بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مسئله حوادث رانندگی و بروز تصادفات زیاد را تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب می کنند که اثرات شوم و زیان بار آن بر پیکره جوامع بسیار مشهود و بارز است. بدلیل وسعت پهناور کشور، رشد جمعیت، افزایش مالکیت وسایل نقلیه و در نتیجه افزایش تبادلات درون و برون منطقه ای، حوادث ترافیکی به یکی از معضلات مهم بخش حمل و نقلکشور و متعاقباً استان تبدیل شده است. متأسفانه ایران نیز یکی از کشورهایی است که بیشترین موارد مرگ و میر و جراحت ناشی از تصادفات را دارد. مطالعات در کشور ما نشان می دهد که در حال حاضر، در ایران با دارا بودن بیش از 161714 کیلومتر جاده و 5/5 میلیون اتومبیل سالانه بیش از 25000 نفردر اثر تصادفات ناشی از وسایل نقلیه کشته و بیش از 100000 نفر در سال مجروح و مصدوم می شوند. در این پژوهش به بررسی و شناسایی عوامل موثر بر تصادفات جادهای درمحور اردبیل- مغان و ارائه راهکارهای سازنده برای کاهش تصادفات جاده ای و تلفات ناشی از آن پرداخته شده است.
در این پژوهش برای جمع آوری داده های تحلیلی و استنباطی پرسشنامه استانداردی طراحی و تدوین گردیده که از طریق مصاحبه با افرادی که بعنوان نمونه انتخاب شده اند اطلاعات لازم بدست آمده است. این پرسش نامه بر اساس روش لیکرت که یک مقیاس پنج گزینه ای به صورت بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم دارد تنظیم شده است و به هر کدام از این مقیاس ها امتیاز 1 تا 5 داده می شود. با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل های آماری صورت گرفته است. بر اساس نظر پاسخ دهندگان عوامل مربوط به جاده مهمترین علت اصلی تصادف در محور مذکور است و بعد از آن عوامل انسانی، خودرو و در نهایت عوامل مربوط به محیط میباشد.
واژه های کلیدی: حوادث رانندگی، تصادفات جادهای، روش لیکرت، نرم افزار SPSS
-1 مقدمه
حمل و نقل و ترانزیت کالا و مسافر از بخش های زیربنایی در اقتصاد هر کشور به حساب می آید بطوری که این پدیده امروزه به عنوان یکی از شاخص های اصلی توسعه یافتگی کشورها قلمداد می شود. تولید انبوه اتومبیل ها و نیز رشد فزاینده جاده ها و مسیر های ارتباطی، موتور محرکه این بخش بوده است. اما از آغاز پیدایش اتومبیل تاکنون بشر با بحرانی بنام تصادف مواجه شده که بی شک یکی از بزرگترین مشکلات و تهدیدات سلامت عمومی در جهان محسوب گردیده است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال های اخیر تصادفات رانندگی به عنوان نهمین عامل مرگ و میر در جهان و دومین عامل در ایران شناخته شده و هزینه های قابل توجهی را نیز بر اقتصاد کشورها وارد نموده است. در کشورهای کمتر توسعه یافته به دلیل ضعف های عمده درمدیریت ساماندهی تصادفات جاده ای، این مسئله وضعیت اسفناک تری پیدا می کند.
زیرا نامناسب بودن کیفیت جاده ها، فقدان نظارت کافی و موثر، درآمدسرانه پایین و استفاده از ماشین های فرسوده و مستهلک در ناوگان حمل و نقل، در کنار سایر عوامل باعث تشدید بروز حوادث جاده ای در این کشورها شده است. بر اساس ارزیابی های به عمل آمده، بیش از 75 درصد تصادفات جاده ای در کشورهای درحال توسعه و کشورهای درحال گذار رخ می دهد در حالی که این گونه کشورها تنها 32 درصد از وسایل نقلیه موتوری را در اختیاردارند. از سوی دیگر در این کشورها همگام با افزایش وسایل نقلیه، زیرساختهای حمل ونقل مورد نیاز متناسب با آن بهبود نیافته است. علاوه بر آن استانداردهای ایمنی وسایل نقلیه و ایمن سازی شبکه معابر، روند رو به رشدی نداشته است. این عدم تطابق بین تمایل به ماشینی شدن زندگی شهری و زیرساخت های مورد نیاز آن، سبب شده تا امروزه شاهد سیر صعودی تصادفات و تلفات ناشی از آن در کشورهای در حال توسعه باشیم.
در مقایسه بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می توان این گونه عنوان کرد که کشورهای صنعتی با وجود نرخ بالای مالکیت وسایل نقلیه موتوری، در طول نیم قرن گذشته نحوه برخورد با پدیده افزایش تعداد خودرو و کاربران را تا حدودی آموخته اند و فرهنگ درست رانندگی نهادینه شده است. اما کشورهای در حال توسعه به دلایل مختلفی از این فرصت استفاده نکرده اند و در حال حاضر بسیاری از این کشورها با معضل جدی و روبه وخامت تصادفات جاده ای و تلفات ناشی از آن روبرو هستند و فرصتهای موجود به تهدیدهای جدی تبدیل گردیده است. همچنین با وجود گسترش سیستم های حمل و نقل در کشورهای در حال توسعه متأسفانه اقدامات اندکی در خصوص جلوگیری از سوانح جاده ای و یا کاهش شدت آنها صورت گرفته است. در این کشورها علیرغم بالا بودن نرخ تصادفات، منابع کافی برای حفظ جان مجروحان و کمک به کسانی که در اثر این سوانح دچار معلولیت های دائمی شده اند، وجود ندارد - آیتی، . - 1388
در بررسی مطالعات صورت گرفته اکثراً عواملی که در بروز این حوادث دخیل هستند در چهار عنوان کلی: راه، محیط، وسیله نقلیه و عامل انسانی تقسیم می شوند و هر کدام از این عوامل هم به سهم خود زیر بخشهای متنوعی را در بر می گیرند. در میان ارکان اصلی تصادف، عامل انسانی قویترین عنصراثرگذار است. بنابراین منطقی است که سازمانهای ذیربط و در رأس آن جامعه تمام تلاشهای خود را برفاکتورهای انسانی متمرکز کند. از طرفی به صراحت می توان ادعا نمود که تصادف یک پدیده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که امروزه در بیشتر برنامه ریزی های مرتبط با این موضوع در کشور ما از آن غفلت شده است. بطوریکه پرفسور آگدن در کتاب جاده های امن تر دلیل اصلی مهار تصادفات و ضایعات ناشی از آنها را در کشورهای توسعه یافته رویکرد سیستماتیک کشورهای مزبور به این موضوع می داند. و به جای نسبت دادن تصادف به آخرین علت - آخرین حلقه زنجیر - ، تصادف را به عنوان حلقه های مکمل زنجیره ی علل و معلول مؤثر ابراز می دارد - آقامحمد، . - 1384
بنابراین به استناد توضیحات فوق مولفه های اصلی موثر بر تصادفات را می توان به چهار گروه شامل؛ عوامل انسانی - خصوصیات فردی راننده ، مهارت ،توانایی و ... - جاده - ویژگی هندسی راه، ویژگی کیفی راه ،علایم و ... - خودرو یا وسیله نقلیه - فرسودگی ، نقص فنی و... - و محیط - شرایط جوی و اقلیمی - تقسیم بندی کرد، که این عوامل به صورت زنجیره وار به یکدیگر متصل هستند و فرایند به هم پیوسته و در عین حال پیچیده ای را تشکیل می دهند. طبق آمارهای موجود، بالاترین میزان تصادفات و حوادث رانندگی استان اردبیل در طی سالهای گذشته مربوط به محور اردبیل-مغان می باشد. که بخش عمده ای از ترانزیت بار و مسافر استان بر عهده این حوزه بوده و از محورهای پرترافیک شبکه حمل و نقل استان محسوب می شود. از همین رو این پژوهش درصدد بررسی و مطالعه علل و عوامل موثری است که در قالب متغیرهای چهار گانه ذکرشده - انسان، جاده، محیط و خودرو - بر بروز یا شدت وقوع تصادفات جاده ای محور اردبیل- مغان تاثیر مستقیم دارد. همچنین مطالعه حاضر علاوه بر در نظر گرفتن مولفه های اصلی تاثیر گذار بر حوادث رانندگی، شاخص های بومی و منطقه ای را هم در درون بررسی ها لحاظ می نماید. شاخص هایی که به نوبه خود می تواند سهم جدی و بالقوه ای در بروز حوادث و سوانح رانندگی محور مذکور داشته باشد.
سجادی - 1389 - با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک و استفاده از پارامتر های محیطی مدل سازی تصادفات رانندگی را انجام داده است و سپس کارایی مدل لجستیک چند سطحی را در مقابل این مدل بررسی کرده است. نتیجه این تحقیق نشان میدهد مدل رگرسیون لجستیک چند سطحی دارای دقت بیشتری است. معتمد - 1388 - مدلسازی تصادفات را با استفاده از روشهای آماری و بر اساس پارامتر تردد انجام داده است و نشان داده است تردد به عنوان تاثیر گذار ترین عامل بر تصادفات میتواند در مدل سازی تصادفات استفاده شود. دینو و وراراگاوانس - 2011 - مدل تعمیم یافته خطی را بر اساس فاکتور های جاده و نوع وسایل نقلیه بسط داده اند .در این تحقیق مدلهای شبانه و روزانه به صورت جداگانه بسط داده شده اند و نشان داده شده است که در زمان های مختلف پارامترهای گوناگونی بر تصادفات تاثیر گذار هستند، یعنی اثر پارامتر های تاثیر گذار بر تصادف در روز با اثر آنها در شب متفاوت است. کافیسو و همکاران - 2010 - نیز مدل تعمیم یافته خطی را بر خصوصیات مسیر برازش داده اند و مدل های مختلف را بر اساس چینش های مختلف داده ها بر تصادفات رانندگی بزرگراهها برازش دادهاند.
در این تحقیق مشخص شده است که مدل با بیشترین تعداد پارامتر ها بهترین برازش را ندارد و تنها سه مدل از 19 مدل برازش خوبی داشته اند که در هیچ کدام بیشتر از 5 پارامتر از 21 پارامتر موجود استفاده نشده است. چانگ - 2010 - در تحقیق خود با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک، تاثیر عوامل مختلف بر تاخیر ایجاد شده توسط تصادف در مسیر را بررسی کرده است که در این تحقیق از پارامتر های زمانی استفاده شده است. میلتون و همکاران - 2008 - مدل احتمالات تصادفات را بر حسب نوع تصادف - خسارتی، جرحی، فوتی - برازش داده اند که در این تحقیق مدل Mixed Logit جهت این بررسی معرفی شده است. در این تحقیق نشان داده شده است که پارامتر های تاثیر گذار بر هر نوع تصادف و همچنین اثر پارامتر های مشترک مختلف بوده است. لی و همکاران - 2007 - در مدلسازی تصادفات رانندگی از مدل بیزین استفاده کردهاند و سپس نتیجه پیش بینی تصادفات را با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی نمایش داده اند و توانسته اند مناطق پر حادثه را بخوبی شناسایی کنند و به صورت مناسب به نمایش بگذارند.
ولنت و همکاران - 2002 - از مدل رگرسیون خطی جهت مدل سازی تصادفات رانندگی استفاده کرده اند و تاثیر پارامتر های مختلف را با توجه به نوع تصادف در نظر گرفته اند و نشان داده اند که پارامتر های مختلف در انواع تصادفات تاثیرات مختلفی دارند. در تحقیق والورده و جوانیس - 2006 - از مدل دو جمله ای منفی جهت مدل سازی تصادفات رانندگی جرحی و فوتی بر اساس پارامتر های محیط و راننده استفاده شده است و نتیجه این تحقیق نشان داده است که مدل دو جمله ای منفی کارایی مناسبی در مدل سازی تصادفات رانندگی دارد. ونگ و همکاران - 2011 - از یک مدل دو مرحلهای جهت محاسبه میزان خطر پذیری جاده ها بر اساس نوع تصادف - خسارتی، جرحی، فوتی - استفاده کرده اند و کارایی آن را مناسب ارزیابی کرده اند. گرایب - 2003 - تصادفات رانندگی درون شهری را با استفاده از مدل رگرسیون در دو حالت تصادفات اتفاق افتاده در مسیر و تصادفات رخ داده در تقاطع، مدلسازی کرده است. نتیجه تحقیق نشان میدهد در هر یک از حالات گفته شده پارامتر های جداگانه ای بر وقوع تصادف موثر هستند.
