بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مسائل مهمی که سطح رفاه تولیدکنندگان، عوامل بازاریابی و مصرفکنندگان محصولات کشاورزي را تحت تأثیر قرار میدهد، انتقال قیمت است. به همین دلیل تجزیه و تحلیل قیمت محصولات کشاورزي نقش تعیین کننده اي در اقتصاد کشاورزي کشورها دارد. نوسانات قیمت نهاده هاي تولید مرغ و به تبع آن نوسانات قیمت تخم مرغ یکی از چالش-هاي اساسی این صنعت است که هرساله تعادل بازار این مواد غذایی را تحت تأثیر قرار میدهد.
در این مطالعه نحوه انتقال قیمت محصول تخم مرغ در استان تهران و مازندران و اثر آن بر حاشیه بازاریابی با استفاده از مدلهاي تعویضی - سوئیچینگ - درون زا بررسی شده است. داده هاي مورد استفاده براي تحلیل هاي آماري و اقتصاد سنجی این پژوهش، شامل دادههاي هفتگی، در سطوح عمده فروشی و خرده فروشی بازار تخم مرغ براي استان تهران و مازندران در دوره ي سه ساله 1394-1392 میباشد.
مهمترین یافتههاي تحقیق نشان دهنده آن است که نوسانات قیمت از یک سطح بازار به شکل متقارن به سطح دیگر بازاردر استان تهران منتقل میگردد. یا به عبارتی دیگر حساسیت حاشیه بازاریابی نسبت به کاهش و یا افزایش قیمت عمده فروشی و خرده فروشی یکسان است. همچنین اثر کاهش یا افزایش قیمت خرده فروشی و عمده فروشی روي حاشیه بازاریابی در استان مازندران نامتقارن است. این امر حاکی از آن است که افزایش در قیمتهاي عمده فروشی سریعتر از کاهش آن به سطح دیگر بازار منتقل میشود.
-1 مقدمه
تغذیه کافی و سالم، مهمترین عامل در ایجاد جامعهاي سالم و پویا محسوب می گردد که در این راستا تأمین پروتئین حیوانی مورد نیاز افراد از اهمیت ویژهاي برخوردار است. محصولات دامی و طیور بهدلیل اهمیت آن در ارزش افزودهي بخش کشاورزي، رشد اقتصادي کشور و ضرورت تأمین نیاز پروتئین مصرفکنندگان جایگاه ویژهاي در اقتصاد ملی دارند. زیربخش دام و طیور به عنوان یکی از فراگیرترین صنایع تولیدي ایران، سالانه انواع فرآوردههاي پروتئینی را تولید و روانهي بازار میکند.
شالوده فعالیت صنعت مرغداري به شیوه نوین درکشور در سالهاي آغازین دهه 40 بنیانگذاري شد. مراحل شتابدار تکامل آن در قالب شرکتهاي بزرگ کشت و صنعت تا اوایل انقلاب اسلامی ادامه یافت و با توسعه واحدهاي گوشتی و تخمگذار، واحدهاي پرورش مرغ مادر نیز توسعه یافت و احداث مراکز تحقیقاتی درزمینهي لاین و اجداد با همکاري کارشناسان خارجی انجام پذیرفت.
شروع این فعالیتها ابتدا با مشکلاتی از قبیل وارد شدن بیماریهاي غیربومی، نیاز روزافزون به دارو، تجهیزات و نهادههاي وارداتی همراه بود اما در سایه حمایتهاي دولت، این صنعت روزبهروز در کشور توسعه یافت و تولید محصولات این صنعت، الگوي جدیدي از مصرف مواد پروتئینی را در بین خانوارها نهادینه کرد. تخم مرغ ازجمله محصولات پروتئینی مهم در سبد مصرفی خانوارهاي ایرانی به شمار میرود. تخممرغ بهعنوان یکی از منابع سرشار پروتئین میباشد که تولید و مصرف آن روز به روز در جامعه در حال گسترش است، بهطوري که تولید این محصول در کشور درسال 93 به 930 هزار تن رسیده و با این میزان تولید ایران پس از هند و چین در مقام سوم آسیا از نظر تولید قرار گرفته است.
به-همین جهت تخممرغ به محصول پروتئینی صادراتی تبدیل شدهاست که میزان صادرات تخممرغ در سال 93 به بیش از 65 هزار تن رسیده و این صادرات بیشتر در کشورهاي عراق، افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان انجام گرفته است
بر اساس اطلاعات جمع آوري شده از مرکز آمار ایران حدود 70 درصد از ظرفیتهاي تولید تخم مرغ در هفت استان کشور یعنی استانهاي تهران، آذربایجان شرقی، خراسان رضوي، اصفهان، قزوین، قم و فارس متمرکز شدهاست.
همچنین در حدود 70 درصد از قیمتهاي خرده فروشی تخم مرغ را هزینههاي تولید تشکیل میدهد و30 درصد آن مربوط به سود عمده فروشان و خرده فروشان تخم مرغ میباشد
استان مازندران نیز داراي ظرفیتهاي زیادي در زمینه تولید دام و طیور در کشور میباشد. تولید مرغ لاین کشور و نیز رتبه برتر در تولید جوجه یک روزه مازندران را به برترین استان در زمینه طیور تبدیل کرده است. سالانه 14 هزار تن تخم مرغ در مازندران تولید میشود و استان رتبه 13 کشور را در زمینه تولید تخم مرغ در اختیار دارد.
نوسانات قیمت نهادههاي تولید مرغ و به تبع آن نوسانات قیمت گوشت مرغ و تخم مرغ یکی از چالشهاي اساسی این صنعت است که هرساله تعادل بازار این مواد غذایی را تحت تأثیر قرار می دهد. فاصلهي مراکز تولید و مصرف تخم مرغ و پراکنش نامناسب مراکز تولیدي در سطح کشور میتواند به نوسان قیمت و اطلاعات متفاوت دربارهي قیمت در نقاط مختلف کشور منجر شود. افزون بر این مقدار مصرف تخم مرغ، روندي فصلی دارد و مصرف این کالا در ماههاي سرد سال نسبت به دیگر ماههاي سال بیشتر است که بر نوسانات قیمت تخم مرغ میافزاید. این نوسانها نیز درآمد تولیدکنندگان و امنیت غذایی مصرفکنندگان تخم مرغ را تهدید میکند.
در مقابل حاشیهي بازار تخم مرغ و سودآوري فعالیتهاي بازاریابی و واسطهگري در بازار این کالا، روندي روبهرشد دارد. واسطههاي بازاریابی در این کالا عمدتا هزینه حملونقل را انجام میدهند. دیگر فعالیتهاي بازاریابی مانند بستهبندي این کالا در مرغداريها انجام میشود. از سوي دیگر مرغداران، داراي تواناییهاي لازم براي حضور مؤثر در بازار نیستند. تولیدکنندگان اطلاعات کافی دربارهي مقدار تقاضا و قیمت تخممرغ در دیگر مناطق کشور ندارند. همچنین نمیتوانند هزینههاي جمع آوري اطلاعات و حمل-ونقل محصول تا مراکز فروش و انجام فعالیتهاي بازاریابی را بپردازند. در چنین محیطی عوامل بازاریابی تخممرغ تأثیر چشمگیري بر چگونگی انتقال قیمتها وهزینههاي بازاریابی این کالا دارند
بنابراین انتقال قیمت، یکی از مسائل مهمی است که سطح رفاه تولیدکنندگان، عوامل بازاریابی و مصرفکنندگان محصولات کشاورزي را تحت تأثیر قرار میدهد. به همین دلیل تجزیه و تحلیل قیمت محصولات کشاورزي نقش تعیین کنندهاي در اقتصاد کشاورزي کشورها دارد و یکی از مهم ترین ابزارهاي تخصیص منابع در اقتصاد ملی است
انتقال قیمت بهدلیل کمک به درك علل تغییر قیمت، کمک به پیشبینی قیمت و کمک به تشخیص شکست بازار از اهمیت ویژهاي برخوردار میباشد. مطالعات متعدد انجام گرفته در اکثر نقاط جهان بیشک بیانگر این واقعیت است که قیمت محصولات کشاورزي در قیاس با قیمت سایر کالاها از نوسانات بیشتر و شدیدتري برخوردار است
چنانچه این نوسانات قیمت منجر به انتقال نامتقارن گردد، تغییرات قیمتی در سطوح متفاوت بازار حائز اهمیت بالاتري نسبت به حالت انتقال متقارن قیمت خواهد بود و توجه بیشتري را می طلبد. در یک بازار رقابت کامل، تغییر قیمتها به سرعت به سطوح مختلف بازار منتقل میشود و انتقال قیمت متقارن است - مایر وفون کرامون تاوبادل، . - 2004 پژوهشهاي انجام شده بیانگر این میباشد که بازار موادغذایی در رقابت کامل نیستند و در بسیاري از بازارهاي کشاورزي، افزایش قیمت سر مزرعه سریعتر از کاهش آن به سطح خرده فروشی منتقل میشود - براون و یوسل 2000، تومک و رابینسون 2003، لندن اکونومیکس 2004، وارا و گودوین . - 2005 در صورت نبود تقارن افزایش حاشیهي بازار موجب نارضایتی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان میگردد.
در ادبیات اقتصاد کشاورزي دلایل متعددي براي انتقال نامتقارن قیمت و تأثیر آن بر رفاه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان ذکر شده است از جمله میتوان به ساختار بازارهاي غیر رقابتی و استفاده از قدرت بازاري، وجود هزینههاي تعدیل، لیست هزینهها، انجام امور مربوط به انبارداري، دادههاي نامتقارن و نیز سیاستهاي مداخلهاي دولت در بازار - مانند سیاست کنترل قیمت - اشاره نمود
از اینرو، در تحقیق حاضر سعی شده است با بهکارگیري مدلهاي سوئیچینگ* به بررسی اثر تقارن انتقال قیمت در حاشیه بازاریابی محصول تخم مرغ در دو استان تهران و مازندران پرداخت.
-2 ادبیات موضوع
-1-2 مبانی نظري
بازاریابی محصولات شامل مراحلی چون فرآوري، بسته بندي، حمل ونقل و انبارداري می باشد، با گذر از هر یک از این مراحل ارزش محصول افزایش یافته، در نتیجه باعث بروز اختلاف قیمت پرداختی مصرف کنندگان و قیمت دریافتی تولیدکنندگان میشود که به این شکاف قیمتی حاشیه بازاریابی گفته میشود
افزایش حاشیهي بازار موجب نارضایتی تولیدکنندگان و مصرفکنندگان میشود، زیرا از طرفی باعث افزایش قیمت پرداختی مصرفکنندگان میشود و از طرف دیگر سهم کمی از این قیمت پرداختی بهدست تولیدکنندگان میرسد. به بیانی دیگر، حاشیه بازاریابی بهصورت اختلاف قیمت بین حلقههاي بازاریابی تعریف میشود که تحت تأثیر عوامل گوناگونی قرار دارد که اثر هر یک از این عوامل، طی زمان نوسان دارد، به لحاظ نظري، عوامل مؤثر بر توابع عرضه و تقاضا و کششهاي قیمتی آنها، حاشیهي بازاریابی را تغییر میدهند. در مورد محصولات کشاورزي حاشیه بازاریابی دربرگیرنده اختلاف قیمت خردهفروشی و قیمت عمده فروشی میباشد. ماهیت پژوهشهاي تجربی انجام شده نشان میدهد که در کوتاه مدت قیمت خرده فروشی ممکن است بهصورت آنی به تغییرهاي قیمت عمده فروشی واکنش نشان ندهد
این عدم تقارن در انتقال قیمتها با تأثیر بر حاشیه بازار سودهاي نامتعارفی براي واسطهها بهوجود میآورد
عدم تقارن در انتقال قیمتها به دو شکل کوتاهمدت و بلندمدت اتفاق میافتد بهطوري که تفاوت عمده این دو نوع انتقال نامتقارن قیمتها مربوط به اثر نسبی آنها بر حاشیه بازار است. عدم تقارن کوتاه مدت اثر موقتی بر حاشیه بازار دارد درحالی که در عدم تقارن بلندمدت، واسطهها حاشیه بازاریابی را بهطور پایدار افزایش میدهند
منظور از انتقال قیمت، تأثیري است که تغییرات قیمت یک کالا، یک مکان یا یک زمان بر روي قیمت کالاهاي دیگر، مکانهاي دیگر و یا زمانهاي دیگر میگذارد. براي محققان و اقتصاددانان کشاورزي بررسی حاشیهي بازار و مسأله انتقال قیمت در زنجیره مواد غذایی همواره موضوعی جذاب است و به نوعی این مسأله را براي بررسی کارایی و تحلیل ساختار بازار بکار میبرند
