بخشی از مقاله
چکیده
در هايدهه اخیر به علّت اهمیت برنامههاي مدیریت حوزههاي آبخیز در زمینه مطالعه، گسترش و استفاده سودمند از منابع، دسترسی به اطلاعات دقیق از عملکرد حوزههاي آبخیز در تولید روانآب و رسوب معلق بهعنوان شاخصهایی از تخریب اراضی، شدت و روند فرسایش ضروري بهنظر میرسد. از اینرو تحقیق حاضر با هدف کاربرد تحلیل مشارکت فصلی و ماهانه روانآب و رسوب معلق در حوزه آبخیز جنگلی آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس در راستاي تبیین مدیریت صحیح منابع آب و خاك آن انجام پذیرفت.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل دادههاي روزانه دبی و رسوب معلق جمعآوري شده طی پاییز 1386 تا بهار 1387 دلالت بر تولید حداکثر مقادیر رسوب معلق و روانآب بهترتیب 48/67 و 57/07 درصد کل رسوب و روانآب تولیدي در زمستان داشت.
بررسی نتایج در مقیاس ماهانه نشاندهنده مشارکت حداکثري حوزه آبخیز در تولید رسوب معلق و روانآب با مقادیر 39/78 و 22/17 درصد بهترتیب در ماههاي آذر و اسفند بود. نتایج بهدست آمده بر ضرورت لحاظ تغییرات زمانی مشارکت حوزههاي آبخیز در تولید روانآب و رسوب معلق بهعنوان ابزاري مؤثر در مدیریت جامع حوزههاي آبخیز تاکید دارد.
- 1 مقدمه
امروزه تهیه اطلاعات تفضیلی و درك صحیح سامانههاي آبخیز و نیز شرایط حاکم بر چرخههاي هیدرولوژي از ضرورتهاي اجتنابناپذیر براي مدیریت جامع و همه جانبه حوزههاي آبخیز محسوب می شود. در این میان انجام مطالعات در مقیاسهاي مختلف زمانی و مکانیو 1تحلیل دقیق اجزاي مختلف فرآیندهاي مهم از قبیل فرسایش خاك و تولید رسوب مورد توجه محققّین و مدیران قرار گرفته است.
بهنحويکه ضرورت آگاهی از میزان بار رسوب معلق انتقالی و تغییرات زمانی و مکانی آن منجر به انجام مطالعات گستردهاي در این زمینه گردیده است. بهنحويکه - 2000 - Sadeghi در حوزه آبخیز امامه، Proosdij و همکاران - 2004 - در حوزههاي آبخیز کوهستانی و مدیترانهاي، Rodríguez-Blanco و همکاران - 2010 - در حوزه آبخیز Atlantic در شمال شرقی اسپانیا،-FangNu و همکاران - 2011 - در چین، Bi و همکاران - 2011 - در تنگه Bohai چین و Iida و همکاران - 2012 - در ژاپن، میرابوالقاسمی و مرید - 1374 - در رودخانه کرخه، خواجهوند خزاعی - 1379 - در حوزه آبخیز کسیلیان، صادقی و همکاران - 1384 - در پانزده ایستگاه سوبسنجی حوزهي آبخیز هراز و صادقی و همکاران - 1389 - در حوزه آبخیز کجور به مطالعه تغییرات زمانی و مکانی مقادیر روان آب و رسوب معلق پرداختند.
نتایج مطالعات ارائه شده نشان داد که پراکندگی نواحی تولید رسوب از نظر مواد معلق یکسان نمی باشد و در اکثر موارد بیشترین مقدار رسوب در فصل بهار منتقل میشود. از طرفی در مجموع تغییرات زمانی و مکانی تولید رسوب در بسیاري از مطالعات و ضرورت انجام جداگانه آنها در آبخیزهاي مورد مطالعه و با شرایط متنوع مورد تاکید قرار گرفته است.
از اینرو تحقیق حاضر با هدف کاربرد تحلیل مشارکت فصلی و ماهانه روانآب و رسوب معلق در مدیریت حوزه آبخیز جنگلی آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت بهدلیل امکان دسترسی و وجود اطلاعات پایه و شرایط نمونهبرداري پیشبینی شد.
- 2 منطقه مورد مطالعه
مطالعه حاضر در حوزه آبخیز جنگلی آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس با مساحت 50130 هکتار، حداقل و حداکثر ارتفاع حوزه بهترتیب 150 و 2700 متر از سطح آبهاي آزاد و میانگین بارندگی 1308/8 میلیمتر در جنوب شرقی نوشهر صورت گرفت
شکل - 1 - موقیعت کلی حوزه آبخیز جنگلی آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس و محل نمونهبرداري
- 3روش کار
برداشت نمونهها در مقیاس روزانه و در فاصله زمانی پائیز و زمستان 1386 و بهار 1387 انجام شد. نمونهبرداري رسوب معلق همواره از کرانه چپ بهواسطه امکان دسترسی، بهوسیله ظروف پلاستیکی 2 لیتري دلیلبه افزایش دقّت نمونهبرداري و اطمینان از برداشت تمامی ستون آب و به روش انتگراسیون عمقی Sadeghi - و Saeidi، - 2010 صورت گرفت
کلیه نمونه برداريها در ساعت 15 بهدلیل کوهستانی بودن منطقه و اطمینان از مشارکت احتمالی آب ناشی از ذوب برف صورت پذیرفت. نمونههاي محتوي آب و رسوب بعد از برداشت به آزمایشگاه منتقل شدند. براي اندازهگیري غلظت رسوب معلق از روش تخلیه آب2 استفاده شد Sadeghi - و Saeidi، . - 2010 براي این کار یک لیتر از نمونه آب و رسوب را جدا کرده و درون بشر یک لیتري به مدت 48 ساعت به حالت سکون نگهداشته شد
بعد از این مدت نمونه رسوب تا حدممکن از آب به-وسیله خالی کردن آب بالاي رسوبات تهنشین شده جدا گردیدخالی. کردن آب بالاي نمونه تا حدي صورت گرفت که رسوبات از ته ظرف جدا نشده و به همراه آب خارج نشوند. بعد از خالی کردن آب اضافی رسوبات موجود در کف ظرف را شسته و درون فویلهایی از قبل تهیه و توزین شده، ریخته و در آون در دماي 105درجه به مدت 24 ساعت خشک گردید. با توزین نمونه-هاي فویل همراه رسوب، وزن رسوب در یک لیتر محاسبه گردید.
- 4 نتایج و بحث
بهمنظور کاربرد تحلیل مشارکت فصلی و ماهانه روانآب و رسوب معلق در مدیریت حوزه آبخیز پس از تهیه بانک اطلاعاتی دادهها تجزیه و تحلیلهاي آماري لازم با استفاده از نرمافزار SPSS انجام شد. آمارههاي توصیفی متغیرهاي روانآب و رسوب معلق در جدول - 1 - ارائه شده است. شکل - 2 - درصد مشارکت فصلی و ماهانه روانآب و رسوب حوزه آبخیز مطالعاتی را نشان میدهد.
جدول - 1 - آمارههاي توصیفی دادههاي دبی - متر مکعب بر ثانیه - ورسوب معلق - گرم در لیتر - در حوزه آبخیز مورد مطالعه
