بخشی از مقاله
چکیده
سرزمین ایران را مهد تمدن کاریزی می خوانند و قنات ها از شگفتی های اعجاب انگیز در سرزمین های کم آب نظیر ایران هستند که در گذشته به عنوان روشی خلاقانه در مدیریت آب مورد استفاده قرار می گرفته است و شاهدی برتوجه نیاکان ما در مدیریت خلاقانه آب و توجه به اصول توسعه پایدار می باشند. . قنات ها با حفر چاه ها و ایجاد کانال ها و ارتباط سنجیده آنها و در نهایت رساندن آب پاک به مظهر قنات تنها کار بزرگ مردان خطه کویر است که اینک پس از گذشت قرن ها انسان را به تحسین وا می دارند. با شناخت و مطالعه قنات آن را الگویی منطبق با اهداف توسعه پایدار خواهیم یافت لذا پژوهش پیش رو ابتدا به مفهوم و اهداف توسعه پایدار اشاره دارد و سپس با روش تطبیقی اهداف و ابعاد توسعه پایدار و قنات ها را مورد مقایسه قرار میدهد. پژوهش با مطالعه کیفی صورت گرفته و ابزار گرداوری داده ها ، مشاهدات عینی و مطالعه منابع مکتوب ، اسناد و مدارک می باشد.
کلمات کلیدی :قنات، توسعه پایدار، اجتماع ، محیط زیست ، اقتصاد
.1 مقدمه
بدون اغراق قنات ها را می توان از شگفتی های اعجاب انگیز در سرزمین های کم آب، نظیر ایران دانست چنانکه سرزمین ایران را مهد تمدن کاریزی می خوانند. کاریز یا قنات روشی خلاقانه در مدیریت آب است که در گذشته مورد استفاده قرار می گرفته است و تاییدی است بر مهارت نیاکان ما در مدیریت خلاقانه آب. عناصر ی از قبیل ، قنات ها ، آسیاب ها ، یخچال ها و مواردی از این دست تنها یکی از هزار ان مصداقی هستند بر این ادعا که توسعه پایدار و اصول آن از قرن ها پیش در سرزمین ایران مورد توجه بوده اند .با شناخت و مطالعه دقیق قنات ها و ویژگی های آن از یکسو و مقایسه آن با ا اهداف و ابعاد توسعه پایدار ، بی تردید این بنا را شاهکاری منطبق با اهداف توسعه پایدار خواهیم یافت.لذا تحقیق پیش پس از پرداختن به توسعه پایدار با روش تطبیقی اهداف و ابعاد توسعه پایدار وقنات ها را مورد مقایسه قرار می دهد. روش تحقیق توصیفی- تاریخی با مطالعه کیفی است. جامعه تحقیق، معماری سنتی است. ابزار جمعآوری اطلاعات منابع مکتوب، اسناد، نقشهها، نگرش و مشاهدات عینی بوده است.
1.1 ادبیات تحقیق : تحقیقات ارزنده ای در زمینه قنات ها صورت گرفته است که از آن جمله می توان به کتاب ارزنده قنات در ایران، از ایران چه می دانم ؟ محمد رضا حائری، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی،1386 ، چاپ اول و همچنین بهنیا، عبدالکریم - - 1367 قنات سازی و قنات داری، مرکز نشر دانشگاهی،تهران اشاره کرد ولیکن وجه تمایز تحقیق پیش رو تاکید بر انطباق این شاهکار بومی ایران با اهداف توسعه پایدار است.
2. توسعه پایدار
» توسعه پایدار توسعه ای است که تامین کننده خدمات پایه ای در ابعاد زیست محیطی ، اقتصادی واجتماعی برای همه باشد ، بدون تهدید و تخریب سیستم های طبیعی ، مصنوع و یا اجتماعی که این خدمات به آنها بستگی دارد. بروکمن می گوید انتظار بر این است که توسعه در راستای ارتقاء کیفیت مطلوب زندگی در ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی را مد نظر قرار دهد.1 «مطابق فهم کنونی از توسعه پایدار برای توسعه پایدار سه رکن اساسی متصور شده اند : پایداری زیست محیطی - اکولوژیکی - ، پایداری اقتصادی و پایداری اجتماعی. در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبههای اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه میکند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است و محقق نمی گردد مگر با پیوند ناگسستنی میان اکولوژی, اقتصاد و امنیت اجتماعی است .
در واقع » توسعهای پایدار است که خواستههای ذینفعان مختلف را از نسل حاضر و نسلهای آینده برآورده سازد و این مهم را همزمان در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی محقق کند.«حفظ حیات و بقا و پایداری سیستم های طبیعی و محیط زیست برای نسل های آینده ضروری است و ساکنان امروزحق ندارند موجب از بین رفتن سیستم های طبیعی شده و اختیارات نسل آینده را از آنان سلب نمایند و به جای آنه تصمیم بگیرند که آنها هیچ منبعی در اختیار نداشته باشند. لذا تضمین ادامه بقا محیط زیست بر عهده ساکنان معاصر زمین است و باید راههای استفاده بهینه از منابع را در ضمن حفظ و پایداری ، تجدید پذیری و بهره وری آن پیدا کنند.
» صنعتی شدن با تأثیری که بر روی دیدگاه انسان نسبت به طبیعت داشت باعث سست شدن ارتباط انسان طبیعت شد و در نتیجه تغییر نگاه نسبت به طبیعت و عدم توجه به محیط زیست و دیگر عوامل از جمله غفلت از نقش نیرومند عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، ناپایداری در شهرها گسترش یافت.2«» براساس ایده توسعه پایدار نقش انسان در ارتباط با طبیعت همچون نقش مراقب و ناظری است که دائما به محاسبه سود و زیان و هزینه های ناشی از اقدامات مختلف که برای انسان و سیستم های طبیعی ایجاد می گرددمی پردازد.در واقع ، انسان به مثابه ولی و نگهداری کننده زمین تلقی می گردد. این دیدگاه ظاهرا جدید از رابطه از رابطه میان انسان و طبیعت به شکل بسیار زیبا و موجز در یکی از ضرب المثل های بومیان آمریکای شمالی چنین بیان شده است : ما زمین را از پدران خود به ارث نبردهایم ، بلکه آنرااز فرزندان خود به امانت گرفته ایم.3 «
1.2 ابعاد توسعه پایدار
توسعه پایدار درسه مولفه محیط ، اقتصاد و اجتماع قابل بررسی است .
2.1.1 پایداری محیطی4
