بخشی از مقاله
نقش سرعت در احتمال وقوع و شدت تصادفات
چکيده
سرعت يکي از مهمترين پارامترهاي عملکردي ترافيک محسوب مي شود که نقش اساسي در وقوع تصادفات ترافيکي ايفا مي نمايد. بررسيهاي آماري حکايت از سهم زياد عامل سرعت در وقوع تصادفات و جراحات ناشي از آن دارد که بسيار قابل توجه ميباشد. مطالعات نسبتا خوبي در سراسر دنيا جهت مدلسازي ارتباط بين سرعت و احتمال بروز تصادفات انجام شده است و تحقيقات مذکور با توسعه فن آوري هاي جديد همچنان در حال ادامه و تکميل ميباشد. در اين مقاله ابتدا با ارايه آمار تصادفات ناشي از سرعت در چند کشور توسعه يافته و همچنين ايران به بيان جايگاه سرعت در تصادفات کشورها و مقايسه آن با وضعيت ايران پرداخته شده است سپس با ذکر دلايل اينکه چرا سرعت به عنوان يک عامل اصلي در تصادف مطرح است ، مهمترين مطالعات و پژوهش هاي مرتبط با مدلسازي ارتباط سرعت با تعداد و شدت تصادفات در دهه هاي اخير مورد بررسي قرارگرفته است و در انتها تصوير روشن و دقيقي از نقش سرعت در ايمني ترافيک و راهکار کاهش صدمات ناشي از سرعت در ايران ارايه گرديده است
کلمات کليدي : سرعت ، ايمني، نرخ تعداد تصادف ، شدت تصادف ، حداکثر سرعت مجاز
۱- مقدمه
سرعت يکي از مهمترين پارامترهاي عملکردي ترافيک محسوب مي شود که نقش اساسي در وقوع تصادفات ترافيکي ايفا مينمايد. تجاوز از حد سرعت مجاز و يا عدم رعايت سرعت مناسب و مطمئن در راهها به عنوان يک عامل انساني در افزايش هزينه هاي مستقيم و غيرمستقيم تصادفات ترافيکي نقش اساسي دارد. در مطالعات و تحقيقات انجام شده در دنيا، سرعت ميانگين ترافيک، حداکثر سرعت مجاز، سرعت ۸۵ درصد ترافيک و نيز ميزان انحراف از سرعت ميانگين از مهمترين پارامترهاي مؤثر در تعداد و شدت تصادفات قلمداد شده اند. گروهي افزايش ميزان حداکثر سرعت مجاز را در کاهش وقوع تصادفات مؤثر دانسته اند و گروهي آنرا عامل افزايش تصادفات مي دانند. البته مهمترين پارامترهاي توزيع و آناليز سرعت ، ميانگين و واريانس سرعتها مي باشد. واريانس سرعت منعکس کننده تغييرات سرعت در ترافيک است . واريانس زياد، نشان دهنده افزايش قابليت مانورهايي نظير تغيير خط ، سبقت و توقف و حرکت مي باشد. در اين مقاله مهمترين مطالعات و پژوهش هاي مرتبط با مدلسازي ارتباط سرعت با تعداد و شدت تصادفات در دهه هاي اخير مورد بررسي دقيق قرارگرفته است در انتها با بحث و نقد مطالعات سعي شده است تصوير روشن و دقيقي از نقش سرعت در ايمني ترافيک و راهکار کاهش صدمات ناشي از سرعت در ايران ارايه گردد.
۲- سهم سرعت در تصادفات
با توجه به اهميتي که سرعت مي تواند در تصادفات و ميزان تلفات و مجروحين جاده اي ايفا کند، جهت پيش بيني راهکارهاي لازم براي کاهش اثرات زيانبار تصادفات ، بررسي آماري تصادفات بر اساس سرعت ، امري ضروري و اجتناب ناپذير است . لذا سهم سرعت در تصادفات جاده اي چند کشور مورد بررسي قرار گرفته است .
طبق آمار منتشره توسط اداره ملي ايمني حمل و نقل جاده اي آمريکا، در فاصله سالهاي ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۲ سهم کشته شدگان ناشي از سرعت غير مجاز از ۱۴۰۱۶ به ۱۳۷۱۳ نفر کاهش داشته است که اين ارقام حدود ۳۰ تا ۳۳ درصد کل تلفات ناشي از تصادفات در اين کشور مي باشد. آمار تفکيک شده راهها نيز نشان مي دهد که سهم راههاي برون شهري از تلفات ناشي از سرعت غير مجاز طي سالهاي مذکور از ۶۲ درصد به ۷۳ درصد افزايش و سهم راههاي درون شهري از ۳۸ درصد به ۲۷ درصد کاهش داشته است [۱]. بررسي هاي انجام شده در استراليا نشان مي دهد که حدود ۴۰ درصد مرگ و مير ناشي از سوانح رانندگي در راههاي اين کشور به علت سرعت روي مي دهد. با نگاهي اجمالي به آمار تصادفات ده ساله ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۲ اين کشور، مشاهده مي شود که عليرغم کاهش ۱۵ درصدي تلفات حوادث رانندگي ، درصد تلفات ناشي از تخلف سرعت همچنان ثابت مانده و حتي در زمانهايي افزايش نيز داشته است [۲].
براساس آمار منتشر شده توسط سازمان حمل ونقل ١ انگلستان ، عامل سرعت هر ساله منجر به مجروح شدن ۳۶۰۰۰ نفر در راههاي اين کشور مي گردد. در سال ۲۰۰۳، سرعت غيرمجاز دليل اصلي ۱۲۰۰ مرگ و بيش از ۲۰۰۰۰ جراحت شديد در انگليس بوده است [۳]. بدين ترتيب سهم تلفات ناشي از تخلف سرعت در اين کشور حدود ۳۵ درصد کل تلفات حوادث رانندگي مي باشد. در کشور نيوزيلند نيز مطالعات نشان داده اند که تجاوز از سرعت مجاز، اصلي ترين عامل تصادفات جرحي و فوتي است . بطوريکه اندکي بيش از۳۰ درصد مرگ و مير و حدود ۱۸ درصد مجروحين ناشي از حوادث رانندگي در راههاي اين کشور در اثر تجاوز از سرعت مجاز رخ مي دهد[۴].
ايران يکي از بالاترين آمار تصادفات را در ميان کشورهاي دنيا به خود اختصاص داده است .
تصادفات و پيامدهاي آن هر ساله موجب از دست رفتن جان بسياري از هموطنان ما مي گردد. طي دهه اخير(۱۳۷۳-۱۳۸۳) هم تعداد و هم شدت تصادفات در ايران از رشد چشمگيري برخوردار بوده است .
بطوريکه با نگاه اجمالي به آمار منتشر شده از طرف پليس و پزشکي قانوني در دهه اخير، رشدي در حدود ۳۲۰ درصد در تعداد تصادفات ، ۲۵۰ درصد در تعداد تلفات و ۵۰۰ درصد در تعداد مجروحين مشاهده مي شود که اين آمار در مقايسه با آمار تصادفات کشور هاي توسعه يافته امري بي سابقه و در بين کشورهاي در حال توسعه نيز رقم بسيار بالايي است . جدول (۱) بيانگر تعداد و شدت کل تصادفات ، تصادفات ناشي از سرعت و درصد تعداد و شدت تصادفات ناشي از سرعت نسبت به کل تصادفات کشور طي سالهاي اخير مي باشد.
همانگونه که در جدول مشاهده مي شود، آمار کلي تصادفات ، تلفات و مجروحين حوادث رانندگي طي سالهاي اخير تقريبا از يک سير صعودي خطي تبعيت ميکند در حاليکه اگر به سهم تصادفات ناشي از سرعت دقت کنيم ، سير نوساني آن را طي اين سالها مشاهده خواهيم کرد، که البته دلايل اصلي آن را مي توان عدم وجود معيار صحيحي جهت گروه بندي علل تصادفات در کشور و از طرف ديگر نبود مکانيسم و نظام مدون و جامعي براي جمع آوري ، ثبت و پردازش اطلاعات تصادفات دانست . عوامل مذکور قطعا ميتواند باعث انتخاب نادرست گزينه علت تصادف و بروز درصدي خطا در آمار مربوطه گردد. به عنوان خلاصه ، جدول (۲) سهم عامل تجاوز از سرعت مجاز در بروز تلفات ناشي از حوادث رانندگي را بصورت درصدي از کل تلفات تصادفات در کشورهاي مورد بررسي و مقايسه با وضعيت ايران نشان مي دهد. همانطور که مشاهده مي شود از مجموع تلفات ناشي از تصادفات در کشورهاي توسعه يافته در ۳۰ تا ۳۵ درصد موارد، سرعت به عنوان عامل اصلي مطرح است . در کشور ايران نيز طي چند سال گذشته و به دلايل متعددي ، نقش سرعت در بروز تصادفات و تلفات افزايش يافته است .
بطوريکه حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد کل تلفات ناشي از حوادث رانندگي در اثر سرعت غير مجاز يا زياد رخ داده است . اين مسئله اهميت رسيدگي به مقوله کنترل و مديريت سرعت در راهها را بيش از پيش نمايان مي کند.
۳- ارتباط سرعت با احتمال وقوع تصادفات
در مطالعه ارزشمندي در سال ۱۹۶۴ که درباره سرعت و تصادفات راههاي برون شهري آمريکا انجام شد، سالمون (Solomon ) توانست بين سرعت وسيله نقليه و تصادفات ارتباطي به شکل يک منحني U شکل ارائه نمايد [۵]. براساس اين مطالعه نرخ تعداد تصادفات براي سرعت هاي تا ۱۰ کيلومتر بر ساعت بيش از سرعت ميانگين ترافيک، کاهش و با انحراف هاي بيشتر در بالا و پايين اين حد، افزايش يافتند.
علاوه بر اين ، سالمون در گزارش خود اعلام کرد رانندگاني که با سرعت پايين حرکت مي کنند بيش از رانندگاني که با سرعت بالا رانندگي مي کنند درگير تصادف مي شوند.پس از سالمون ، کريلو (Cirillo ) در تحليلي مشابه روي دو هزار وسيله نقليه که در طول ساعات مختلف روز در آزاد راه تصادفات کرده بودند ضمن تاييد نتايج مطالعات سالمون به يک منحني U شکل براي آزاد راهها دست يافت [۵]. مطالعه کريلو به تصادفات دو يا چند وسيله اي که در يک جهت حرکت مي کردند اختصاص داشت . نتايج مطالعات سالمون و کريلو در شکل (۱) ارايه شده است . همانطور که مشاهده مي شود، نرخ تصادفات وسايل نقليه با سرعت کم بسيار زياد است . اين موضوع به عنوان يکي از ايرادات مربوط به صحت داده ها و نتايج مطالعات سالمون و کريلو مورد توجه محققين قرار گرفت . و علت آن احتمالاً وسايل نقليه اي بوده اند که به دليل توقف ، گردش به چپ و يا ورود به راه اصلي سرعت خود را کم مي کردند و اطلاعات آنها در محاسبه سرعت ميانگين در نظر گرفته نشده بود. اين نقص بعدا در مطالعاتي که توسط موسسه تحقيقاتي RTI در ايالت ايندياناي آمريکا انجام شد برطرف گرديد و سعي شد داده هاي جمع آوري شده براي وسايل نقليه اي که بدليل حرکات گردشي سرعت خود را کم مي کنند نسبت به وسايل نقليه اي که به دلايل فني و يا ميل و رغبت راننده ، با سرعت کم حرکت مي کنند بصورت مجزا تحليل شود. نتايج تحقيقات موسسه مذکور نشان داد تصادفات ناشي از حرکات گردشي وسايل نقليه ۴۴% کل تصادفات مشاهده شده را تشکيل مي داد. همچنين مجزا کردن تصادفات ناشي از حرکات گردشي از اين تجزيه و تحليل ، فاکتورهايي را که در مطالعات سالمون و کريلومنجر به ايجاد يک منحني غير متقارن U شکل شدند ضعيف کرد بطوريکه ريسک تصادف براي ۲۵ کيلومتر بر ساعت اختلاف مثبت يا منفي نسبت به سرعت ميانگين يکسان بدست آمد و از طرفي اين ريسک براي وسايل نقليه اي که خيلي تندتر يا آهسته تر از سرعت ميانگين حرکت مي کنند، ۶ برابر ميزان ريسک براي سرعت ميانگين تخمين زده شد و حالت کشيدگي سمت چپ منحني سالمون که نشان دهنده افزايش نرخ تصادفات وسايل نقليه در سرعت هاي خيلي کمتر از ميانگين بود، تا حد زيادي تعديل شد[۶].
شکل ۱- نرخ تصادفات برحسب انحراف از سرعت ميانگين [۵]
در تحقيقي که اوايل دهه ۹۰ در استراليا توسط فيلدز(Fildes ) و همکارانش براي راههاي واقع در مناطق شهري و برون شهري انجام شد نتايج نسبتا متفاوتي در مقايسه با مطالعات قبلي بدست آمد. در اين مطالعه مشاهده گرديد که نرخ تصادفات براي سرعتهاي بيش از سرعت ميانگين در هر دو شرايط برون شهري و درون شهري افزايش داشت ولي ارتباطي بين سرعت هاي کمتر از ميانگين و افزايش نرخ تصادفات يافت نشد[۷]. علت تفاوت بين اين نتايج را مي توان ناشي از تغيير در رفتارهاي رانندگي و ارتقاي ايمني راهها و طراحي وسايل نقليه از زمان اولين مطالعات دانست .
لاو (Lave ) نيز در سال ۱۹۸۵مسئله انحراف از سرعت ميانگين را به عنوان يک عامل مؤثر در وقوع تصادفات مطرح کرد و افزايش حداکثر سرعت مجاز را به علت کاهش اختلاف سـرعت هـا، در کـاهش نرخ تصادفات مؤثر دانست . لاو عنوان داشت که بايد با رانندگان کندرو همچون رانندگان تندرو برخورد کرد[۸]. الويک (Elvik ) در کتاب خود بر خلاف نظر لاو، معتقد است مطالعات انجام شده در خصوص نقش سرعت در تصادفات نشان داده است که فراواني وقوع تصادفات با افزايش ميانگين سرعت ترافيـک افزايش مي يابد[۹]. بنابراين تحقيقـات نـشان داده اسـت کـه ميـزان تـصادفات تـابع مـستقيمي از سـرعت ، واريانس سرعتها و
