بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگی با هویت ارزشها و فرهنگ یک جامعه ارتباط متقابل و دوسویه دارد، بنابراین سبک زندگی یک جامعه بر فرهنگ آن تأثیر میگذارد فرهنگ اسلامی ایرانی ، الگویی مشترک ونسبتاً پایدار از ارزشها، باورها و اعتقادات اساسی است که در کشور ایران به صورت عام وجود دارد . هدف ازتبیین فرهنگ اسلامی- ایرانی شناساندن آن به افراد جامعه و ایجاد راه کارهای مناسب برای حل مشکلات درون و برون جامعه و رسیدن به یک الگوی اسلامی و ملی است .
از طرفی برنامه درسی یک مقوله آمیخته به فرهنگ است و با ضرورتها و اقتضائات فکری، اعتقادی و ارزشی رابطه قوی دارد، به همین دلیل در برنامهدرسی از مبنای فلسفه اسلامی در کنار مبانی روانشناختی بحث میشود و بر اساس آن برنامه درسی جهتگیری و مشخص می شود؛ بنابراین باید با توجه به شرایط و ویژگیهای بومی و اسلامی برنامه درسی مناسب را جستجو کرد و برای طراحی آن اقدام نمود.
لذا در این مقاله در صدد ارائه راهکاری در زمینه دستیابی به قابلیت های برنامه درسی ملی بر تقویت سبک زندگی اسلامی دارد وبا این هدف و با توجه به شکل گیری شخصیت اجتماعی دانش آموزان اول متوسطه به بررسی کتاب مطالعات اجتماعی - درس عمومی - که هم با جامعه ، فرهنگ اسلامی و سبک زندگی اسلامی بناشده است مورد بررسی قرار داده شد .
لذا از چهار فرضیه در مورد این کتاب که هر فرضیه برمبنای پنج سوال بنا شده، پرسشنامه ای تدوین شد که بین دانش آموزان کلاس دوم متوسطه که این درس را سال گذشته گذرانده اند ارایه شد حجم آماری، دانش آموزان سال دوم متوسطه - دوره دوم - استان یزد که با روش نمونه گیری تصادفی ساده با روش پیمایشی روند پژوهشی و با استفاده از داده ها که از پرسشنامه بود انجام گرفت .
مقدمه
مدرسه به عنوان بنیادی ترین نظام آموزشی، مورد توجه برنامه ریزان درسی قرار گرفته است. دانش آموزان در درون این سیستم با تاثیرپذیری از برنامههای آموزشی آماده میشوند تا نیازهای آیندهی جامعهی خود را بر طرف نمایند. بر این اساس، لزوم توجه به عواملی که در مدرسه بیشترین تاثیر را بر تعلیم و تربیت دانش اموزان دارند، ضروری به نظر می رسد یکی از ارکانهای اصلی تاثیرگزار در مدرسه کتابهای درسی هستند که رسالت تحقق اهداف آموزش و پرورش را بر عهده دارند و بدون توجه به محتوای کتابهای درسی اجرای اهداف آموزشی ممکن نمی باشد.
از طرفی پویایی و سعادت هر جامعه در گرو شناخت و مطالعه فرهنگ آن جامعه است، به منظور این امر، باید به سمت الگوهای ارزشی و باورهای مشترک که پایه و اساس فرهنگ را تشکیل میدهند، رفت. فرهنگ اسلامیایرانی بر اساس ایمان به آخرت گرایی و نقش مزرعه بودن زندگی دنیوی برای زندگی اخروی، که هدف اصلی و زندگی واقعی است، وجود دارد
براساس این دیدگاه، به بررسی وضعیت سبک زندگی و خوب و بد بودن آن و برنامه ریزی برای اصلاح برنامه درس و آموزشی خواهد داشت؛ بر این اساس دیدگاه اسلامی در بررسی سبک زندگی، توجه به برخی رفتارها و مصارف مورد توجه قرار میدهد و از آنجایی که در نظام جمهوری اسلامی ایران، عقلانیت راهبردی براساس تحقق ارزشهای مردم سالاری دینی میسر خواهد بود، بنابراین الگوی اسلامی ایرانی یکی از مهمترین محورهای اساسی این راهبرد خواهد بود و تأثیرگذاریی که برنامه درسی با قابلیتهای سبک زندگی اسلامی بر سرنوشت دانش آموزان ودر نتیجه بر جامعه دارد، باید مهمترین گام های اساسی در شکلگیری ارزشها و باورهای جامعه در راستای عقلانیت راهبردی دینی به عمل آورد.
دورهی متوسطه دوم که شکلگیری فرهنگ وسبک زندگی دانش آموزان صورت میگیرد یکی از مهمترین دورههای آموزشوپرورش است، و برنامهریزان درسی باید با خصوصیات دانشآموزان به تدوین کتابهای درسی بپردازد در این مقوله با توجه به دیدگاههای برنامهدرسی و تدوین کتاب مطالعات اجتماعی کلاس اول دوره دوم متوسطه به بررسی قابلیتهای برنامهدرسی در کتاب مطالعات اول و سبک زندگی اسلامی - ایرانی می پردازیم .
سوال - 1 تا چه میزان محتوای کتاب مطالعات اجتماعی اول دبیرستان به سبک های زندگی با الگوی غربی پرداخته است؟
سوال - 2 تا چه میزان محتوای کتاب مطالعات اجتماعی اول دبیرستان به سبک های زندگی با الگو سبک ایرانی پرداخته است؟
سوال - 3 تا چه میزان محتوای کتاب مطالعات اجتماعی اول دبیرستان به سبک های زندگی با الگو سبک اسلامی پرداخته است ؟
سوال - 4 آیا بین میانگین نمرات الکوهای غربی ،ایرانی و اسلامی در محتوای کتاب مطالعات اجتماعی تفاوت وجود دارد؟
مفهوم شناسی سبک زندگی
سبک زندگی یکی از کلیدیترین مفاهیم علوم اجتماعی نوین است و دربررسی های اجتماعی فرهنگی معاصر به تدریج جایگاه اختصاصی یافته است . مفهوم سبک زندگی به عنوان یک اصطلاح در طبقهبندی متون ادبی، اولین بار توسط ژرژ لوبیل کلرک دوفن، نویسنده و طبیعی دان فرانسوی - 1707-1788 - به کاربرده شد.
سبک زندگی نیز به عنوان یکی از اصطلاحات علوم اجتماعی، پیوند مستقیم و وثیقی با مجموعه ای از مفاهیم دارد؛ مفاهیمی مانند: عینیت و ذهنیت، فرهنگ و جامعه، فرهنگ عینی و ذهنی، رفتار و معنا - نگرش، ارزش و هنجار - ، اخلاق و ایدئولوژی، سنت ونوگرایی - تجدد - ، شخصیت و وراثت و محیط، زیبایی شناسی - سلیقه - و نیاز، مقبولیت و مشروعیت و ....
مفهوم سبک زندگی از زمره مفاهیمی است که پژوهشگران حوزه جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی برای بیان پاره ای از واقعیت های فرهنگی جامعه آن را مطرح و به کار می برند و دامنه به کارگیری آن در ادبیات علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی رواج زیادی یافته است به نحو دقیق تری، گویای واقعیت پیچیده رفتارها و حتی نگرش های فرهنگی و اجتماعی در جامعه امروز ما باشد و حتی برخی اندیشمندان به کارگیری آن به جای مفاهیم فراگیری چون قومیت و ملیت را مطرح کرده اند.
سبک زندگی دررشته مطالعات فرهنگی به مجموعه رفتارها، مدلها و الگوهای کنش های هر فرد اطلاق می شود که معطوف به ابعاد هنجاری، رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او باشد و نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش ها و واکنش های فرد و جامعه می باشد. به عبارتی سبک زندگی دلالت بر ماهیت و محتوای روابط، تعاملات و کنش های اشخاص و آحاد مردم در هرجامعه دارد.
از دیدگاه ولمن، سبک زندگی رفتار ومنش نیست، بلکه امری است که همهی رفتارها و تجربیات انسانی را برای واحد هدایت می کند و خود به واسطهی خویها و منش فردی شکل میگیرد. سبک زندگی با نمایش سرمایههای فرهنگی و مادی شکل می گیرد . افراد مدعی پایگاهی خاص با نمایش این سرمایه ها تعلقات پایگاهی خود را به دیگران گوشزد مینمایند .همچنین افراد متعلق به یک پایگاه، هنگامی به سبک زندگی مادی و یا فرهنگی اهمیت میدهند که آن سبک در مجموعه ارزشی آنها قابل تعریف و دارای معنای ویژه باشد
در دهه اخیر، کاربرد مفهوم سبک زندگی مطابق با تحولات فرهنگی و اجتماعی تغییر کرده است . تا پیش از جنگ جهانی دوم مفهوم سبک زندگی چندان اهمیتی نداشت و اصولا با این نام از آن یاد نمیشد. پس از جنگ جهانی دوم با گسترش پایههای اجتماعی دولت رفاه و به وجود آوردن امکان عملی تولید ومصرف انبوه کالاها، به ویژه کالاهای فرهنگی سبب گردید که شیوههای زندگی تنوع بسیار بالایی بیابند .
همچنین رشد اقتصادی، ماشینی شدن کار، افزایش دستمزدها و گسترش وسایل تفریح و فراغت، جامعه ای را پدید آوردکه تمایزات سنتی در آن تا اندازهای محو شدند، بدین معنا که هرفرد و گروه اجتماعی تنها از طریق تنوعی که در انتخاب شغل، محل زندگی، آرایش و پوشاک خود، سلیقههای هنری و زیباشناختی، انتخاب سرگرمیها و نحوه ی گذران اوقات فراغتش و حتی شیوههای عملی و اخلاقی و دینی خویش در جامعه پیش می گرفت، و خود را ازدیگران متمایز کند
سبک زندگی، نظامی از اعمال طبقه بندی شده و طبقه بندی کننده است که از طریق الگوهای خاصی از ویژگیها و فعالیتهای با ارزش و صحیح تعریف می شود . به عبارت روشنتر مجموعه ای از ترجیحات متمایز کننده که گرایشات مشابه را در هر یک از فضاهای نمادین عرصه زندگی به نمایش میگذارد
از منظری که سبک زندگی و بررسی ابعاد و وجوه آن، حوزه بسیار تخصصی وحرفه ای در مطالعات فرهنگی به خود اختصاص می دهد، مقوله بسیار تعیین کننده و محوری در مطالعات و بررسی های کلان استراتژیک و طراحی چشم اندازهای یک فرهنگ نیز می باشد.
اصولاً باید دانست حوزه مطالعات استراتژیک برخلاف بار لغوی آن که همواره نوعی نگاه کلان را مطرح می سازد، در حوزه فرهنگ تنها بر پایه مطالعات و بررسی های جزئی امکان پذیر است. به عبارتی در مطالعات و بررسی های راهبردی، از لحاظ متدولوژیک و روششناختی، بایستی بر مبنای مشاهدات و تحلیل های جزئی، کوچک - و استقرایی - حرکت کرد تابه تحلیل و توصیف و تبیین کلان نزدیک شد و پس از آن به حوزه پیش بینی، آینده پژوهی و آینده نگری، که اساس مباحث راهبردی بر آن استوار است، نزدیک شد .
بنابراین مجموعه توصیف های ریز و جزئی مبنای تحلیل های راهبردی محسوب می شوند و پس از آن متغیرهای کلان یا ساختاری را بایستی در این گونه بررسی ها وارد و اعمال نمود. چرا که واقعیتهای موجود و پراکنده که امکان بررسی و سنجش تجربی و ملاحظه عینی داشته باشند میتوانند پایه نتیجه گیری های کلان و راهبردهای آینده نگرانه باشد. در واقع با به کارگیری مفهوم سبک زندگی و ژرف اندیشی و تعمیق درباره مفهوم آن می توان از هنجارهای پنهان که در اذهان، باورها و رفتارهای مردم یک جامعه قابل مشاهده است، سردر آورد واز جهت گیری ها و الگوهای موجود یا در حال شکل گیری آتی جامعه، به نحو واقع بینانه ای تفسیر به دست داد.
مفهوم برنامه درسی
برنامه ریزی یک رشته عملیاتی است که وسعت واقعی آ ن ها بر حسب قوانین و مقررات هر کشوری تفاوت می کند و در درون رشته ای متصل ومتوالی ازفرایند های تصمیم گیری قرار دارد
برنامه ریزی درسی نیز از این مفهوم به دور نیست، با این تفاوت که در راستای یاددهی - یادگیری تنظیم می شود .
نظامهای آموزشی تا حدودی از استقلال نسبی برخوردارند ولی تحت تأثیر شدید هدف های اجتماعی قرار دارند که در رأس آن ها توقع جامعه از قرار گرفتن برنامه های آموزش و درسی در راستای فرهنگ و ملاک های مطلوب آن است
