مقاله لغزش زمین و آتشفشان

بخشی از مقاله

چکیده:

»زمین لغزش« یا »رانش زمین« که به حرکت توده ای مواد روی شیب دامنه گفته می شود، ازجمله پدیده های طبیعی است که برخی از عملکردهای انسانی در کنار عوامل طبیعی باعث ایجاد و وقوع زمین لغزش می شود. با این همه، زمین لغزش ها تا حدود زیادی قابل پیش بینی اند و با به کارگیری نرم افزارهای خاص و عکسهای هوایی، می توان مناطق با خطر بالا را شناسایی و به میزان زیادی از خسارت جانی و مالی احتمالی جلوگیری کرد.

آشنایی با نشانه های وقوع زمین لغزش قریب الوقوع و آگاهی از راهکارهای در امان ماندن از خطرات این پدیده نیز به میزان زیادی در کاهش خسارات جانی و مالی مؤثر است .آتشفشان کوهی است که از تجمع مواد مذاب فوران و یا خاکستر آتشفشانی و دیگر نهشته های آذرآواری شکل گرفته شده است. آتشفشان به صورت جریان های مواد مذاب و فوران های انفجاری را شکل می دهد.

مقدمه :

در تعریف عمومی به حرکت مواد روی شیب، زمین لغزش یا رانش زمین گفته می شود. ایران به دلیل توپوگرافی عمدتا کوهستانی و شیب دار، داشتن پهنه های گسلی فراوان و ویژگی های خاص جغرافیایی و آب و هوایی خود، ظرفیت بالایی برای وقوع زمین لغزش دارد. به طوری که هر سال گزارش های فراوانی از وقوع این پدیده اعلام می شود. آمارها نشان دهنده خسارات جانی و مالی فراوانی هستند. خسارات ناشی از زمین لغزش تنها به جمعیت های انسانی محدود نمی شود و آثار جبران ناپذیری روی طبیعت گیاهی، جانوری و شرایط جغرافیایی می گذارد. از این رو، زمین لغزش یا Landslide به همراه آتشفشان، سیل، زلزله، بهمن، طوفان، سونامی و... در زمره بلایای طبیعی قرار می گیرد و لذا توجه به آن و داشتن اطلاعات پایه و کارامد برای کاهش خطرات و اجتناب از پی آمدهای سنگین آن، لازم به نظر می رسد.

زمین لغزش چیست؟

زمین لغزش به حرکت ناگهانی یا آرام و یکنواخت توده خاک و سنگ روی شیب دامنه گفته می شود. این پدیده زمین شناسی، گستره وسیعی از حرکات، نظیر ریزش قطعات و بلوکه های سنگی، تخریب عمیق شیب ها، و جریان های کم عمق واریزه را شامل می شود و در نواحی خشکی دور از ساحل، مناطق ساحلی و حتی محیط های آبی آشفته - توربیدایت - نیز رخ می دهد. نیروی جاذبه زمین انرژی لازم برای حرکت واریزه ها را به سمت پایین شیب فراهم می آورد .گرچه اثر نیروی جاذبه عامل محرک اولیه برای وقوع زمین لغزش است، اما عوامل همراه دیگری که باعث ناپایداری شیب می شوند نیز، در ایجاد این پدیده نقش دارند.

معمولا عوامل پیش شرط، باعث تقویت شرایط تخریب کننده شیب می شوند، درحالی که زمین لغزش حقیقی برای ریزش و آزادسازی به یک عامل غالبا برانگیزنده نیاز دارد .آب به عنوان یکی از نیروهای اثرگذار بر این پدیده، به نیروی ثقل کمک و کار آن را آسان می کند. فضای خالی بین ذرات رسوبات نرم معمولا از هوا و آب پر شده است. وجود آب بین دانه ای و نیروی نرم معمولا کشش سطحی باعث انسجام خاک می شود. اما زمانی که تمام این فضاها از آب پر شود، کشش سطحی از بین می رود و توده خاک مستعد حرکت به پایین شیب می شود.

از طرف دیگر، حضور آب باعث افزایش وزن خاک موجود روی شیب نیز می شود که باز هم به عملکرد نیروی جاذبه کمک می کند. اشباع شدن خاک و پر شدن تمامی فضاهای خالی و خلل و فرج ها، درون توده خاک یا سنگ فشار به وجود می آورد که این فشار سبب دور شدن دانه های مجزا و یا حتی واحدهای بزرگ سنگی از یکدیگر می شود. درنتیجه، اصطکاک داخلی یا مقاومت مواد در برابر حرکت کاهش می یابد و باز هم توده خاک مستعد حرکت می شود .

عامل دیگری که در زمان وقوع می تواند اثرگذار باشد، هوای محبوس زیر توده واریزه است. معمولا این هوا زیر توده ای که در حال حرکت به سمت پایین شیب است، به دام می افتد و مانند یک بالش هوا، از اصطکاک سطحی بین واریزه ها و زمین می کاهد و باعث حرکت سریع توده مواد می شود. بنابراین آشکار است که هر عاملی که بتواند مقاومت درونی مواد را در برابر حرکت از بین ببرد، به حرکت توده ای مواد روی دامنه کمک می کند .

عوامل ایجاد زمین لغزش :

زمین لغزش هنگامی رخ می دهد که شرایط پایایی شیب از حالت پایدار به ناپایدار تغییر می یابد. تغییرات پایداری توسط عوامل زیادی که به تنهایی یا با هم عمل می کنند، به وجود می آیند. دلایل طبیعی ایجادکننده زمین لغزش عبارت اند از :

·    بالا آمدن آب های زیرزمینی - نیروی آب - به عنوان عامل فشار برای ناپایدار کردن شیب .

·    کمبود یا فقدان ساختار و شبکه بندی عمودی گیاهی، مواد غذایی خاک، و ساختار خاک .

·    فرسایش پاشنه شیب توسط رودخانه یا امواج اقیانوسی.

·    تضعیف شیب از طریق ذوب برف، ذوب یخچال ها یا باران های شدید .

·    زمین لرزه هایی که بار اضافه به شیب وارد می کنند .

·    زمین لرزه های میعانی ناپایدارکننده شیب ها .

·    فوران های آتشفشانی .

زمین لغزش ها با فعالیت های انسانی نیز تشدید می شوند .عوامل انسانی شامل قطع درختان جنگلی، فعالیت های کشاورزی و فعالیت های معدنی، شیب های ضعیف و شکننده را ناپایدار می کنند .بعضی عوامل سبب این ناپایداری عبارت اند از :

·    لرزش های ناشی از عملکرد ماشین آلات یا رفت وآمد وسایل نقلیه .

·    انفجارها و ایجاد لرزش های مصنوعی .

·    خاک برداری هایی که شکل شیب را تغییر می دهند یا آن هایی که بار جدیدی به شیب موجود وارد می سازند و یا در فعالیت های معدنی و جاده سازی های غیر اصولی، بی توجهی به نوع سنگ شناسی و وضعیت لایه بندی نسبت شیب توپوگرافی .

·    حذف پوشش گیاهی با ریشه عمیق که در خاک های کم عمق، خرده سنگ های رویی را به سنگ مادر متصل نگه می دارد .