بخشی از مقاله
چکیده:
برنامه راهبردی توسعه شهر یکی از طرح های نوظهور عرصه شهرسازی میباشد. همزمانی شکلگیری این طرح با رواج پارادایم ارتباطی موجب تاکید خاص برنامه راهبردی بر مشارکت اجتماعی شهروندان شده است. پژوهش حاضر سعی در معرفی تکنیک SOAR به عنوان یک تکنیک مشارکت مبنا دارد که با نحوه تدوین برنامه راهبرد توسعه شهر نیز سازگار میباشد.
از این رو این تکنیک به منظور بررسی زمینههای مشارکت ذی-مدخلان در تدوین برنامه راهبردی شهر اشتهارد به کار گرفته شد. در این فرآیند، مطالبات گروههای مختلف به معیارها و زیر معیارها تبدیل شده و با توجه به تنوعی که وجود داشت بر اساس مدل AHP امتیازدهی شدند. در نهایت مشخص گردید که اولین مطالبه از منظر گروههای دخیل، با امتیاز0,461 کیفیت زندگی است و در نهایت امر نیز راهکارهایی عملیاتی برای کلیه مطالبات در برنامه توسعه راهبردی شهر اشتهارد پیشنهاد شدند.
-1 مقدمه
همواره توسعه شهرهای کوچک و میانی نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها داشته است و عاملی تعیین کننده در وضعیت اقتصادی آینده آن بوده است . پیچیدگی سیستمهای شهری و ناکارآمدی روشهای سنتی منجر به ارائه راهحلهایی جدید به منظور پاسخگویی به نیازها و مشکلات شهری شد . بسیاری از شهر-های در حال توسعه بدون داشتن برنامه صحیح و همه جانبه، در شرایط نابسامانی قرار گرفته اند و با گسترش بی رویه فقر و آیندهای نامعلوم مواجه هستند .
در چنین شرایطی شهرها بیش از پیش به انتخابهای آگاهانه و اقدامات قاطع نیاز دارند. در اواخر دهه 1990 سازمان ائتلاف شهرها1 با پشتیبانی بانک جهانی، مرکز سکونت گاه های انسانی سازمان ملل 2 بانک توسعه آسیا و چند سازمان دیگر، به عنوان حامی برای جذب کمکهای بلاعوض به منظور سرمایه گذاری در شهرها آغاز به کار کرد.
این سازمان با توجه به بحرانهای مدیریتی، جمعیتی و اقتصادی موجود و افزایش روزافزون فقر و ناکارآمدی رویکردهای مدیریتی و شهرسازی، که گریبانگیر کشورهای در حال توسعه است، رویکرد راهبرد توسعه شهر3 را به عنوان ابزاری جهت کمک به پیشبرد فرایند و اجرای برنامههای توسعه شهرها پیشنهاد نمود. راهبرد توسعه شهر بر پایه برنامهریزی استراتژیک، با در نظر داشتن چشماندازی مشارکتی و در طی یک فرایند مشارکتی، بر اصلاح حاکمیت شهری، رشد اقتصاد محلی و کاهش مداوم و نظاممند فقر در نواحی شهری تاکید دارد
-2 مبانی نظری
-2-1 برنامه راهبردی توسعه شهر
در یک تعریف اولیه و ساده، راهبرد توسعه شهر برنامهای است با ماهیت راهبردی که توامان بر تهیه و اجرای سند تاکید دارد و تدوین آن بر پایه چشم اندازسازی مشارکتی صورت میپذیرد .[13] با توجه به این مقدمه راهبرد توسعه شهر را میتوان چنین تعریف نمود: فرایند آمادهسازی تحقق چشمانداز بلندمدت شهر از طریق تهیه برنامههای عملی کوتاه و میانمدت برای توسعه پایدار شهر که بر مشارکت فراگیر شهروندان، رشد عادلانه، تعادل زیستمحیطی و تقویت رقابت اقتصادی شهر تاکید دارد
بنا بر مطالعات سازمان ائتلاف شهرها راهبرد توسعه شهر بر پایه چهار اساس بنا شده است:
حاکمیت و مدیریت خوب : حکمروایی خوب، راهکار ها، فرایندها و نهادهایی را شامل میشود که از طریق آن شهروندان و گروهها بتوانند به منافع و حقوق قانونی و نیز انجام تعهدات خود دست یابند.
بانکپذیری : شهرهایی که دارای سیستم مالی شهری کارآمد در استفاده از منابع درآمدی و هزینهای خود هستند.
رقابتپذیری : اقتصاد قوی، رشد اشتغال و درآمد و سرمایهگذاری همهجانبه را برای شهر پیشنهاد میدهد. لازمه توسعه کارآمد شهری، فراهم آوردن شرایط مناسب برای افزایش بهرهوری افراد و موسسات است.
زیستپذیری : شهری را قابل زندگی میداند که در آن همه سکنه از فرصتهای برابر برای مشارکت و بهره مندی از زندگی اقتصادی و سیاسی شهر برخوردار باشند
-2-2 تکنیک SOAR
روش SOAR از چهار کلید واژه قوت ها 4، فرصت ها5 ، انتظارات6 و نتایج7 تشکیل شده است. که بر خلاف روش SWOT که بر پایه قوتها، ضعف ها، فرصتها و تهدیدهاست با تغییر دو پارامتر منفی به انتظارات و نتایج رویکرد قالب را از منفینگری به مثبتنگری سوق داده است. روانشناسان و رفتارشناسان معتقدند با قدرتی که منفینگری دارد و تمایلی که انسان برای این نوع از اندیشه دارد باعث خواهد شد تا قالب طرحهایی که با استفاده از این روش بسته میشود
بیشتر از منظر استراتژیهای اقتضایی ، انطباقی و دفاعی باشد، در حالی که با تکیه بر قوتها و فرصتها میتوان راهکارهایی نوآورانه و قدرتمند برای توسعه پیشنهاد داد.[6] درواقع این روش جدید کمک میکند که بیشتر اقداماتی انجام شود که شهر در انجام آن قدرتمند است. رویکرد SOAR اگر چه که برای بازاریابی و تجارت پدید آمد اما مزایایی دارد که بسیار متناسب با دستاوردهایی است که از یک برنامه توسعه شهری انتظار میرود لذا برای اولین بار در این پژوهش این مدل در فرآیند برنامه ریزی راهبردی توسعه شهر بکار گرفته شد. این رویکرد پنج مزیت اصلی دارد:
-1 نمایندگانی را از تمامی سطوح درگیر میکند تا یک گفتمان مشترک داشته باشند.
-2 برنامه ریزی آن مبتنی بر برنامه ریزی استراتژیک است.
-3 مقاومت آن در برابر تغییرات حداقل است و به همه ی ذی مدخلان کمک می کند تا در چشم انداز سازی و خلق اهداف دخالت داشته باشند.
-4 انعطافپذیر و مقیاسپذیر است به این معنا که به تمامی سطوح انتقال یافته و نظر آنها را جویا میشود بنابراین تصمیم-سازی در آن مبتنی بر فرهنگ و ارزشهاست.
-5 تمرکز این مدل بجای رانش ضعفها بر قوتها و فرصت-هاست.
در تناظر با دستاوردهای یک برنامه ی راهبردی توسعه شهر، مزایای SOAR دوبه دو قابل قیاس است. مزیت اول رویکرد SOAR میتواند در یک برنامه راهبردی توسعه شهری در پایش عملکردی و اجرای برنامه موثر باشد. زمانی که ذیمدخلان خودشان به کشف و معرفی قوتهایشان میپردازند و راهکار ارائه میدهند متعاقبا نوعی از احساس تعلق پدید میآید که باعث خواهد شد تا پیگیر اجرا و کیفیت اجرا باشند که این در برنامه راهبردی توسعه شهر که بسیارمشارکت مبناست و این کلید واژه از اصول آن محسوب می شود بسیاراهمیت دارد. از طرف دیگر این نوع درگیر شدن در طرح به سرمایهگذاران بخش خصوصی که صاحبان ابتکار عمل و سرمایه هستند این اعتماد را میدهد تا در پروژههای شهری سرمایهگذاری انجام دهند.
همچنین به شهروندان کمک میکند تا یک فرم نهادی شکل داده و در طرح سهیم شوند. مزیت دوم به روشنی نشان از ارتباط رویکرد با برنامه ریزی استراتژیک به عنوان ذات اصلی برنامههای راهبردی شهری صحبت میکند. مزیت سوم بیان می دارد که با نرمش و انعطافی که این رویکرد درمقابل تغییرات دارد می تواند به همراه یک برنامه راهبردی توسعه شهری موجب تغییرات رفتاری در جامعه شود. اصلاحات سیاسی و نهادی در یک جامعه زمانی انجام میشود که برنامه انعطاف کافی داشته باشد تا بتواند خود را با ارزشهای جامعه هماهنگ کند و این از مهمترین عللی است که مزیت چهارم رویکرد نشان میدهد.
در نظر نگرفتن کلیدواژه ضعفها و تهدیدها در این رویکرد بدین معنا نیست که این رویکرد دربرابر مسائل و مشکلات بی تفاوت است و از کنار آنها عبور میکند، بحث اصلی اینجاست که رویکرد تمرکز اصلی را بر جنبه های مثبت می گذارد. این مدل مسائل را به صورت فرصتهایی برای اثبات نقاط قوت میداند از اینرو به نظر میرسد در یک برنامه راهبردی توسعه شهر کمک خواهد کرد تا اعتماد به نفس شهری بالا رفته وشهر و شهروندان به باور توانایی حل مشکلات شهری برسند.
شکل -1 مقایسه SWOT و SOAR
این تکنیک از چهار مرحله اصلی تشکیل شده است - شکل: - 2 .1پیدا کردن قوت ها، .2 جستجوی فرصت ها، .3 ابتکار در یافتن انتظارات و .4الهام بخشی برای رسیدن به نتایج .
شکل -2 مراحل مدل [5] SOAR
رویکرد SOAR در پیادهسازی از متودی کیفی و تسهیلگر با نام 8 AI استفاده میکند. بنابراین مجموعهای از روشهای طوفان فکری ، مصاحبههای عمیق وگروه بحث بر اساس روش فکری مثبت-اندیشانه مدل و نوع هدایت بحثها بهره میبرد.
-3 پیشینه پژوهش
از جمله اولین پژوهشهایی که در خصوص موضوع برنامه راهبرد توسعه شهر در شهرهای ایران تمرکز داشته است، بررسی تحقق برنامهریزی راهبردی در توسعه شهری کرمان بوده است.[12] پژوهش بعدی امکانسنجی اجرای طرحهای استراتژی توسعه شهری در ایران بوده است که به شرایط جاری در سیستم مدیریت شهری ایران پرداخته شده است و نتایج آن نشان داده است که در شرایط کنونی ایجاد تغییرات بنیادین به ویژه در مدیریت شهری، اقتصاد شهری و شاخصهای کیفیت زندگی در جهت بسترسازی به کارگیری استراتژی توسعه شهری امری ضروری است.
در مقاله "درآمدی بر رویکرد جدید برنامه راهبرد توسعه شهری در فرایند برنامهریزی شهری با تاکید بر چالشهای فراروی طرحهای جامع در ایران"، به جایگاه رهیافت برنامهریزی راهبردی و نقش آن در انتظام فضایی شهرها پرداخته شده است
در پژوهش "تحلیل جایگاه شاخص-های راهبرد توسعه شهر در شهر چناران" راهبردهای توسعه با تکنیک AHP ارزشگذاری شده است.
همچنین در مقاله "اولویتبندی استراتژی توسعه شهری با استفاده از فرایند سلسله مراتبی" ، 6 استراتژی اصلی توسعه شهر اصفهان با 38 استراتژی فرعی به وسیله مدل AHP اولویتبندی شده است و در نهایت استراتژی اصلی عدالت فضایی در اولویت قرار گرفته است.[14] آنچه پژوهش حاضر را از سایر موارد ذکر شده متفاوت میسازد بهرهگیری از تکنیک جدید SOAR و AI در فرآیند یافتن معیارها میباشد.
-4 روش پژوهش و شناخت محدوده مطالعاتی
پژوهش حاضر برحسب ماهیت توصیفی-تحلیلی میباشد و با استفاده از روشهای پیمایشی، به مطالعه جامعه پرداخته است و نتایج حاصل از بررسی در جدولهای SOAR قرارگرفت تا معیارها و زیرمعیارهای مورد نیاز به منظور استفاده در مدل AHP از دل آن بدست آید. با استفاده از مطالعات شناخت وضع موجود ، اطلاعات اتخاذ شده از پرسشنامهها و جداول تحلیلی SOAR معیارها و زیرمعیارها بدست آمد. هدف نهایی از تحلیل سلسله مراتبی معیارها و زیرمعیارها بر اساس ضریب اهمیت بدست آمده از تکنیک SOAR صورت گرفت و در نهایت اهداف و استراتژیهای برنامهریزی راهبردی از این روش تامین شدند
