه در محیط طبیعی، شرایط مناسب پرورش و بلوغ تولید مثلی و تخمریزی مناسب را فراهم می کند.شرایط در چندین بخش تقسیم می گردند:
-1عوامل محیطی
برخی عوامل محیطی از قبیل میزان تابش نور خورشید، درجه حرارت آب و شدت جربان آب تاثیر بسزایی در وضعیت رسیدگی جنسی ماهیان مولد دارد. کوتاه شدن طول روز، پایین آمدن دمای آب و افزایش جریان آب میتواند تاثیر مثبتی در رسیدگی جنسی ماهیان مولد در آزاد ماهیان داشته باشد
مشخص شده است که در ماهیان، بلوغ جنسی و به دنبال آن توسعه بلوغ با توجه به تغییرات محیطی تغییر می کند - مثل دوره نوری - . این پارامترها راهنمای توسعه بلوغ جنسی و پیش بینی نگرش مناسبی برای بازماندگی لاروها می باشند. پارامترهای قابل پیشبینی اغلب فاکتورهای محیطی یکسانی هستند که تغییرات فصلی، سیستم آب و هوایی و تغییرات در جریان های اقیانوسی که منجر به چرخههایی از قابلیت دسترسی غذا می شوند را تحریک می کنند. این فاکتورهای قابل پیش بینی را فاکتورهای مستقیم نام گذاری می کنند که شامل دوره ی نوری، دما، غذای در دسترس، دوره ی گردش ماه قمری، بارندگی، جریان ها و فشار می باشند
-1,1دوره نوری
شاید مهم ترین فاکتور در فاکتورهای مستقیم، دوره نوری باشد. چرخه دورهی نوری در آزاد ماهیان بخصوص در قزل آلای رنگین کمان بواسطه مطالعاتی که اثرات دوره نوری و دستکاریشده بر روی تولید مثل زمانی که درجه حرارت و دیگر فاکتورهای مستقیم ثابت نگهداری شده بودند به این صورت بود که دوره ی نوری ریتم داخلی کنترل شده ای برای توسعه همه جانبه بلوغ در محور هیپوفیزی-مغز-گناد بدنبال دارد - Bromage et al, 1993 - ، بنابراین در قزل آلای رنگین کمان افزایش دوره نوری بهاری تصمیم گیری برای اقدام به کامل کردن بلوغ را نشان می دهد و در این چرخه زردهسازی و اسپرماتوژنزیس شروع می شود که با عبور دوره نوری از بهار به تابستان تا پاییز توسعه زرده سازی و اسپرماتوژنز و کاهش دوره نوری پاییزه، کامل شدن بلوغ، تخمک گذاری و اسپرم گذاری را به دنبال خواهد داشت
-2,1دما
درجه حرارت نقش با اهمیتی به عنوان یک فاکتور مهم در تولید مثل بسیاری از گونههای ماهیان بازی می کند. مطالعات زیادی در ارتباط متقابل دما و بلوغ با سایر فاکتورهای مستقیم که بطور ثابت نگهداری شده بودند در ماهیان انجام شده و مشخص شده است که اهمیت درجه حرارت در پروسه بلوغ را نمیتوان انکار کرد. بیشتر گونههای آزمایش شده، پروفیل دمایی مطلوبی برای مراحل مختلف از توسعه بلوغی را دارند و در کل در دماهای پایین تر از حد مطلوب، بلوغ را به تاخیر می اندازد و در مقابل در دماهای بالاتر بلوغ را تسریع می نمایند.
دماهایی که با شدت متفاوت تری از حد دمایی مطلوب باشند باعث دژنره شدن فولیکول تخمدان و باعث متوقف شدن مرحله گامت زایی خواهند شد. به طور خاص درجه حرارت در ارتباط با تخمریزی تاثیراتی را ایجاد خواهد کرد. دیگر پارامتهای محیطی که به نظر میرسد در ارتباط با همزمان کردن جنبه های توسعه بلوغ با اهمیت باشند، غذای در دسترس، چرخه های گردش ماه، جذر و مد، بارندگی، جریانات و فشار می باشند
میزان القا تخمریزی ممکن است تا حد زیادی به دمای آب وابسته باشد. در محدودهی دمای فیزیولوژیکی، افزایش دما معمولا سبب سرعت بخشیدن به این پروسه بدون هیچ اثری می شود. اما خارج از محدوده، دمای بالاتر نامطلوب است و ممکن است بر نتیجه تخمریزی و کیفیت لاروها اثر گذار باشد. مثلا در قزل قطبی که تخمریزی طبیعی در دمای کم است، بازدارنده دی ال مترشحه از ال اچ ممکن است در دمای 10 درجه سانتی گراد رخ دهد . - Gillet et al,1996 - درجه حرارت بالاتر همچنین ممکن است واکنش تخمریزی به جی تی اچ را در قزل رنگین کمان - توسط تغییر در الگوی استروئید ساز - به تاخیر بیندازد
-3,1شوری
یکی دیگر از فاکتورهای محیطی است که میتواند روی تولید مثل اثر گذار باشد. چون که در ماهیان آب شیرین حمل و نقل مولد بزرگ پرهزینه و دست و پا گیر است گونه های آنادروموس مثل سالمون که تخمریزی طبیعی در آب شیرین است معمولا در فصل تولید مثل در آب دریا نگه داشته می شوند. با این حال تخمکگذاری ممکن است تا حدی در آب دریا متوقف شود و آبگیری فولیکول دچار اختلال شود . - sower and schreck, 1982 - در چنین شرایطی انتقال کوتاه مدت به آب شیرین ممکن است سبب جلوگیری از این امر گردد - Haffray et al, . - 1995 از سوی دیگر در بسیاری از گونه های شور پسند - یوری هالین - در شوری های مختلف القا تخمریزی میتواند موفقیت آمیز باشد
-4,1شرایط سازه ای و اکوبیولوزیکی
سایز تانک، حجم اب، عمق آب و تراکم ذخیره سازی در تولید مثل موفق در بعضی ماهیهای پرورشی اثر گذار است. تخمریزی خودبخودی معمولا نیازمند حجم آب متوسط تا زیاد و تراکم کم دخیرهسازی در بیشتر ماهیان می باشد، بجز در برخی گونه ها که نیازمند بستر برای تخمریزی هستند، بهینه اندازه سایز و عمق آب باید به اندازهای باشد که سبب رفتار طبیعی مولد و تخمریزی موفق شود
-2عوامل هورمونی
در حالت طبیعی قزل آلای رنگین کمان در طول رفتار عاشقانه در مناطق تخمریزی، مولد از شن یک لانه شنی می سازند که تخمها را در آنحا میریزند و لقاح در این مکان انجام میشود. تخمریزی به صورت چند همسری میباشد و مولد نر با مادههای برتر و غالب تخمریزی می کنند. اما در شرایط پرورشی به علت عدم وجود بستر مناسب برای تخمریزی مولد مواد تناسلی خود را رها نمیکنند و گامت ها بایستی به وسیله دست تخلیه و لقاح پیدا کنند در قزل آلای رنگین کمان زمان مطلوب برای تخم کشی 4 تا 6 روز پس از اوولاسیون می باشد.
همآوری معمولا 2000 تا 4000 تخم به ازای هر کیلوگرم وزن مولد ماده میباشد. استفاده از القای هورمونی در اوولاسیون و تخمریزی در قزل آلای رنگین کمان موفقیت آمیز نبوده، ولی در شرایطی که درجه حرارت و شوری مناسب نباشد جهت مدیریت بهتر برای بالا بردن اوولاسیون و تخمریزی و همچنین برای همزمان کردن و توسعه اوولاسیون و اسپرم ریزی استفاده میشود. رهاسازی گامت ها با استفاده از کاشت GnRHa، میکروسفر یا امولسیون FIA برای همزمانی و توسعه اوولاسیون در قزل رنگین کمان مورد استفاده قرار گرفته است. دورزهای مورد استفاده 20-50 میکرو گرم در کیلوگرم برای قزل رنگین کمان بوده است . - Mylonas et al, 1995 - قزل آلای رنگین کمان تحت تاثیر دستکاریهای محیطی و با دوره نوری تحت تاثیر دماهای ثابت در طول سال تخمریزی می کند. برای اطمینان از تخمریزی ایجاد درجه حرارت مطلوب برای تخمریزی مهم می باشد.
-3تغذیه و مدیریت استخر مولد
هرچقدر تغذیه ماهی مولد بهتر انجام گیرد، تولید تخم بهتری از آنها می توان انتظار داشت. در تغذیه ماهیان مولد از مصرف زیاد پنبه دانه بایستی خوداری کرد، زیرا اگر مصرف آنها بیش از حد معین باشد، تولید تخم ماهی مختل میشود. ماهی قزل آلا که شکمی پر از تخم دارد بسیار حساس است و هرگز توانایی خشونت کارگران کارگاهها را ندارند، بدین منظور هنگام رقم بندی و تخمگیری بایستی دقت لازم به عمل آید و هر دفعه بیشتر از 2 یا 3 ماهی برای تخمگیری گرفته نشود، هرگز نباید تور دستی را از ماهیان ماده که نزدیک به رسیدگی هستند پرنمود، این عمل باعث شکسته شدن تخمها و کاهش درصد باروری آنها شده و ممکن است صدمات دائمی به دستگاه تولید مثلی وارد آورد
در استخرهای پرورش ماهی باید در جایی که قصد افزایش مولد میباشد ماهی به خوبی با استخر وفق داده شود. دمای منظم و مناسب و آب اکسیژندار مناسب به پرورش موفق کمک خواهد کرد. باید غذای طبیعی به وفور در دسترس مولد قرار گیرد و امکان عادت دادن ماهی به رژیم غذایی خاص برای پرورشدهندگان ماهی وجود داشته باشد. در طی دوره بلوغ در صورت نیاز، مواد غذایی باید با پروتئین بالا غنی شوند.
همانطور که عادت غذایی ماهیان بالغ قزل آلای رنگین کمان، در شرایط طبیعت به حشرات با اهمیت می باشد. و به ماهی و میگو دارای اهمیت کمتری هستند. انتخاب مولد مناسب در نر و ماده متفاوت است و در نرها زمانی که به شکم فشار محسوسی وارد شود باید قطرات اسپرم را رها کند. و در ماده ها باید یک تورم به رنگ قرمز یا مایل به قرمز در جلوی ناحیه تناسلی و یک شکم صاف و مدور که نشان از غدد جنسی در مراحل کمون دارد، وجود داشته باشد
نظارت بر بلوغ تولید مثل
رایج ترین روش عملی و شاید قابل اطمینان مرحله بلوغ تولید مثل ، فشار ملایم به شکم و حصول اسپرمهای استحصالی در نرها می باشد. اگرچه در نرها بعضی گونه ها این کار غیر ممکن است، و در ماده ها بیوپسی از تخمک های توسعه یافته تخمدان با استفاده از کاتاتور امکان پذیر است . - Viveiros et al, 2002 - در هنگام بلوغ قزل آلای رنگین کمان، نرها رنگ روشن و ماده ها تیرهتر شده و تعدادی سبز تیره و یا قهوه ای رنگ میشوند. در هر دو جنس در امتداد خط جانبی آنها نوار قرمز رنگ مشخصی مشاهده میشود.
