بخشی از مقاله
چکیده
لیشمانیوز بیماري مشترك انسان و دام است که توسط تکیاخته لیشمانیا ایجاد می شود. بهعنوان یک بیماري بومی درکشورهاي گرمسیري و نیمه گرمسیري شناخته می شود. پشه خاکی بهعنوان یک وکتور موجب انتقال انگل به گونههاي مختلف پستانداران می شود. حیوانات وحشی بهعنوان منبع اصلی و حیوانات اهلی مانند اسب و همچنین انسان بهعنوان میزبان موقتی یا تصادفی این بیماري محسوب می شوند.
سه فرم این بیماري، لیشمانیوز پوستی، پوستی، مخاطی و احشایی هستند. لیشمانیا اینفانتوم بهعنوان عامل ایجاد لیشمانیوز پوستی در اسب سانان شناختهشده است. لیشمانیا اینفانتوم در انسان بیشتر با علائم احشایی و در سگ بهصورت ضایعات جلدي، احشایی و در اسب بهصورت پاپولهاي منفرد یا چندتایی، زخمهاي گرانوله و یا برآمدگیهایی غالباً بر روي سر، لاله گوش، اسکوروتوم، پاها و گردن دیده میشود.
ایران جزء هفت کانون مهم لیشمانیوز بهخصوص نوع پوستِی روستایی در دنیاست. هنوز واکسن مؤثري براي این بیماري به دلیل تنوع آنتیژنی زیاد و وجود ندارد. لیشمانیوز پوستی در اسب همانند انسان بهصورت خود به خودي به دلیل واکنشهاي قوي ایمنی سلولی می تواند بهبود پیدا کند. در صورت نیاز به درمان از آنتیموان پنج ظرفیتی در اسب و آنتیموان و آلوپورینول در سگ استفاده میشود.
تجارت بینالمللی اسب امکان انتقال لیشمانیا از کشوري به کشور دیگر را بالا میبرد. پیشگیري از بیماري بسیار مشکل است. تأکید اصلی بر کنترل حشرات است. معدوم ساختن سگهاي ولگرد و مبارزه با جوندگان - موشها - ، جلوگیري از گزش پشه خاکی، نصب توري در و پنجره اسبداري، ممانعت از انباشتن هرگونه مواد زائد و کودهاي حیوانی در اطراف اسبداري، ترمیم حفرهها و شکاف دیوارهاي اسطبلها از مواردي است که میتواند به اسبدار توصیه گردد. مطالعات اپیدمیولوژي براي تعیین نقش اسب در هر دو نوع لیشمانیوز احشایی و جلدي باید در کشور صورت گیرد تا مشخص شود که اشکال بالینی لیشمانیوز با درك چرخه زندگی چگونه ایجاد می شوند.
همچنین نیاز است تا اهمیت اسب بهعنوان مخزن گونههاي انگلی مختلف لیشمانیا در مناطق اندمیک تعیین گردد. اگرچه لیشمانیوز ممکن است در اسب به تعداد کم گزارششده باشد اما با تغییرات آب و هوایی، افزایش شرایط بروز بیماري و ورود پشههاي خاکی انتظار میرود که بهطور فراوان افزایش یابد.
مقدمه
لیشمانیوز یکی از مهمترین بیماريهاي مشترك بین انسان و دام در دنیاست که بهپاس زحمات کاشف آن، پزشک آسیبشناس اسکاتلندي، ویلیام بوگ لیشمن، در سال 1903 این بیماري لیشمانیا نام گرفت. لیشمانیا یک بیماري بومی در کشورهاي گرمسیري و نیمه گرمسیري مانند کشورهاي منطقهي مدیترانه است. این بیماري توسط تکیاخته لیشمانیا از خانواده Trypanosomatidae ایجاد می شود.
پشه خاکی - - Diptera,Phlebotomidae بهعنوان عامل انتقال انگل به گونههاي مختلف پستانداران است. سگسانان، جوندگان و انسان مهمترین گونههایی هستند که تحت تأثیر این بیماري قرار میگیرند. البته ابتلا به این بیماري در حیوانات دیگري مثل گربه، گوسفند، بز و اسبها نیز گزارششده است. سگسانان مهمترین مخزن این انگل میباشند. گربهها و روباهها نیز میتوانند بهعنوان میزبان تصادفی این انگل باشند.
پشه خاکی ماده که داراي ضمایم مناسب براي مکیدن خون مهرهداران است، می تواند در انتقال لیشمانیا دخیل باشد. بیشتر گونههاي فلبوتوم در شب خونخواري میکنند. 43 گونه پشه خاکی در ایران شناختهشده است. انسان و اسب میتوانند میزبان تصادفی لیشمانیوز باشند. به دلیل توسعه و افزایش صنعت اسب در ایران و همچنین اهمیت زونوز بودنِ بیماري و درعینحال تغییرات آب و هوایی، هدف از این مطالعه مروري، بررسی لیشمانیوز در اسب است. موارد مختلف لیشمانیوز همراه بااهمیت، اپیدمیولوژي و پراکندگی آن و درمان، پیشگیري و کنترل در اسب سانان بحث و بررسی خواهد شد.
اهمیت زونوز بودن لیشمانیا
لیشمانیا یک بیماري جهانی است که از میان 15 گونهي شناختهشدهي آنکه باعث بیماري در انسان می شود، 13 گونه ماهیت زونوزي دارند. WHO لیشمانیوز را یکی از مهمترین زنوزهاي جهان میداند. لیشمانیوز شامل سه فرم پوستی، پوستی- مخاطی و احشایی است که دراینبین، لیشمانیوز احشایی شدیدترین نوع لیشمانیوز بهحساب میآید که در صورت عدم درمان منجر به مرگ می شود. گونههاي متفاوتی از لیشمانیوز میتوانند منجر به لیشمانیوز پوستی یا مخاطی شوند.
این دو حالت اگرچه کشنده نمیباشند ولی میتوانند منجر به ابتلاي تعداد کثیري از افراد شوند. لیشمانیا اینفانتوم در کشورهاي حوزهي دریاي مدیترانه، آسیا و امریکا بهصورت اندمیک است. عفونت با لیشمانیا اینفانتوم می تواند سبب درگیريهاي بالینی احشایی شدید و جلدي خفیف شود. لیشمانیا اینفانتوم در انسان بیشتر با علائم احشایی و در سگ بهصورت ضایعات جلدي، احشایی شامل زخم در پوست، لنفادنوپاتی، تب، کمخونی و بزرگی کبد و طحال دیده میشود.
ایجاد زخم در لیشمانیوز اسبی بهصورت پاپولهاي منفرد یا چندتایی و یا برآمدگیهایی غالباً بر روي سر، لاله گوش، اسکوروتوم، پاها و گردن دیده میشود. چهره بالینی لیشمانیوز در اسب اغلب به شکلِ نمره وضعیت بدنی پایین و ایجاد زخمهاي دایرهاي شکل با مرزهاي مشخص است که بافت به شکل گرانوله درمیآید. عفونت لیشمانیا در سگ، اسب و جوندگان وحشی نشاندهنده ارتباط چرخه عفونت و زیستگاه حشرات است.
اپیدمیولوژي و پراکندگی لیشمانیا در اسب سانان
لیشمانیوز پوستی ناشی از لیشمانیا اینفانتوم در اسبها بهصورت پراکنده در مرکز و جنوب اروپا و بهتازگی در برزیل یافت شده است. در غرب اروپا لیشمانیا اینفانتوم فراوانترین نوعِ لیشمانیا است. بیتردید لیشمانیوز انسانی و حیوانی نسبت به گذشته گسترش بیشتري داشتهاند.
در حال حاضر ما شاهد افرایش لیشمانیوز در مناطق بیشتر و افزایش بروز بیماري در انسان نسبت به گذشته هستیم. در اروپا، عفونتهاي لیشمانیا پوستی و احشایی در سگ و انسان عمدتاً در منطقهي مدیترانهاي اتفاق میافتد چراکه در این مناطق پشهي Phlebotomines فراوان است. تجارت بینالمللی اسب امکان انتقال لیشمانیا از کشوري به کشور دیگر را بالا میبرد.
موارد لیشمانیوز در اسب نادر هستند. به همین دلیل و به دلیل انتقال بیماري به انسان باید از آن مراقبت کرد و همواره در تشخیصهاي تفریقی بیماري آن را مدنظر قرارداد. این بیماري در 88 کشور بهصورت اندمیک است. در موارد انسانی، 90 درصد از موردهاي پوستی در ایران، افغانستان، سوریه، عربستان سعودي، برزیل و پرو و بیش از 90 درصد فرم احشایی لیشمانیوز در بنگلادش، برزیل، هند و سودان است.
لیشمانیوز پوستی آمریکایی یک بیماري مشترك مربوط به حیوانات وحشی است که می تواند انسانها را طی فرایند جنگلزدایی یا ایجاد جنگل آلوده کند. اگرچه از نیمه قرن 20 شروع انتقال از مناطق مسکونی قدیمی اتفاق افتاد. همانطور که اسبها وسیله حملونقل هستند منبع خوبی براي گزشِ پشه خاکی محسوب می شوند با مطالعاتی که بر روي عادت تغذیهاي Lutzomyia - N. - intermedia صورت گرفته به این نتیجه رسیدهاند که از انسان، جوندگان، پرندگان، اسبها و سگها تغذیه می کنند.
شیوع آنتیبادي علیه لیشمانیا اینفانتوم با آزمایش آگلوتیناسیون مستقیم - DAT - در 173 اسب از شمال پرتغال موردبررسی قرار گرفت که چهار درصد از اسبها مثبت بودند. در مطالعهاي شواهد مربوط به عفونت با لیشمانیا اینفانتوم در اسبهاي آمریکا و آلودگی ترکیبی لیشمانیا اینفانتوم و لیشمانیا برازیلینز گزارششده است. تشخیص بر اساس وجود انگل در ضایعات و آسپیراسیون مغز استخوان بود، شناسایی آنها با استفاده از پرایمرهاي خاص براي لیشمانیا اینفانتوم و لیشمانیا برازیلینز و همچنین روشهاي سرولوژیک IFAT و ELISA انجام گرفت.
درمان، پیشگیري و کنترل
لیشمانیوز پوستی در اسب همانند انسان بهصورت خود به خودي به دلیل واکنشهاي قوي ایمنی سلولی بدون هیچ درمان خاصی بهبود پیدا میکند. بااینوجود در صورت نیاز میتوان از یک دوز رژیم شیمیدرمانی معمولی مانند آنتیموان پنج ظرفیتی استفاده کرد. درمان پیشنهادي در سگها ترکیب آنتیموان پنج ظرفیتی و آلوپورینول است. بااینوجود در مورد اثربخشی آلوپورینول در درمان لیشمانیوز در اسب سانان اطلاعاتی وجود ندارد. پیشگیري از بیماري در اسبهایی که در مناطق اندمیک زندگی می کنند یا به آنجا منتقل می شوند بسیار مشکل است.
تأکید اصلی بر کنترل ناقلهاي حشرات است چراکه هیچ نوع واکسن و داروي پروفیلاکتیک مؤثري براي این بیماري به دلیل تنوع آنتیژنی زیاد و وجود دو میزیان وجود ندارد. براي پیشگیري از بیماري بایستی از گردنبندهاي آغشته به دلتامترین در سگهاي اطراف اسبداريها استفاده کرد تا آنها را از نیش پشههاي خاکی مصون دارد. علاوه بر این از دلتامترین میتوان به شکل موضعی براي اسبها در جهت پیشگیري از بیماري میتوان بهره برد. گرچه مطالعاتی در خصوص اثرات دلتامترین در اسب انجام نگرفته است.
در طول سالیان اخیر آژانس بینالمللی سلامت تلاشهاي خود را در راستاي افزایش روشهاي نظارت و کنترل لیشمانیوز از طریق روشهاي مناسب بهبود بخشیده است. اخیًرا ابزارهاي بهتري در دسترس کشورهاي درحالتوسعه است که شامل بهبود بخشیدن شناسایی موارد لیشمانیوز احشائی با استفاده از کیتهاي آزمون آگلوتیناسیون مستقیم و یا استفاده از آنتیژنهاي نوترکیب در آزمونهاي سرولوژي است. همچنین میتوان از داروهاي خوراکی مقرونبهصرفه در درمان لیشمانیوز احشائی و یا کنترل مؤثرتر پشههاي خاکی از طریق مواد حشرهکش طولانی اثر بهره برد. معدوم ساختن سگهاي ولگرد و مبارزه با جوندگان - موشها - از طریق طعمهگذاري در اسبداريها و محوطه اطراف آنها، جلوگیري از گزش پشه خاکی، نصب توري در و پنجره اسبداري، ممانعت از انباشتن هرگونه مواد زائد و کودهاي حیوانی در اطراف اسبداري، ترمیم حفرهها و شکاف دیوارهاي اسطبلها از مواردي است که میتواند به اسبدار توصیه گردد.
مطالعات اپیدمیولوژي براي تعیین نقش اسب در هر دو نوع لیشمانیوز احشایی و جلدي باید در کشور صورت گیرد تا مشخص شود که اشکال بالینی لیشمانیوز با درك چرخه زندگی چگونه ایجاد می شوند. همچنین نیاز است تا اهمیت اسب بهعنوان مخزن گونههاي انگلی مختلف لیشمانیا در مناطق اندمیک تعیین گردد. اگرچه لیشمانیوز ممکن است در اسب به تعداد کم گزارششده باشد اما با تغییرات آب و هوایی، افزایش شرایط بروز بیماري و ورود پشههاي خاکی انتظار میرود که بهطور فراوان افزایش یابد
