بخشی از مقاله
چکیده
آگاهی داشتن از کیفیت آب از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. این موضوع در مناطقی که تالابها به عنوان محیطهاي بکر طبیعی و ذخائر غنی ژنتیکی مطرح هستند، باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. بدین منظور با استفاده از روش منحنی تداوم جریان و مدل دبی-بار آلودگی به تحلیل ریسک - احتمال وقوع - آلایندههاي مختلف در تالاب بینالمللی و اکولوژیک گاوخونی پرداخته شد.
در این مطالعه از آمار کیفیت آب رودخانه زاینده رود در ایستگاه پل خواجو و آمار دبی متناظر با آن استفاده شد. سپس با استفاده از رابطه همبستگی دبی جریان و غلظت آلاینده هاي آب، مقدار غلظت هر کدام از آلایندهها در احتمالات مختلف برآورد گردید.
نتایج نشان داد که در اغلب اوقات مقدار عناصر بیش از حد مجاز بوده و آب رودخانه میتواند براي اکوسیستم منطقه سمی باشد و اگر دبی رودخانه بر پایه Q25 طراحی شود، میتواند غلظت عناصر را پایین آورده در حد نرمال نگه دارد؛لذا برنامههاي مدیریتی براي مراکز صنعتی بایستی بر پایه مقدار جریان رودخانه باشد، زیرا که در مواقع خشکسالی غلظت عناصر ورودي به تالاب افزایش یافته و اثر مخرب بالایی دارد.
- 1مقدمه
امروزه یکی از معضلات اکثر تالابها در کشور ایران افزایش قابل توجه آلودگی این مناطق میباشد که بیشتر شامل آلودگیهاي کشاورزي و آلودگیها صنعتی میباشد. ورود پساب اراضی کشاورزي و کارخانجات صنعتی به تالابها محیط اکولوژیک این مناطق را به مخاطره میاندازد و سالانه از تنوع زیستی این مناطق میکاهد و در بین این دو دسته آلودگی، آلودگیهاي صنعتی که از مراکز و کارخانجات صنعتی به محیطهاي آبی وارد میشوند از اهمیت قابل توجهی برخوردار است که افزایش این مقادیر در سالهاي آتی میتواند نتایج بسیار مخربی به دنبال داشته باشد که جبران آن غیر ممکن شود، لذا مدیریت این مناطق از لحاظ میزان ورودي آب به تالاب و ضایعات صنعتی میتواند کمک شایانی به این امر نماید.
امینی رنجبر - 1371 - بیان میکند که به طور کلی فلزات سنگین عناصري هستند که به طور به مقدار بسیار کم در اکوسیستمهاي زنده یافت میشوند. این عناصر جزء آلاینده هاي بسیار پایدار هستند و طی فرایند بیولوژیک تجزیه نمیشوند
در مطالعه اي میرزا جانی و همکاران - 1387 - به جوامع بنتوز در تالاب و برخی خصوصیات آلی آب در 12 رودخانه منتهی به تالاب انزلی پرداخته شده است. 21 ایستگاه در نقاط مختلف حوزه آبخیز تالاب اعم از بالادست، نزدیک شهرها، نزدیک محیطهاي ورودي به تالاب تعیین شد. با استفاده از شاخصهاي غناي مارگالف و منهینیک و تنوع سیمسون و شانون و نسبت EPT/C و شاخص بیولوژیک خانوادگی هیلسنهوف، وضعیت کیفی آب در این ایستگاهها مورد بررسی شد.
در مطالعه اي امینی رنجبر و همکاران - 1379 - با هدف بررسی و اندازه گیري میزان فلزات سنگین - Zn, Cr, Cd, Cu - و رابطه آن با غلظت کلروفیل در برگهاي سه گونه از گیاهان آبزي تالاب انزلی شامل هیدروکوتیل و تراپا - گونه هاي شناور - و تیفا - گونه حاشیه اي - که نقش بسزایی در چرخه غذایی و اکوسیستم تالاب دارند، بررسی کردهاند.
سر تاج و همکاران - 1384 - در مطالعه اي به بررسی روند انتشار و تجمع فلزات سنگین صنعتی Pb - ،Zn ، Cd، - Cu ,Ni, Cr در تالاب انزلی پرداختند. منشوري - 1378 - و کریتس و همکاران - 1998 - بیان میکنند، از جمله آلاینده هاي که در فاضلاب صنایع، معادن و کارخانجات و رواناب هاي شهري و کشاورزي وجود دارد میتوان به فلزات سنگین اشاره کرد. فلزات سنگین به صورت محلول در آب و خاك وارد شده و باعث آلودگی آبهاي سطحی و زیر زمینی و خاك شده و سبب برهم زدن اکو سیستم هایی که به آن وارد می شود میگردد.
هدف از این مطالعه تحلیل ریسک - احتمال وقوع - آلاینده هاي صنعتی آب زاینده رود در ایستگاه پل خواجو میباشد.
- 2مواد و روشها
تالاب گاوخونی در بین عرض جغرافیایی 22' و32° جنوبیو 15' و32° شمالیوطول جغرافیایی 45' و52° غربیو 59' و52° شرقی واقع گردیده و در فاصله 140کیلومتري جنوب شرقی اصفهان و 30 کیلومتري شهر ورزنه - نزدیکترین شهر به تالاب - قراردارد - شکل . - 1
ارتفاع آن از سطح دریا 1470 متر میباشد. حداکثر عرض آن در حدود 50 کیلومتر و حد اکثر طول آن 25 کیلومتر است. عمق آب آن دراکثر نقاط آن اندك و در حدود یک متر میباشد که بر اساس مقدار آب ورودي به تالاب درطول سال تغییر میکند. وسعت آن بالغ بر 47000 هکتار برآورد میشود که البته با مقدار آبورودي به تالاب متغیر است، به نحوي که در فصول پرباران و مرطوب سال آب بیشتري بهتالاب وارد و بر وسعت آن افزوده میشود و با گرم شدن هوا در تابستان و کاهش آبورودي از یک طرف و افزایش تبخیر از طرف دیگر از سطح تالاب نیز به مقدار چشمگیریکاسته میشود.
به منظور آگاهی از ریسک ناشی از آلایندهها به ویژه در مواقع خشکسالی و تأثیر آن بر روي کیفیت منابع آبی جهت تعدیل غلظت آلایندهها و تأثیر آن بر اکوسیستم تالاب گاوخونی، از داده هاي کیفیت آب و دبی متناظر با آنها در ایستگاه پل خواجو استفاده گردید. بدین منظور با استفاده از روش منحنی تداوم جریان - Flow Duration Curve - رابطه دبی- بار آلودگی آلاینده هادي نظیر Cl، co3، M, SAR , TDS در احتمالات مختلف بدست آمده و با استفاده از جداول حد مجاز آلایندهها در آبهاي سطحی و کشاورزي برنامه مدیریتی منطقه مبنی بر کاهش پسابهاي آلایندهها در مواقع خشکسالی مشخص گردید.
منحنی تداوم جریان رابطه بین بزرگی و فراوانی دبی روزانه، هفتگی یا ماهانه را براي یک حوزه معین نشان میدهد. به عبارت دیگر منحنی تداوم جریان درصد زمانهایی که دبی جریان برابر یا بیشتر از مقدار مشخصی است را نشان میدهد منحنی تداوم جریان تابع توزیعی تجمعی دبی روزانه است. هر مقدار از دبی جریان - Q - متناظر با احتمال تجاوز - p - معینی است. ترسیم دبی جریان در احتمال مشخص - Qp - در مقابل احتمال تجمعی منحنی تداوم جریان را میسازد.
شکل 1 نحوه استفاده از منحنی تداوم جریان را نشان میدهد. به منظور تحلیل ریسک ناشی از خشکسالی، از چندین احتمال مختلف استفاده میشود که مهمترین آنها دبیهاي Q95, Q75,Q50، Q25هستند. بعد از تعیین دبی جریان در چندك هاي فوق بر اساس رابطه دبی بار آلودگی، غلظت آلایندهها مشخص و با آستانه هاي مورد نظر تطبیق داده شده و رابطه ریسک خشکسالی و غلظت آلایندهها مشخص میگردد.
شکل - 1 منحنی تداوم جریان و چگونگی تحلیل احتمال تجاوز و کیفیت آب
