بخشی از مقاله
چکیده
لزوم اولویت بندي طرح ها و پروژه هاي ملی و منطقه اي به دلیل محدودیت منابع مالی و میزان بازگشت سرمایه گذاري بسیار مهم می باشد. وجود پروژه هاي ناتمام در کشور و عدم توانائی دولت در تامین بودجه لازم براي اتمام این پروژه ها، سبب شده است تا موضوع اولویت بندي اجراي طرح ها، اهمیتی بیش از پیش پیدا کند . در این راستا، استفاده ازیک روش علمی تصمیم گیري، درسطح استانها وحتی کشور،کاملا"ضروري به نظر می رسد.
اولویت بندي طرح ها، به عوامل کمی وکیفی زیادي که شاخص ها نامیده می شوند، بستگی دارد. در این تحقیق، شاخص هاي مورد نظر مسئولین وکشاورزان در ایده آل ترین شرایط احداث شبکه هاي آبیاري و زهکشی جمع آوري شده و از بین آنها، شاخص هاي مهم و تاثیرگذار انتخاب گردیده است. درمرحله بعدي کلیه این شاخص ها نسبت به هم بطریقه زوجی - دوبه دو - مورد مقایسه قرارگرفتند .
با استفاده ازماتریسهاي پنجگانه بدست آمده از مقایسات زوجی و باکمک روابط جبر ماتریسی و بکارگیري نرم افزارهاي تخصصی، اوزان و اهمیت نسبی شاخص ها مشخص گردید. در مرحله بعد، دو مدل SAW و WPM از بین روشهاي چهارده گانه علمی تصمیم گیري، جهت تعیین رتبه بندي طرح هاي آبیاري و زهکشی دژ ، قدس، دشت ارایض، باغه، نواحی چهارگانه هندیجان، طرح آبیاري تحت فشار قلعه مدرسه ، سادات حسینی غرب میاناب ، ساحل راست رامهرمز، ساحل چپ رامهرمز و طرح آبیاري تحت فشار لاسبید از بین پروژه هاي آماده اجراي سازمان آب و برق خوزستان ، انتخاب شدند که بعد از محاسبه رتبه هریک از طرح ها ، اولویت بندي آنها از پنج دیدگاه مشخص گردید.
1مقدمه
ژوهش عملیات ، فرایندي براي تصمیم گیري بر مبناي روش علمی است که در آن به مقدار قابل ملاحظه اي از تجزیه وتحلیلهاي کمی استفاده می شود.آنچه موضوع اصلی پژوهش عملیات را تشکیل می دهد ، در اصل تصمیم گیري وحل مسئله در مدیریت است. اتخاذ تصمیم نیازمند نوعی تجزیه وتحلیل کمی بوده که بدون توجه به چگونگی کاربرد مدل ومدل سازي انجام پذیر نمی باشد.تصمیم گیري عموما" با پنج گام زیر همراه است:
-1شناسایی و تعریف مسئله
-2 تعیین مجموعه اي از راه حلهاي قابل جایگزین - گزینه ها -
-3 تعیین شاخص یا شاخصهایی که براي ارزشیابی گزینه ها استفاده می شود.
-4 ارزشیابی گزینه ها
-5 انتخاب گزینه
تعیین رتبه هریک از طرحهاي آبیاري وزهکشی مشارکت مردمی سازمان آب وبرق خوزستان،مسئله اصلی این تحقیق میباشند.در این مقاله، طرحهاي آماده اجراي سازمان آب وبرق خوزستان در مناطق مختلف استان به عنوان گزینه هاي انتخابی ما هستند.درمرحله بعدي، شاخصهاي مورد نظر مسئولین در سازمان آب وبرق خوزستان وکشاورزان محدوده طرحها بایستی تعریف شده تا براساس انها ،رتبه بندي نهائی طرحها حاصل شود.
در این شرایط، مسئله اساسی رتبه بندي تمام گزینه هاي ممکن می باشد. با توجه به ارجحیت هر کدام ازگزینه ها،شرایطی بوجود می آید که تمام معیارهاي تصمیم گیري بطور همزمان در فرایند تصمیم گیري دخالت داده شوند.
.2 معرفی مدلهاي تصمیم گیري چند معیاره - MCDM -
این مدلها به دو دسته تقسیم بندي میشوند: -1 مدلهاي چند هدفهMODM -2 مدلهاي چند شاخصهMADM
مدلهاي چند هدفه به منظور طراحی بکار میروند بطوریکه هدف اصلی در این مدلها عبارت است از بهینه کردن تابع کلی مطلوبیت براي تصمیم گیرنده میباشد. بنا براین،این مدلها با مسائلی که از قبل براي آنهاتعدادي گزینه تبیین شده باشد،مرتبط نیستند.
همچنین فرض می شود که تصمیم گیرنده DM اهمیت نسبی هر دو شاخص را نیز مشخص می کند که با Wj بر اي j=1,2,,...,n نمایش داده می شود. تمامی این اطلاعات در قالب یک ماتریس تصمیم گیري به بهترین شکل ممکن خلاصه و ارائه می شوند
همچنین فرض می شود که تصمیم گیرنده DM اهمیت نسبی هر دو شاخص را نیز مشخص می کند که با Wj بر اي j=1,2,,...,n نمایش داده می شود. تمامی این اطلاعات در قالب یک ماتریس تصمیم گیري به بهترین شکل ممکن خلاصه و ارائه می شوند
در این شرایط، مسئله اساسی رتبه بندي تمام گزینه هاي ممکن می باشد. با توجه به ارجحیت هر کدام ازگزینه ها،شرایطی بوجود می آید که تمام معیارهاي تصمیم گیري بطور همزمان در فرایند تصمیم گیري دخالت داده شوند.
مدلهاي چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه برتر مورد استفاده قرار می گیرند.ازنقطه نظر علمی، مدل چند شاخصه با مسائلی که از قبل تعداد گزینه ها در آن تعیین شده باشند مرتبط است وتصمیم گیرنده تعداد محدودي عملیات زنجیروار را انتخاب،اولویت بندي ورتبه بندي میکند . - محمد جواد اصغر پور، - 1377 تقریبا" همه مسائل تصمیم گیري داراي چندین معیار هستند که این معیارها باهم متفاوت هستند .بطور کلی روشهاي MADM به دنبال ارزیابی یک مجموعه ازگزینه ها با توجه به
.3 تعریف روش هاي MADM
روش هاي MADM ، در حل مسائل دنیاي واقعی بسادگی قابل فهم و استفاده می باشند. این روش ها را می توان در قالب منطق روش ، ضابطه اصلی ، مراحل انجام کار ، نیازمندي هاي روش ، مواقع مورد استفاده ، مزایا و معایب روش و ابداع کننده آن تعریف نمود .
با توجه به افزایش تعداد روش هاي علمی تصمیم گیري و اصلاحاتی که با گذشت زمان در روش هاي قدیمی صورت می گیرد، به منظور بکارگیري روش مناسب با ماهیت مسئله، لازم است که این مدل ها دقیقاً مورد بررسی قرار گرفته و تحلیل مقایسه اي بین آنها انجام شود تا برتري و ضعف آنها در مقابل هم مشخص گردد.
ذکر این نکته ضروري است که، براي استفاده از هر تکنیک تصمیم گیري - که به شکل کمی انتخاب گزینه برتر را از میان گزینه هاي موجود مورد بررسی قرار می دهدعیین شاخص هاي مربوط به مسئله خاص و گزینه هایی که امکان انتخاب شدن را دارند . تعیین شاخص هاي مربوط به مسئله خاص و گزینه هایی که امکان انتخاب شدن را دارند .
.1تعیین مقدار عددي براي اهمیت نسبی شاخص ها نسبت به یکدیگر و کمی کردن نتایج هر گزینه با توجه به شاخصی که براي انتخاب آن مورد استفاده قرار گرفته است .
.2پردازش داده هاي کمی به دست آمده، براي مشخص کردن رتبه هر گزینه قابل انتخاب.
براي پیگیري این هدف مسئله اي با مشخصات زیر را مورد بررسی قرار می دهیم :
تعدادگزینه هاي قابل انتخاب، - - Mدر نظر گرفته شده و به عنوان مثال AM - و... وA2 و - A1 معرفی می شوند.براي این گزینه ها،تعدادي معیار - - N نیز تعریف می گردد.اگر فرضیات مسئله به صورت - CN و ...و C2 و - C1 به عنوان اطلاعات اولیه وجود داشته باشند،میتوان ماتریس تصمیم گیري را تشکیل داد وبا بکار گیري مدل مناسب،به اولویت بندي این گزینه ها پرداخت.
در این شرایط، مسئله اساسی رتبه بندي تمام گزینه هاي ممکن می باشد. با توجه به ارجحیت هر کدام ازگزینه ها،شرایطی بوجود می آید که تمام معیارهاي تصمیم گیري بطور همزمان در فرایند تصمیم گیري دخالت داده شوند.
مجموعه اي از معیارهاست که در ادامه، چگونگی جمع آوري ونوع اطلاعات لازم وچگونگی پردازش آنها در قالب مدلهاي MCDM بررسی خواهد شد.
جدول-2شاخصهاي تاثیر گذار از نگاه بهره برداران
-.4مقایسات زوجی بین شاخصها ایجاد ماتریس مقایسات
در واقع هدف از این مقایسه ، سنجش میزان ترجیحی است که فرد به یک شاخص نسبت به شاخص دوم می دهد . این ترجیح می تواند از ترجیح یکسان - داراي اهمیت یکسان – بی تفاوت نسبت به هم - تا ترجیح کاملاً اکید تغییر نماید.در این تحقیق پرسشنامه دیگري طراحی شد که در آن شاخصها دوبه دو مورد مقایسه قرار گرفته اند .سپس این پرسشنامه بین مسئولین وکشاورزان تقسیم شد که پس انجام این مقایسات توسط این دوگروه ،داده هاي بدست آمده بصورت دو ماتریس مقایسات زوجی بدست آمد
.5معرفی مدلهاي تحقیق
مدل - Simple Additive Weighting Method - SAW
این روش یکی از قدیمی ترین روشهاي بکار گرفته شده در MADM است بطوریکه،با مفروض بودن بردار W - اوزان اهمیت از شاخصها - براي آن،مناسبترین گزینه - - A* محاسبه می گردد.
معرفی مدل حاصلضرب موزون Weighted Product Method - WPM -
مدل 1WPM شباهت زیادي به مدل SAW دارد. تفاوت اصلی دو مدل در این است که در مدل WPMبجاي بکارگیري عملگر جمع، از عملگر ضرب استفاده می شود که در ادامه، این تفاوت تشریح خواهد شد . در این روش هر گزینه با مقایسه حاصلضرب تعدادي نسبت، با سایر گزینه ها مقایسه میشود. هر کدام از نسبتهاي مذکور مربوط به یکی از معیارهاي مورداستفاده در مسئله خواهد بود - هر نسبت افزایشی داراي توانی برابر باوزن معیار - wj - است. بطور کلی براي مقایس AK و AL حاصلضرب زیر باید را باید بدست آوریم
