بخشی از مقاله
چکیده
بر اساس نصّ صریح آیات قرآن حاکمیت و ولایت برای الله است. نسبت به خدا، اصل ولایت باریتعالی است و نسبت به انسان ها اصل، عدم ولایت هر انسان بر انسان دیگر است، مگر کسانی که شان ولایت دارند که با دلیل از این اصل خارج می شوند. لذا در مورد مردان بر اساس نص قرآن و اخبار، یقین حاصل می شود که از این اصل خارج می شوند. اما درباره زنان مسأله محل اختلاف فقهای فریقین است.
این مقاله پاسخگوی این سوأل است که حکم قضاوت زنان از دیدگاه مذاهب اسلامی چیست؟ برای دستیابی به موارد اشتراک فریقین و تقریب مذاهب اسلامی، تبیین مبانی فقهی فقهاء در حوزه ی قضاوت زنان ضروری است. قضاوت که نوعی ولایت بر دیگران است شرایطی دارد از جمله شرط ذکورت. برخی از فقهای شیعه و سنی قائل به عدم جواز قضاوت زنان هستند که قول مشهور است. از جمله مستندات این قول: آیات، روایات، اصل، اجماع، و ... است.
برخی دیگر قائل به جواز قضاوت زنان می باشند . از جمله مستندات آنها اصاله الجواز و اطلاق ادله و... است.
در مقابل دوقول مذکور، برخی از علمای اهل سنّت مانند ابوحنیفه قائل به تفصیل شده اند که در متن به بررسی ادلّه ی اقوال پرداخته می شود .
با توجه به ادلّه ی مطرح شده به دست می آید که مسئولیت خطیر قضاوت از زنان ساقط شده است تا قشر بانوان که نیمی از جامعهی اسلامی را تشکیل می دهند با آرامش خاطر به وظیفه ی حقیقی خود تربیت نسلی سالم و صالح بپردازند.
.1 مقدمه
آنچه کهاز نصّ آیات قرآن به دست میآید؛ حاکمیت و ولایت برای الله است. نسبت به خداوند متعال، اصل ولایت باریتعالی است و نسبت به انسانها اصل، عدم ولایت هر انسان بر انسان دیگر است مگر کسانی که شأن ولایت از طرف خدا به آنها عطا شده است که با دلیل قطعی عقلی و نقلی از این اصل خارج میشوند مانند نمونه آیه شریفه حال یکی از شئون ولایت، مسأله قضاوت است. در مورد مردان بر اساس نصّ قرآن و اخبار یقین حاصل میشود که از این اصل خارج میشوند، اما در مورد زنان مسأله محل اختلاف است.
محدوده بحث ما در این مقاله کتب فقهی و روایی و دیدگاههای مذاهب اسلامی است. مقالاتی در زمینه قضاوت زنان نگاشته شده است که هر کدام با زاویه خاصی به بحث پرداختهاند.
-1 مبانی فقهی ممنوعیت قضاوت زن در اندیشه مشهور فقهای شیعه از رضا عسگری
-2 نقد نظریه ممنوعیت قضاوت زنان از منظر فلسفهی فقه از علیرضا پور اسماعیلی و علیرضا صادقی
-3 شایستگی زنان برای قضاوت و مناصب رسمی از محمد هادی معرفت
-4 قضاوت زنان از نگاه موافقان و مخالفان از عذرا خلیلی
-5 قضاوت زنان در همگامی با تحولات از زینب رنجبر اگرچه مقالات زیادی در این زمینه نوشته شده است ولی برخی از آن مقالات بر اساس ادلهی فقهی نوشته نشده است وبعضاً با نگاه جامعه شناسی و یا حتی فمینیستی نوشته شدهاند و در اکثر مقالات کار مقارنهای صورت نگرفته است
پس ضرورت دارد که مستندات مسأله به صورت مقارنهای از نگاه فقه شیعه و سنی بررسی شود، لذا برای دستیابی به موارد اشتراک فریقین و تقریب مذاهب اسلامی تبیین فقهی فقها در حوزهی قضاوت زنان ضروری است این مقاله پاسخگوی این سؤال است که حکم قضاوت زنان از دیدگاه مذاهب اسلامی چیست و برای پاسخ به سؤال فوق لازم است اقوال و ادلهی فقهای امامیه و اهل سنت بررسی شود.
.2 مفاهیم
در ابتدای بحث لازم است به طور مختصر به مفهوم شناسی واژگان کلیدی پرداخته شود.
.1-2 قضاء: در لغت به معانی مختلف به کار رفته است؛ امر کردن به قول یا فعل، اعلام کردن، ایجاد کردن ابداعی، حکم کردن، به جا آوردن و فارغ شدن از کاری.
در اصطلاح عبارت است از: رفع خصومت و برداشتن اختلاف و نزاع از طرفین دعوا بر اساس تعیین وظیفه شرعی.
گاهی واژه حکم برای قضاوت نیز به کار میرود چنانچه در روایت عمر بن حنظله تعبیر به شده است در حالی که در روایت ابی خدیجه تعبیر آمده است. - عاملی، 1409، 11/8، ح 1و - 6 روشن است که هر دو تعبیر به تفویض منصب قضاوت از سوی امام به فقها نظر دارد.
در قرآن نیز از قضا به حکم تعبیر شده است از جمله: در سوره ص آیه 28
در کتب لغت نیز حکم به »قضاوت« معنا شده است. »حکم یعنی قضا و اصل آن بازداشتن است. گفته میشود حکم کردن بر او به فلان چیز زمانی که او را باز داشتم از خلاف آن پس قادر به خروج از آن نیست.« - فیومی، بیتا - 145/2 .2-2 ولایت: در لغت از ماده »الولی«و مصدر است که در معانی زیر به کار رفته است؛ قُرب، حصول دومی بعد از اولی بدون فاصله و...؛ ولایت به کسر واو به معنای نصرت و به فتح واو به معنای سرپرستی امری و عهده دار شدن کاریست. - معجم مقاییس اللغه، - 141/6 ولایت به فتح واو مصدر موالات است و به کسر واو مصدر والی.
ولایت در اصطلاح به معنای سرپرستی و صاحب اختیار بودن است که مرتبهی بالای آن برای و امامان معصوم از سوی خدا ثابت گردیده است و برای فقیه مرتبهای از آن قابل اثبات است چنانچه مرتبهی نازله آن برای پدر و جد نسبت به اولاد ثابت میشود. - دائره المعارف، - 438 .2 -ذکورت:3 بر وزن فُعُوله به معنای مذکر بودن و مرد بودن خلاف انثی است. همچنین جمع ذکر نیز به کار رفته است.
.3 اقوال فقها دربارهی قضاوت زنان
یکی از شرایط قضاوت، ذکورت است. اقوال متفاوتی از علمای شیعه وسنّی مطرح شده است که به بیان آن اقوال و مستندات آنها میپردازیم.
.1-3 قول به عدم جواز قضاوت زنان
از فقهای شیعه وسنّی برخی قائل بهشرطیّت ذکورت برای قاضی شدهاند وبالتّبع قضاوت را برای زنان جایز ندانستند.
.1-1-3 شیعه از قدما شیخ طوسی - ره - در الخلاف: قضاوت زن در هیچ حکمی جایز نیست
همچنین در المبسوط آمده است:»کمال حکم کردن به این است که قاضی بالغ، عاقل، آزاد و مرد باشد پس قضاوت زن در هیچ حالی منعقد نمیشود.
شبیه همین مضمون از ابنبرّاج طرابلسی نقل شده است.
