بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مسائلی که در سالهای اخیر مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته است توجه به مسائل اقتصادی کشور می باشد. نام گذاری سالهای پیدرپی با موضوعات اقتصادی و با محوریت اقتصاد مقاومتی نشان از اهمیت بالای این موضوع دارد. در این میان بانک و نظام بانکی نقش اصلی و اساسی در رگهای اقتصاد جامعه دارد و به دلیل بانک محور بودن نظام تأمین مالی از اهمیت دو چندان در تحقق اقتصاد مقاومتی برخوردار است.
پرسش اصلی مقاله این است که قرضالحسنه به عنوان یکی از نهادهای نظام بانکی چه تأثیری در تحقق اقتصاد مقاومتی دارد؟ با توجه به نتایج، از جمله زیرساختهای مؤثر در اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی ساختار بهینه بانکداری اسلامی و قرضالحسنه است که نقش بسزایی در این راستا دارد. قرضالحسنه در واقع ابزاری است که به وسیله آن میتوان توسعه پایدار اقتصادی داشت.
.1 مقدمه
از آنجا که اقتصاد ایران، اقتصاد نفتی و با بهره پایین است و نیز با توجه به اهمیت و جایگاه راهبردی و سیاسی ایران در منطقه همواره در معرض انواع تقابلها، تحریمها و شوکهای پیش بینی نشده از سوی برخی از مجامع بین المللی است، تقویت بنیانهای اقتصادی کشور در مواجه با نوسانات و چالشهای گوناگون به عنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر مطرح می گردد. ابلاغ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی بر اساس بند یک اصل 110 قانون اساسی توسط رهبر معظم انقلاب حرکتی جدید و تدبیری اثربخش در تقویت و مقاومسازی بنیانهای اقتصاد ملی و بارورسازی آن در سالهای پیشرو است.
از جمله زیرساختهای مؤثر در اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی ساختار بهینه بانکداری اسلامی و قرضالحسنه است که نقش بسزایی در این راستا دارد. قرضالحسنه را یکی از اصلهای قرآنی باید دانست. متأسفانه این اصل قرآنی در هیاهوی کارهای روزمره به فراموشی سپرده میشود، در حالی که این امر از ضروریات امروز جامعه است. نظام اقتصادی اسلام برای مقابله با رباخواری شیوهای جایگزین نموده تا کسانی که توانایی بازپرداخت سود را ندارند بتوانند از عهده آن برآیند.
در این شیوه که پاداش اخروی مدنظر است تلاش شده تا نابرابریهای درآمدی از بین برود. بنابراین، نظام اقتصادی اسلام نهاد قرضالحسنه را به عنوان یکی از شیوهها و ابزارهای مؤثر برای کاهش نابرابری توزیع درآمدها قرار داده است. قرضالحسنه ای که از آن به وام نیکو تعبیر شده است و در قرآن و روایات تأکید فراوانی به آن شده است با هدف رفع نیازهای اساسی افراد میباشد تا با فراهم نمودن شرایط و ابزارهای مناسب بتوان در جهت گردآوری وجوه و دادن قرضالحسنه به نیازمندان گام برداشت.
پرسش محوری مقاله این است که قرضالحسنه چه تأثیر مستقیمی در تحقق اقتصاد مقاومتی دارد؟ برای این منظور ابتدا به مرور اقتصاد مقاومتی، مفهوم و شاخصها، ابعاد آن و سیاستهای کلی آن پرداخته خواهد شد و در ادامه بحث مشخصات قرضالحسنه و نقش آن در تحقق اقتصاد مقاومتی پرداخته خواهد شد و در پایان بحث نتیجهگیری ارائه خواهد شد.
.2 پیشینه پژوهش
به سبب جدید بودن موضوع تحقیق و همچنین داخلی بودن موضوع »اقتصاد مقاومتی«، تحقیقهای صورت گرفته در خصوص این موضوع همگی داخلی است.
- امیری طهرانیزاده - 1394 - ، در مقالهای تحت عنوان »مبانی سیستمی اقتصاد مقاومتی« درصدد بررسی و تنقیح مبانی سیاستهای اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری از منظر نظامهای اقتصادی است. بیان میکند که با توجه ویژگی و ظرفیت نظام اقتصاد اسلامی، به نظر میرسد که نظریه بازار اسلامی و مفاهیم حق معاش و عدالت تولیدی در قلمرو اقتصاد اسلامی میتواند مبانی سیستمی اقتصاد مقاومتی را توضیح دهند.
- اسدی - 1393 - ، در مقالهای تحت عنوان »نظام اقتصاد اسلامی الگویی کامل برای اقتصاد مقاومتی«، بیان می کند که اقتصاد مقاومتی محصول اقتصاد اسلامی است که در شرایط بروز ناملایمات، حوادث، بحرانها یا در مسیر اهداف، پویا و پایدار به تخصیص بهینه منابع میپردازد. از این رو اقتصاد اسلامی لزوماً مقامتی است؛ زیرا اقتصاد در یک نظام اسلامی ظرفیتها و قابلیتهای علم اقتصاد و مکتب اقتصادی را توأمان دارد و از نهادهای اقتصادی و اجتماعی مناسب هم بهرهمند میشود.
- حسینزاده بحرینی - 1392 - ، در مقالهای تحت عنوان »اقتصاد مقاومتی؛ راهکاری برای توسعه«، به تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی پرداخته است. ایشان معتقد است: »اگر بخواهم تعریفی آکادمیک از واژه اقتصاد مقاومتی داشته باشم، بدون این که بخواهم آن را به رهبری منتسب کنم ، عرض کنم که اقتصاد مقاومتی، اقتصادی است که مدیریت آن، مدیریتی راهبردی و همهجانبه نگر است.«
- میرمعزی - 1391 - ، در مقالهای تحت عنوان »اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن - با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری - «، با استناد به سخنان مقام معظم رهبری درصدد ارائه تفسیری روشن از اقتصاد مقاومتی برآمده است. به نظر ایشان، اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری، شکل خاصی از نظام اقتصادی اسلام است که در وضعیت حمله همهجانبه اقتصادی دشمن پدید میآید. در نظام اقتصادی اسلام، در این وضعیت، با تغییر در اولویت هدفها و به تبع آن، در اصول راهبردی و سیاستهای کلان و حاکمیت روحیه جهاد بر رفتارهای اقتصادی دولت و مردم، راهبردی کلان طراحی میشود که تهدید را تبدیل به فرصت کرده موجب رشد جهشی میگردد.
.3 اقتصاد مقاومتی
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و عدم توفیق آمریکا برای به انحراف کشاندن و مصادره انقلاب، لجاجت آشتیناپذیری به دلیل از دست رفتن منافع خود از خویش نشان داده است و این لجاجت و دشمنی در سه دهه گذشته به گونههای مختلف ظهور و بروز کرده است. بحرانسازی در بحث برنامه صلحآمیز هستهای ایران، تحریم خرید نفت ایران با مساعدت کشورهای اروپایی و همچنین تحریم بانک مرکزی از سوی آمریکا که تلاش مذبوحانه خود را به اوج رسانده است. در مقابل اتخاذ چنین رویکردی از سوی غرب، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و آن را به عنوان یک روش مهم و استراتژیک در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور عنوان کردند.
.1-3 تعریف اقتصاد مقاومتی
مقام معظم رهبری در تعریف اقتصاد مقاومتی می فرمایند:
اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصاد داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیبپذیریاش کاهش پیدا کند؛ یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی طوری باشد که در برابر ترفندهای دشمنان که همیشگی و به شکلهای گوناگون خواهد بود کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند
اقتصاد در یک چنین شرایطی اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی اقتصادی که همراه باشد با مقاومت در برابر کارشکنی دشمن، خباثت دشمن، دشمنانی که ما داریم - بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از پژوهشگران و مسئولان شرکتهای دانش بنیان، . - 91/5/8 سیاستهای اقتصاد باید سیاستهای اقتصاد مقاومتی باشد - یک اقتصاد مقاوم - باید اقتصادی باشد که در ساخت درونی خود مقاوم باشد، بتواند ایستادگی کند، با تغییرهای گوناگون در این گوشه دنیا، آن گوشه دنیا متلاطم نشود؛ این چیزها لازم است
بر این اساس اقتصاد مقاومتی از دیدگاه رهبری، اقتصادی است که دو ویژگی اساسی دارد:
-1 در برابر تهدیدها و ترفندهای دشمن مقاوم است و کمتر آسیب میبیند.
-2 تهدید را تبدیل به فرصت کرده و در وضعیت تهدید رشد میکند
در اصل 44 قانون اساسی تأکید شده است که با اجرای سیاست به هنگام در خصوص واگذاری های دولتی به مردم، عملکرد مدیریتی و بهرهوری باید بهبود یابد و مسیر حرکت از اقتصاد دولتی به اقتصاد پویا فراهم شود. از طرف دیگر میدانیم که بخش خصوصی تحت تأثیر و فشار محدودیتهای کمتری نسبت به بخش دولتی میباشد.
