بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به توصیف فرهنگ رایانهای قالبنت زبان فارسی اختصاص دارد. از آنجا که قالبنت با تکیه بر پیکرههای زبانی و نشانهگذاری نمونهها، مشکلات فرهنگهای سنتی را برطرف کرده، لزوم راهاندازی چنین فرهنگی برای زبان فارسی نیز احساس میشود. این پژوهش روشی توصیفی-تحلیلی به کار بردهو برای نمونه قالبهای ادراکی، ادراکی-تجربی و ادراکی-فعالرا توصیف نموده و بخشهای مختلف آنها از جمله عناصر قالبی مرکزی و غیرمرکزی، روابط قالبی و واحدهای واژگانی را مشخص کرده است.
عناصر قالبی اجزاء صحنه را مشخص مینمایند و روابط قالبی هر صحنه را به صحنههای دیگر پیوند میزنند. دادههای این تحقیق از پیکره بیجنخان، پایگاه دادگان زبان فارسی، روزنامه همشهری، داستانهای زبان ، فیلمهای سینمایی و فرهنگ سخن استخراج شده و قالبهای به دست آمده با قالب ادراکی در قالبنت انگلیسی و اسپانیایی مقایسه شده است. همچنین، مشخص میشود که شکل ظاهری قالبنت به چه صورت است و چه مواردی را در برمیگیرد.
.1مقدمه
فرهنگهای سنتی با مشکلات عدیدهای مواجه هستند که از آن جمله میتوان به ضعف این فرهنگها در بیان واژههای مترادف و چندمعنا اشاره کرد. برای نمونه، در فرهنگهای سنتی زبان انگلیسی دو واژه coast و shore مترادف در نظر گرفته شدهاند یا در زبان فارسی در بسیاری از موارد "دیدن" و "نگاه کردن" معادل هم قرار گرفتهاند. فیلمور - 121: 1982 - تفاوت بین دو واژه coast و shore را به دانش پیشزمینه زبانمندان ربط داده و معتقد است که shore مرز بین خشکی و آب از دیدگاه شخصی است که در دریا حضور دارد؛ حال آنکه coast مرز بین خشکی و آب از دیدگاه شخصی است که در خشکی حضور دارد.
از سوی دیگر، واژه "دیدن" در زبان فارسی عملی غیر ارادیاست، در حالی که "نگاه کردن" عملی ارادی است. لذا آتکینز - 1: 2001 - در گزارشی که برای کلاسهای فرهنگنگاری خود تهیه کرده بود اذعان میدارد: "بر اساس تجاربی که در زمینه فرهنگنگاری دارم، بهترین چارچوب برای فرهنگنگاری نظریههای معناشناسی قالبی و دستور ساختی - چارلز فیلمور - هستند." برای دستیابی به این مهم فیلمور و همکارانش کار توصیف هزاران واژه انگلیسی را در شبکهای اینترنتی به نام قالبنت ارائه دادهاند.
از آنجا که قالبنت واژههای زبان را بهتر از فرهنگهای موجود توصیف کرده و زبان فارسی هنوز از وجود چنین شبکهای بی بهره است، این مقاله قصد دارد وجود چنین شبکهای را برای زبان فارسی بررسی کرده و برای توصیف آن از نمونه قالب ادراکی استفاده کند؛ لذا پرسش متناسبی که در این مقاله مطرح میشود عبارت است از:
- قالبنت زبان فارسی چگونه است؟
- قالب ادراکی در زبان فارسی چگونه تعریف میشود؟
2. پیشینه پژوهش
قالبنت پروژهای است که موسسه بینالمللی علوم رایانهای و گروه زبانشناسی دانشگاه برکلی مسئولیت آن را به عهده گرفتند و هدف خود را توصیف معنای قالبی هزاران واژه انگلیسی در نظر گرفته است - بیکر و همکاران، . - 1998 قالبنت عبارت است از پروژه جمعآوری پیکره واژگان زبانی که عناصر واژگانی و قالبهای معنایی را به هم پیوند میزند. این مهم از طریق نشانهگذاری جملات و اعمال عملیات گوناگون بر این نشانهگذاریها به دست میآید
از آنجا که هدف معناشناسی قالبی بازتاب دانش پیشزمینه در ساختار واژگانی است، رویه قالبنت بر توصیف این دانش متمرکز است و از آنجا که دستیابی به کل دانش پیشزمینه گویشوران یک زبان خاص ممکن نیست، ماهیت قالبنت اصولاً بلندپروازانه است
هرچند موفقیت در این پروژه امری نسبی است، در کل از دستاوردهای این گروه نمیشود چشمپوشی کرد. این گروه به مطالعه "قالبهایی که زیرساخت معانی هستند پرداخته و مشخصات نحوی واژهها را از طریق مشخصه-های معنایی تعیین کرده است" - فیلمور و همکاران، . - 235: 2003 محصول کار فیلمور و مجموع فعالیتهای وی در قالبنت به آدرس زیر قابل دسترسی است.
برای زبانهای اسپانیایی، آلمانی، ژاپنی و چینی هم سایتهای مشابهی راهاندازی شده است که در مراحل ابتدایی است. مقاله نایبلویی و همکاران - 1394 - نیز تا حدودی به بررسی قالبنت پرداخته است. مقاله حاضر نه تنها با استفاده از قالب ادراکی به توصیف قالبنت پرداخته است، بلکه توصیف واضحتر و روشنتری از جایگاه واژههای مترادف و چندمعنا به دست میدهد که در قالبنتهای مشابه انجام نشده است.
از آنجا که استعاره نوعی قالب است و بر اساس معناشناسی قالبی تبیین شده است، دانشگاه برکلی شبکه اینترنتی استعارهنت را برای اشعار زبان انگلیسی، فارسی و روسی به آدرس زیر راهاندازی کرده است:
همچنین، شبکههای دیگری همچون واژهنت1 - میلر، - 1995 و فعلنت2 - لوین، - 1993 وجود دارند، که از نظر روش کار با هم تفاوت دارند. فلبوم - 4: 1998 - واژهنت را پایگاهی واژگانی میداند که عملکردی شبیه فرهنگهای الکترونیکی و گنجواژهها3 دارد. خوشبختانه، شمسفرد و همکاران - 2010 - واژهنت مخصوص به زبان فارسی به نام فارسنترا تهیه کردهاند و مشخصات چنین طرحی را ارائه دادهاند. این پروژه در پایگاه دادگان زبان فارسی به آدرس زیر در دسترس عموم قرار گرفته است:
